Xalq TV-nin budəfəki qonağı Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin baş müəllimi, filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, Prezident təqaüdçüsü Nailə Yusifovadır. Xatırladaq ki, Nailə xanım İrəvan-Türk Pedaqoji Texnikumunun yaradıcılarından biri olmuş Bəhlul Yusifovun nəvəsi, Azərbaycanda qədim Şərq tarixinin görkəmli tədqiqatçısı, mixi yazılar üzrə nadir alim Yusif Yusifovun qızıdır.

Söhbətin əsas mövzusu isə Qərbi Azərbaycandakı tarixi irsimiz, İrəvan mə­dəni mühitinin milli-mənəvi dəyərlər sis­temimizdə önəmli yeri, Yusifovlar nəslinin tanınmış ziyalılarının xalqımıza göstərdi­yi xidmətlərdir.

– Nailə xanım, babanız Bəhlul Yu­sifov bir elm adamı kimi tanınsa da, onun tərcümeyi-halında Abasqulubəy Şadlinskinin yaratdığı “Qırmızı ta­bor”un izləri də var. Elə bu baxımdan, babanızdan eşitdiklərinizin yaddaş tarixinə sizinlə birgə nəzər salmaq istəyirik. 

– “Xalq qəzeti”nin və Xalq TV-nin Qərbi Azərbaycan mövzusunda verdiyi ardıcıl materialları icma üzvləri böyük maraqla izləyir. Xüsusən, İrəvan ziyalı­ları haqqında oxucu və tamaşaçı audito­riyasına təqdim etdiyiniz tarixi mövzulu yazılar milli yaddaşın qorunmasına və zənginləşməsinə xidmət edir. Xalqımız hər zaman dəyərli övladlarına yüksək eti­mad və məhəbbət göstərib. Belə insan­lardan biri də babam Bəhlul Yusifov olub.

Bizim soy-kökümüz Vedibasar elin­dəndir. Babam 1903-cü ildə Vedibasarda - Böyük Vedi mahalında doğulmuşdur. Onun uşaqlığı və gəncliyi erməni daş­naklarının Azərbaycan torpaqlarına qanlı yürüşləri zamanına təsadüf etmişdir. Ba­bam mahallarında partizan hərəkatına qoşulmuş, Abasqulubəy Şadlınskinin yaratdığı “Qırmızı tabor”un tərkibində er­məni qəsbkarlarına qarşı döyüşmüşdür. Abasqulubəyin necə bir vətənpərvər, fə­dakar insan olmasını babam həmişə da­nışardı. Babam deyərdi ki, Abasqulubəy Vedinin mərd, cəsur oğullarını öz ətrafına yığdı. Namusumuzu, qürurumuzu qoru­du. Ermənilərin törətdikləri cinayətlər elə bir vəhşilikdir ki, onu sözlə ifadə etmək çox çətindir. Çünki nankor qonşularımız bizdən torpaq alan gündən dost yox, düş­mən simalarını göstərməyə başladılar. 

Babam deyirdi ki, bu qədim yerlərə dinsiz-imansız düşmənin ayağı dəyən­dən torpaqlarımızın bərəkəti də qaçdı. Rahatlığımız belə yox idi. Çünki düşmə­nimiz son dərəcə hiyləgər və amansız olub. O illərdə “Qırmızı Tabor”un tərki­bində döyüşən oğullar həm də, Azərbay­canın ziyalılıq tarixində özlərinəməxsus iz qoyan şəxsiyyətlər olub. Yadımdadır, babam Bəhlul Yusifov söhbət edirdi ki, Abasqulubəy elə bir şəxsiyyət idi ki, ya­nında cəsur döyüşçülər yetişdirməklə ya­naşı, şəxsiyyətlər də formalaşdırırdı. 

