İrəvanın bu tarixi fürsəti, sadəcə, düzgün dəyərləndirməsi yetər

Ədalətə, qətiyyət və cəsarətə söy­kənən diplomatiya heç vaxt uğur­suzluğa düçar ola bilməz. Bunu həm uzaq, həm də yaxın tarix sü­buta yetirib. Tarixdə izi və sözü olan tanınmış şəxsiyyətlərin bu barədə maraqlı fikirləri var. On­lardan biri – Uinston Çörçill belə deyib: “Heç vaxt təslim olmayın. Hər bir işdə, kiçik və ya böyük, vacib, yaxud qeyri–vacib olsun, daim öz mövqeyinizdə qalın...”. Daha sonra dahi ingilis siyasətçisi fikirlərinə bu cür yön verib: “Əgər güzəştə gedirsinizsə, yalnız şərəf və sağlam düşüncəyə güzəştə ge­din”.

Amma əgər qarşındakı şərəf və lə­yaqət hissindən, sağlam düşüncədən məhrumdursa, ona necə, hansı forma­da güzəştə getmək olar?! İstər bölgə­də, istərsə də beynəlxalq müstəvilərdə dövlətimizə və xalqımıza qarşı uzun illər ədalətsiz, ikiüzlü münasibət sərgiləyən həmsədrlər, sülh carçıları, son illər isə ikitərəfli dialoq vasitəçiləri nəyin baha­sına olursa-olsun qalib Azərbaycan­dan məğlub Ermənistan üçün müəyyən güzəştlər qoparmağı hədəfləyirdilər. Cənubi Qafqazda özlərinin korporativ maraqlarını güdən həmin böyük güclər, institutlar Bakının Qarabağda düzənlədi­yi 23 saatlıq lokal antiterror əməliyyatının ardınca ədalətdən nə qədər uzaq olduq­larını açıb ortaya qoydular. Necə deyər­lər, daha tərəflər bəlli, mövqelər aydındır. 

Erməni nazirin “dəhliz məntiqi”

“Ermənistan hansısa eksərazi, yaxud dəhliz məntiqi ilə heç vaxt razılaşmayıb, bundan sonra da razılaşmayacaq”. Belə bir bəyanatla Ermənistanın ərazi idarəet­mə və infrastruktur naziri Qnel Sanosyan çıxış edib. “Armenpress”in suallarını ca­vablandıran nazir jurnalistin Türkiyə və Azərbaycan rəsmilərinin son vaxtlar Zən­gəzur dəhlizi barədə tez-tez danışdıqları və bölgədə yaşanan son hadisələrin fo­nunda bu məsələdə İrəvanın mövqeyinin dəyişib-dəyişməməsi barədə sualı isə iki­başlı cavablandırıb. Onun sözlərinə görə, İrəvan, eyni zamanda, ən yüksək səviy­yədə əldə olunan razılaşmalara sadiqdir: “Ermənistan və Azərbaycan liderlərinin cari ilin iyulun 15-də Brüsseldə keçirilən sonuncu görüşündə aşağıdakı razılaş­malar təsdiqlənib. Bunlar Ermənistan və Azərbaycanın qarşılıqlı şəkildə bir–biri­nin ərazi bütövlüyünün müvafiq olaraq, 29,8 və 86,6 min kvadratkilometr sahəsi ilə tanınması, eləcə də iki ölkə arasında sərhədlərin delimitasiyasının 1991-ci il Alma-Ata Bəyannaməsi əsasında aparıl­masıdır”. 

Erməni nazir regional kommunikasi­yaların tərəflərin qarşılıqlı suverenlik, qa­nunçuluq prinsipləri əsasında aparılmalı olduğunu deməyi də unutmayıb. Bu razı­laşmaların Avropa İttifaqı Şurasının prezi­denti Şarl Mişel tərəfindən də ictimailəşdi­rildiyinə diqqəti çəkən Sanosyan ölkəsinin hazırda nəinki kommunikasiyaların açıl­masını, hətta, bunun mümkün qədər tez baş verməsini arzuladığını bildirib. 

Arazdəyən və Naxçıvan ərazisində dəmir yolunun tikintisi daha az vaxt apa­racaq. Meğri və Horadiz rayonlarında isə yolların bərpası ilə bağlı müəyyən problemlər var. Ermənistan–Naxçıvan–İran dəmir yolunu bir il ərzində çəkmək mümkün olacaq”. Bu sözləri həmin Qnel Sanosyan təxminən iki il bundan əvvəl deyib. O zaman İrəvan Arazdəyən–Cul­fa–Ordubad–Meğri–Horadiz dəmir yolu­nun bərpası üçün təxminən 226 milyon dollar vəsaitin tələb olunduğunu açıqla­mışdı. Baş nazir Nikol Paşinyan bəyan etmişdi ki, Ermənistan və Azərbaycan bu dəmir yolunun tikintisini 2, uzağı 3 ilə başa çatdırmağı planlaşdırır. Vaxtı və imkanı fövtə vermiş İrəvanın başbilənləri indi buraxdıqları səhvləri düzəltməyə me­yilli görünürlər. 

