1988-ci ildən başlamış Ermənistan–Azərbaycan münaqişəsinin davamı olaraq, faciəli, tarixdə analoqu çox az olan hadisələrdən biri – Xocalı soyqırımı baş verdi. Xocalı faciəsi qəddarcasına törədilmiş Xatın, Xirosima faciələri ilə eyni səviyyədə durur. 

Faciədən 32 il keçməsinə baxmayaraq, Xocalı şahidləri, Azərbaycan xalqı qanlı hadisəni ürəkağrısı ilə xatırlayır. Bakıda Xocalı soyqırımı qurbanlarının xatirəsinə ehtiram əlaməti olaraq salınmış “Ana harayı” abidəsinə baş çəkdik. Rayonun yaşlı sakin­ləri bildirdilər ki, fevral ayının 20-dən sonra abidəni ziyarət etmək üçün hər gün yüzlərlə insan oraya gəlir, qurbanların xatirəsini yad edirlər. Ziyarətimiz zamanı elə biz də bunun şahidi olduq – hökumət adamları, QHT və ictimai sektorun nümayəndələri, məktəb şagirdlə­ri, müəllimlər və digər sahələrin təmsilçiləri abidəni ziyarət edir, gül dəstələri düzür, soyqırımı qur­banların ruhlarına dua edirdilər. Onların arasında Azərbaycanın müxtəlif rayonlarından gəlmiş vətəndaşlarımız da vardı. 

S.C.Pişəvəri adına Humani­tar Fənlər Gimnaziyasının müəl­lim-şagird kollektivi ilə söhbət edirik. Şagirdlər müəllimlərindən, valideynlərindən öyrəndikləri bil­giləri bizimlə paylaşırlar. Onlar Xocalı faciəsini heç vaxt unutma­yacaqlarını bildirirlər. 

Gimnaziyanın müəllimi Zin­yət Səmədova dedi ki, ağrılı-acılı, məşəqqətli günlərdən keçmişik. Xocalı faciəsi bizim üçün sözün həqiqi mənasında tarixdir, faciə­dir, dərsdir. Azərbaycan xalqı Xo­calı faciəsini heç vaxt unutmur və unutmayacaq. Xocalı soyqırımı ən qanlı və genişmiqyaslı qətliam olmağına baxmayaraq, bu yeganə hal olmayıb. Məhz bu qırğına kimi Ermənistan tərəfindən Azərbay­canın digər yaşayış məntəqələrin­də, o cümlədən, Cəmilli, Meşəli, Kərkicahan, Malıbəyli və Quşçu­lar kəndlərində törədilmiş kütləvi qırğınlar Xocalının mühasirəsinə imkan yaratmaq məqsədinə xidmət edib. Allah bütün şəhidlərimizə rəhmət eləsin.

Gimnaziyanın digər müəllimi Nailə Qurbanova da Xocalı faciəsi barədə fikirlərini bizimlə bölüşür. O xatırlatdı ki, bu faciəni indiki və gələcək nəsil unutmamalı və bu məqsədlə məktəblərdə bu mövzu­lar geniş danışılmalıdır. O gecənin müdhişliyi tariximizə təkcə xocalı­lıların deyil, xalqımızın qanlı göz yaşları ilə yazıldı. Lakin Xocalı­nın dərdli-naləli gecəsi barədə nə qədər yazılsa da, yenə də müsibət və dəhşətləri olduğu kimi təsəvvür etmək çətindir.

Müəllimə Sədaqət Cabbarova bildirdi ki, hər il Xocalı soyqırımı günündə məktəbliləri qurbanların xatirə abidəsinə gətirir, onlara baş vermis faciə haqqında ətraflı məlu­mat verir, bununla da, Ermənistan tərəfindən xalqımıza qarşı törədil­miş dəhşətli faciənin unudulma­ması üçün əllərindən gələni edirlər. 

“Ana harayı” abidəsini ziyarətə gələnlər arasında bir sıra QHT səd­rləri ilə həmsöhbət oluruq.

Müasir İnkişaf Birliyinin sədri Mübariz Göyüşlü bildirir ki, Xoca­lı hadisəsi tarixin ən qəddar qətlia­mıdır. Şəhəri tərk etməyə məcbur olan əhali dağlara, meşələrə qaç­mışdı. Hər tərəfdə silahlı ermə­nilər dinc əhalini güllələyib, onlara amansız divan tutublar. Soyuq, qarlı fevral gecəsində nə qədər qız-gəlin əsir düşdü, girov götü­rüldü. Nə qədər insan erməni sila­hından yayınıb meşələrə, dağlara qaçsa da, onların çoxu soyuqdan, şaxtadan həlak oldu. Xocalı əha­lisinin bir qismi diri-diri yandırıl­dı, başları kəsildi, üzlərinin dərisi soyuldu, körpə uşaqların gözləri çıxarıldı, süngü ilə hamilə qadın­ların qarınları yarıldı. Ermənilər, hətta meyitləri də təhqir ediblər. Bu faciəni heç zaman unutmaya­cağıq.

Dünya Gənc Türk Yazarlar Bir­liyinin başqanı İntiqam Yaşar da öz növbəsində qeyd etdi ki, Xocalı fa­ciəsindən illər keçməsinə baxma­yaraq, xalq o qanlı fevral gününü unutmur və heç zaman unutmaya­caq. Bu soyqırımı günahsız və əli­yalın xalqa, millətə qarşı ən böyük vəhşilik idi. Həmin gün Azərbay­can xain düşmənlə mübarizə apa­rırdı. Artıq biz güclü orduya, hərbi gücə malik bir ölkəyik. İkinci Qa­rabağ müharibəsində qalib gəldik, torpaqlarımızı işğalçılardan təmiz­lədik. Xocalı bu gün azaddır, ora­da üçrəngli bayrağımız dalğalanır. Xocalı qurbanlarının ruhu da şad­dır. Bundan böyük xoşbəxtlik ola bilməz.

Qeyd edək ki, 1992-ci il fev­ralın 25-dən 26-na keçən gecə er­məni silahlı birləşmələri keçmiş SSRİ-nin 366-cı motoatıcı alayının köməyi ilə Xocalı şəhərinə hücum edərək dinc əhaliyə vəhşicəsinə divan tutublar. Şəhərin 613 saki­ni, o cümlədən 63 uşaq, 106 qadın xüsusi amansızlıqla qətlə yetiri­lib, 1275 nəfər əsir və girov gö­türülərək işgəncələrə məruz qalıb. Onlardan 197-nin taleyi indiyədək məlum deyil. Xocalının 5379 saki­ni şəhərdən zorakılıqla qovulub, 8 ailə tamamilə məhv edilib, 25 uşaq hər iki valideynini, 130 uşaq isə valideynlərindən birini itirib.

Rizvan FİKRƏTOĞLU,
Elşən AĞALAR (foto)
XQ