Bəhlul Yusifovun İrəvan–Türk Pedaqoji Texnikumunun yaradılmasında xidmətləri bu gün tarix kitablarında tə­dqiqatçılar tərəfindən yazılaraq, yaddaş­lara həkk olunmuşdur. Bəhlul Yusifov Ve­dibasarda xalqın maariflənməsində çox işlər görmüşdür. O, 1921–26-cı illərdə Vedidə savadsızlığın aradan qaldırılma­sında bir vətəndaş yanğısı ilə mücadilə etmiş, 1927-ci ildə Gümrü qəza komitəsi­nin Amasiya rayonunda təlimatçı işləmiş, 1928-ci ildə Zaqafqaziya Kommunist Universitetinə daxil olmuşdur. 1933-cü ildə oranı qurtardıqdan sonra, elə həmin il İrəvan-Türk Pedaqoji Texnikumuna di­rektor təyin olunur. 

Yeri gəlmişkən deyim ki, İrəvan–Türk Pedaqoji Texnikumu 1924-cü ilin ok-tyabr ayının 15-də açılıb. 1925-ci ildə texnikuma görkəmli ictimai-siyasi xadim Nəriman Nərimanovun adı verilib. Texni­kumun ilk rəhbəri böyük maarifçi Mehdi Kazımovdan sonra, babam Bəhlul Yusi­fovun namizədliyi irəli sürülür. O illərdə savadlı insanları yetişdirmək çox ağır idi. 1933-cü ildən 1942-ci ilə qədər azərbay­canlı gənclərin təhsil alması, dünyagörü­şünün formalaşması üçün direktor kimi bacardığını etmişdir. 

Babam həmişə deyərdi ki, mən Türk adı çəkiləndə ürəyim dağa dönürdü, qü­rur keçirirdim ki, mən İrəvan mahalı üçün savadlı kadrlar hazırlayan təhsil ocağına rəhbərlik etmişəm. Bəhlul Yusifov 1943–44-cü illərdə Zəngibasar rayonu MTS-nin siyasi şöbəsinin rəisi vəzifəsində işləmiş, 1944-46-cı illərdə yenidən İrəvan-Türk Pedaqoji Texnikumuna direktor təyin olunmuşdur. Çox təəssüf ki, sonralar, şovinizm üzündən həmin texnikumun adından Türk sözü götürülmüşdür. Ba­bamın həmin hadisələri necə bir nisgillə xatırlamağı indi də gözlərim qarşısında­dır. Onun bir kəlamı ailəmizin hər bir üzvü üçün müqəddəs qanun idi. O, söyləyirdi: “Oxuyun, elm, maarif insanın ziyasıdır. Ziyalı insan müdrük olur. Nadanlıq insan­lığın faciəsidir”. 

Bəhlul Yusifov 1952-ci ildə namizəd­lik dissertasiyasını müdafiə edərək, tarix elmləri namizədi adına layiq görülmüş­dür. Babam 1950-ci ildən Azərbaycan Neft və Kimya İnstitutunda müəllim, do­sent, kafedra müdiri vəzifələrində çalış­mış, ömrünü milli Azərbaycan kadrlarının hazırlanması işinə həsr etmişdir. 

– Ümummilli lider Heydər Əliyev Azərbaycan idealına xidmət etmiş milli ziyalılar nəslinin görkəmli sima­ları sırasında Yusifovlar şəcərəsinə də ehtiramla yanaşırdı. O, Azərbaycan ta­rixinin müəyyən mərhələsini yazmaq­da atanızın bilik və fədakarlığından xəbərdar idi.

– İnanın, mübaliğəsiz deyirəm ki, bu cəsur “Qırmızı tabor”çu olmuş babam təpədən dırnağa qədər ziyalı idi. 1984-cü ildə babam Bəhlul Yusifov haqq dünya­sına qovuşdu. Amma o, cismən aramız­dan getdi, ruhu hər zaman bizimlədir. O, ailəmizdə, nəslimizdə elə bir maarif işığı yandırmışdı ki, Yusifovlar şəcərəsi Azər­baycanın tarix elminə xidmət etməkdən qürur duyurdular. 