“İndi biz sülhə çox yaxınıq”

Artıq Hayastanın siyasi hakimiyyə­tində reallığı olduğu kimi qəbul etməyə başlayıblar. Son günlər onların bir çoxu sülhdən, yolların açılmasından danışır. “İndi biz razılaşmaya çox yaxınıq və sülh müqaviləsini imzalamaq üçün tarixi imka­nımız var. Ölkələrimiz arasında yolların açılması bizim üçün prioritet məsələdir. Ermənistan təkcə avtomobil əlaqəsini deyil, eyni zamanda, dəmir yolunu təq­dim etməyə açıqdır”. Bu sözləri Ermənis­tan parlamentinin sədri Alen Simonyan ölkəsinin televiziyasına müsahibəsində deyib. O, hazırda bölgədə yaranmış yeni tarixi şəraitdən yararlanmaq istədiklə­rini deməkdən çəkinməyib. Simonyan bu kontekstdə Avropa Siyasi Birliyinin oktyabrın 5-də İspaniyada keçiriləcək növbəti Zirvə toplantısında müsbət nə­ticələrin əldə olunacağına ümid etdiyini deyib: “Biz, həqiqətən də, Qranadada irə­liləmək, bu tarixi fürsətdən istifadə etmək istərdik. Əbədi müharibənin heç kimə faydası yoxdur”.

Oxuculara xatırladaq ki, Azərbaycan Prezidenti və Ermənistan baş nazirinin oktyabrın 5-də Aİ-nin Qranadada keçirilə­cək iclasında görüşəcəkləri planlaşdırılır. Həmin görüşlə bağlı hazırlıqlar üçün bu gün Azərbaycan Prezidentinin köməkçisi Hikmət Hacıyev və Ermənistan Təhlükə­sizlik Şurasının sədri Armen Qriqoryanın Brüsseldə bir araya gələcəkləri xəbər ve­rilir. Bu arada tərəflər arasında sülhə və qarşılıqlı əlaqələrin yaranmasına əsas vasitəçi sayılan Moskva da regionda nəq­liyyat kommunikasiyalarının açılması ilə bağlı hökumətlərarası danışıqları davam etdirməyin vacibliyini xatırladıb. Rusiya Baş nazirinin müavini, Cənubi Qafqazda regional kommunikasiyaların açılması ilə bağlı yaradılmış üştərəfli işçi qrupun rusi­yalı həmsədri Aleksey Overçukun ümidve­rici məlumatını tərəfləri yenidən danışıqlar masasına dəvət kimi də dəyərləndirmək mümkündür. Fəqət adıçəkilən üçtərəfli işçi qrupun fəaliyyətinin müsbət nəticələrə nail ola bilmədiyindən uzun müddət işində fasilə yaranmasını da nəzərə çatdırmaq yerinə düşər. 

Yanaşma və mövqelərdə fərqli çalarlar 

Bütün bunların fonunda Rusiya və Ermənistan arasında diplomatik gərgin­liyin pik həddə çatdığı aşkar görünmək­dədir. Nikol Paşinyan Moskvanın itti­hamlarına cavab olaraq Rusiyanın artıq Ermənistanın təhlükəsizliyinin qarantı olmadığını bir daha təkrar edib. Onun şimaldan gələn hədələrə baxmayaraq, İrəvanın qonşuları ilə (Türkiyə və Azər­baycanla – red.) münasibətləri təcili şə­kildə normallaşdırmağı vacib sayması maraqla qarşılanıb. Paşinyan bu barədə parlamentdəki çıxışında söyləyib. İndiki həlledici məqamda, Fransadan savayı, onun bu mövqeyi ilə razılaşmayan iki aktor var: Rusiya və İran. Amma strateji müttəfiqlər sayılan bu iki dövlətin bir çox məsələlərə yanaşmasında bəzi fərqlər və ziddiyyətlər özünü göstərməkdədir. Yəni, Ermənistanın şimallı-cənublu ha­vadarları arasında məhz Cənubi Qafqaz və Azərbaycanla bağlı fikir ayrılığı aşkar sezilməkdədir. Qeyd etmək yerinə düşər ki, Tehran bir tərəfdən İrəvanı Amerika ilə hərbi əməkdaşlıqda ittiham edirsə, digər tərəfdən onun Azərbaycana münasibə­tində yumşalma özünü göstərir. Əslində, vəziyyətin paradoksallığı da bundadır və fikrimizcə, gerçəyin üzə çıxması prosesi uzun çəkməyəcək.

N.Paşinyan haqlı olaraq hesab edir ki, Ermənistan ilk növbədə Türkiyə və Azərbaycanla münasibətlərini normal­laşdırmalıdır. Ermənistan rəhbərliyi, gec də olsa, anlamağa başlayır ki, güvəndiyi tərəfdaşlardan, sözdə havadarlarından ona real kömək edən yoxdur. Ona görə də ən doğru yol regionda real və konst­ruktiv güclərlə əməkdaşlıqdır. Həmin gü­cün adı isə Azərbaycan–Türkiyə birliyidir!

İrəvanın nicat yolu Bakı–Ankara marşrutudur

Nə qədər paradoksal görünsə də, Bakının Qarabağda separatizmin kökünü kəsməsi İrəvanın işinə tam yarayır. Böl­gədə yaranan yeni hərbi-siyasi, o cümlə­dən iqtisadi reallıq Hayastanın qarşısın­da uğurlu inkişafa və təminatlı gələcəyə yeni imkanlar açır. Təki bu tarixi fürsəti və şansı hayların başbilərləri düzgün qiy­mətləndirməyi bacarsınlar. Son 10 gün ərzində bölgədə və onun ətrafında baş verənlərə ötəri nəzər yetirmək kifayətdir ki, Cənubi Qafqazda söz və güc sahib­lərinin konfiqurasiyasındakı dəyişiklikləri anlaya biləsən. İrəvanın tarixin keçmiş zamanına gömülmüş “dənizdən-dənizə”, daşnak şovinizmi və revanşizmi kimi xül­yalardan başını qaldırıb yuxarı baxması lazımdır ki, hilallı-ulduzlu qoşa bayraqla­rın dalğalandığı səmti görsün. 

Artıq bütün dünya Azərbaycanın haq­lı olduğunu gördü və qəbul etdi. Türkiyə­nin isə Azərbaycanı sona qədər dəstək­ləyəcəyinə heç kəsdə şübhə qalmadı. Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanın BMT Baş Assambleyasının 78-ci sessiyasın­dakı çıxışı zamanı “Qarabağ Azərbaycan torpağıdır!” deməsi təkcə Ermənistana deyil, həm də onun havadarlarına ünvan­ladığı ismarıc oldu. Onun Ermənistanın baş naziri ilə telefon danışığı və “Cə­nubi Qafqazda möhkəm sülh və sabitli­yin bərqərar olmasının regionun bütün ölkələrinin inkişafına və rifahına kömək edəcəyini” vurğulaması İrəvana xoşmə­ramlı müraciəti idi. 

Hazırda bölgədə baş verənlər siya­si-diplomatik səviyyədə Azərbaycanın beynəlxalq hüquqa söykənən qətiyyət­li mövqeyini, özünə və artıq ipə–sapa yatmağa meyillənən qonşusuna çəkdiyi perspektivli yol xəritəsini özündə əks etdirir. Artıq bütün dünyanın qəbul etdiyi həqiqət ondan ibarətdir ki, Azərbaycan hərbi-diplomatik yolla Qarabağ iqtisadi rayonunda suveren hüququnu bərpa edir. İndi rəsmi Bakı Qarabağda beynəlxalq qaydalara, Azərbaycan Konstitusiyasının tələblərinə uyğun yaşamağa hazır insan­lara şərait yaratmaqla məşğuldur.

Rasim MUSABƏYOV,
Milli Məclisin deputatı, politoloq

İrəvan dünənə qədər siyasi məqsədlərə görə Zəngəzur dəhli­zi məsələsini uzatmağa çalışırdı. Onların məqsədi bu dəhlizlə bağlı razılaşma müqabilində Azərbay­candan Qarabağ erməniləri üçün hansısa statusu, yaxud imtiyazları qoparmaq idi. Aydın məsələdir ki, onların bu istəyi bizim dövlətçiliyi­mizə zidd idi. Bunları yaxşı bildik­lərindən məsələni uzadırdılar. Artıq Bakı Qarabağ iqtisadi rayonunda tam nəzarəti təmin edəndən, Er­mənistan ordusunun qalıqlarının darmadağının ardınca ərazimizdən çıxarılandan sonra onların əllərində siyasi alver üçün heç bir perspektiv qalmadı. 

Buna görə də həm Paşinyan, həm Simonyan, eləcə də digərləri anlayırlar ki, indi məsələyə daha çox iqtisadi tərəfdən yanaşmaq lazımdır. Bu baxınmdan isə İrəvan Zəngəzur dəhlizindən yararlan­maqda Bakıdan uduşlu vəziyyətdə­dir. Biz həmin yolla Naxçıvana və Türkiyəyə kommunikasiya əlaqə­sini təmin edirik, Ermənistan isə buradan həm İrana, həm də Tür­kiyəyə dəmir yolunu əldə etməklə yanaşı, Azərbaycan ərazisi vasitə­silə Rusiya və Orta Asiyaya birbaşa çıxışa nail olur. Nəhayət, papaq­larını qarşılarına qoyub anlamağa başlayıblar ki, bundan sonra inad­karlıq etmək, sadəcə olaraq, özləri­nin maraqlarına ziddir. Düşünürəm ki, bu məsələdə müəyyən müsbət dəyişikliklər qaçılmazdır. 

İmran BƏDİRXANLI
XQ