Bəlkə, elə buna görə də, onun övlad­ları – atam professor Yusif Yusifov, əmim Nəriman Yusifov, eləcə də bibim Sona Bəhlul qızı Azərbaycan elminə ömürlə­rinin sonuna qədər xidmət göstərmişlər. Bibim Sona Bəhlul qızı babamın dərs dediyi Azərbaycan Neft Akademiyasının dosenti idi. O, 19 noyabr 2019-cu ildə haqq dünyasına qovuşdu. Bütün bunları ona görə sadalayıram ki, İrəvan ziyalıla­rının görkəmli nümayəndəsi Bəhlul Yusi­fovun ailə şəcərəsi Azərbaycan elminə görkəmli ziyalılar yetişdirmişdir.

Bu gün mən Yusifovlar nəslinin da­vamçısı olaraq, ölkəmizin ictimai-siyasi həyatında, Qərbi Azərbaycan icmasında bacardığım qədər dövlətimə, xalqıma xidmət göstərməkdən şərəf duyuram. Bi­lirsiniz, illər qarşısında ömrümüz, sanki, imtahan verir. Bu, həyatın, zamanın biz insanlara sorğusudur: “Sən Vətən üçün nə etmisən? Bu kəlam mənim həyat de­vizimdir!”.

Övladlarım – Mahmud, Səid qarşısın­da həmişə bir tələbim olub. Onlara de­yirəm: “Harada olursunuzsa olun, Azər­baycan naminə düşünün. Əlinizə qələm alanda, sizə söz veriləndə unutmayın ki, siz bu torpağın, bu Vətənin övladlarısı­nız”. Xüsusilə, auditoriyaya daxil olanda dərs dediyim gəncləri də bax, bu ruhda yetişdirmək, formalaşdırmaq ən böyük amalımdır. İstəyirəm ki, illər keçəndən sonra, tələbələrim desinlər ki, biz bu əməlləri, bu düşüncəni Nailə müəllimə­dən öyrənmişik. Babamın da, atamın da, əmilərimin, bibimin simasında bü­tövləşən Yusifovlar şəcərəsinin bundan sonrakı mərhələsinin məsuliyyətini mən daşıyıram.

– İstərdik ki, professor Yusif Yu­sifovun Azərbaycan türkologiya el­minə, xüsusilə, elam mənbələrinin araşdırılmasına verdiyi töhfələrdən danışasınız. Atanız haqqında məşhur bir kəlam var: “Ölü dillərin dilmancı”. 

– Söhbət ən qədim Azərbaycan ta­rixi ilə bağlı mixi yazılardan gedir. Şərqin qədim xalqlarından – şumerlər, akkadlar, elamitlər, urartular, midiyalılar mixi xətlər­dən istifadə etmişlər. Bu xalqların çoxu ölüb getmiş, lakin onlardan daş, bişmiş kərpic üzərində yazılı mətnlər yadigar qalmışdır. Bu yazılar həmin xalqların dili­ni, mədəni irsini tədqiq etmək üçün böyük əhəmiyyətə malik bir xəzinədir. Professor Yusif Yusifov məhz elmin bu sahəsinin ilk tədqiqatçılarından biri olub. Ona görə də, ümummilli lider Heydər Əliyev professor Yusif Yusifovun Azərbaycan tarix elminə, Azərbaycan şərqşünaslığına xidmətlərini yüksək dəyərləndirmişdir. 

Atam da Böyük Vedidə doğulmuş­du. O, 1946-cı ildə İrəvanda Pedaqoji Texnikumu bitirdikdən sonra, Leninqrad (hazırda Sank-Peterburq) Şərqşünaslıq Universitetində Qədim Şərq dilləri üzrə təhsil almışdır. 1952-ci ildə Azərbaycana qayıdan Yusif Yusifov Qədim Şərq dillə­rini bilən mütəxəssis kimi Azərbaycan elminə əvəzsiz tədqiqat əsərləri bəxş etmişdir. Təsadüfi deyil ki, Böyük Sovet Ensiklopediyasının 1981-ci il tarixli nəş­rinə Yusif Yusifov Azərbaycan SSR-nin görkəmli tarixçi alimi, ilk və yeganə Elam­şünası kimi daxil edilmişdir. 

Professor Yusif Yusifovun 1993-cü ildə yazdığı “Qədim Şərq tarixi” dərsliyi bu gün də ali məktəblərdə yüksək ixti­saslı kadrların hazırlanmasında əvəzsiz mənbə rolunu oynayır. Yusif Yusifovun Azərbaycan elmi üçün xidmətləri Yusi­fovlar şəcərəsinin üzərinə bu gün də bö­yük məsuliyyət qoyur. Bir filoloq kimi ça­lışıram ki, babamın, atamın ruhuna layiq elmi, mədəni, ictimai-siyasi həyatımızda uğurlara imza atım. Elə buna görə də, bu gün Azərbaycanın qüdrətlənməsində hər birimizin səfərbər olmasını düşünürəm.

– Siz Qərbi Azərbaycan İcmasının da ziyalı fəallarındansınız. İtirilmiş ta­rixi türk yurdu bu gün onun zəngin mədəni irsində yaşayır.

– Əlbəttə, söhbətimin əvvəlində dedi­yim kimi, Yusifovlar şəcərəsinin davamçısı kimi özümü Vətənə borclu bilirəm. Mənim valideynlərimin hər ikisi Vedibasar maha­lında doğulub boya-başa çatıblar. Hər iki­si rəhmətə gedib. İnsan öz kökünü, soyu­nu yaşatmalıdır. Bu mənada, Prezidentİlham Əliyevin Qərbi Azərbaycan İcması ilə görüşü zamanı çıxışından bəzi sitatla­rı diqqətinizə çatdırmaq istəyirəm: “Qərbi Azərbaycan bizim tarixi torpaqlarımızdır, bunu bir çox tarixi sənədlər təsdiqləyir, tarixi xəritələr təsdiqləyir, bizim tarixi­miz təsdiqləyir. Ancaq əfsuslar olsun ki, ermənilər Qarabağdakı kimi, Qər­bi Azərbaycanda da bizim bütün tarixi, dini abidələrimizi yerlə-yeksan ediblər, dağıdıblar, azərbaycanlıların tarixi irsi­ni silmək istəyiblər, ancaq buna nail ola bilməyiblər. Çünki tarix var, sənədlər var, xəritələr var”.

Bəli, bir Qərbi Azərbaycan kökənli vətəndaş kimi zamanın bizə verdiyi şans­dan istifadə etməyi özümə, sanki Vətənin bir ali tapşırığı kimi qəbul edirəm. Tələ­bələrimlə də bu ruhda işləyirəm. Babam da, atam da həmişə ailəmizin bütün üzv­lərinə belə bir kəlamla müraciət edərdi. Əslində, bu kəlamlar babamdan bütün Yusifovlar şəcərəsinə keçmişdir: “Hər biriniz işinizdə, ailənizdə, ətrafınızda, in­sanlarla münasibətdə Vətən olun. Vətən olun ki, bu torpaqlar müqəddəsləşsin”. 

Bəli, düşünürəm ki, ölkənin hər bir vətəndaşı təpədən-dırnağa qədər Vətən olarsa, qarşımıza qoyduğumuz böyük amallar naminə yaşamaq əzmini qüd­rətləndirərik. Son olaraq, onu demək istəyirəm ki, bu ölkənin sahib olduğu ən qiymətli kapital savadlı, zəngin təxəyyüllü insanlardır. Gəlin, hər birimiz Vətən na­minə, Azərbaycan naminə bu gerçəkliyi vətəndaş aliliyi ilə qəbul edib, dövlətimi­zin bundan sonra da qüdrətlənməsi na­minə çalışaq, işləyək, mübarizə aparaq, ən başlıcası “Dəmir yumruq” kimi bir olaq! 

– Müsahibə üçün Sizə təşəkkürü­müzü bildiririk. 

Söhbəti apardı:
Kəmalə ABDINOVA
XQ