Qısa ömrün zəngin irsi

Azərbaycanın ilk ali təhsilli bəstəkarı, Azərbaycan simfonik musiqisinin və ro­mans janrının müəllifi Asəf Zeynallı cəmi 23 il yaşayıb. O, qısa ömründə yaradı­cılıq uğurları ilə musiqi tarixində silinməz izlər qoyub. 

Ailəsi Dərbənddən Bakıya köçəndə Asəf yeniyetmə olub. Anası onu sonra­dan oğlunun adını daşıyacaq Orta İxtisas Musiqi Məktəbinin direktoru Üzeyir Ha­cıbəylinin yanına gətirib. Üzeyir bəy Asə­fin musiqi alətində ifasını dinləyib: “Bu ki əsl istedaddır”, – deyərək onu məktəbə qəbul edib. Asəf nəfəs alətləri sinfində oxuyub. Özünün ilk musiqi əsərini – “Tru­ba üçün marş”ı da burada bəstələyib və ifa edib. 

1923-cü ilin martında Bakı İşçi klu­bunda Azərbaycan musiqi məktəbləri şagirdlərinin ilk baxış konserti olub. Bu barədə “Kommunist” qəzetinin 5 aprel 1959-cu il tarixli sayında dostu Əfrasiyab Bədəlbəyli Asəf Zeynallının 50 illiyi mü­nasibəti ilə yazıb: “Konsertin birinci his­səsində azyaşlı uşaqlar, ikincidə isə bö­yüklər çıxış edirdilər. Bəs, Asəf niyə heç birində yoxdur? – deyə yerbəyerdən su­allar səslənirdi. Kimsə “Üzeyir bəy öz işi­ni yaxşı bilir”, – dedi. Aparıcı “Truba üçün pyes”, musiqisi Asəf Zeynallı, ifa edir müəllif”, – deyə elan edəndə hamı təəc­cübləndi. Onu heç kim hələ bəstəkar kimi tanımırdı, bunu Üzeyir bəy kəşf etmişdi. Truba o vaxta qədər, əsasən, hərbi marş aləti idi, hamı belə bilirdi. Asəfin truba­da “Rast” muğamı əsasında bəstələdiyi musiqi təranəsindən tamaşaçılar böyük zövq aldılar”. 

Təəssüf ki, səhhəti ilə əlaqədar hə­kimlər ona nəfəs alətində çalmağı qa­dağan ediblər və Asəf violonçel sinfinə keçib, məşhur violonçel ustası M. Rastropoviçin atası Leopold Rastropoviçdən dərs alıb. 1926-cı ildə Musiqi Texnikumu ilə konservatoriya birləşdiriləndə Asəf or­kestr sinfinə daxil olub. Az müddət sonra isə Üzeyir bəyin məsləhəti ilə onu bəstə­karlıq şöbəsinə keçiriblər. 1931-ci ildə Asəf Azərbaycan Dövlət Konservatoriya­sını bitirib. 

Sonralar Asəf Zeynallının təşəbbü­sü ilə Moskvada və Leninqradda Azər­baycan bəstəkarlarının əsərləri səslən­dirilib. Tənqid-Təbliğ Teatrının musiqi bölməsinə rəhbərlik edən Asəf Zeynallı dövrünün tanınmış ədiblərinin tamaşa­larına musiqilər bəstələyib. Cabbarlının “Almaz”, “Sevil” dramlarının musiqilərini də o yazıb. Asəf Zeynallı yabançı kam­paniyalar zamanı Mikayıl Müşfiqin “Oxu, tar” şeirini müdafiə edərək, yazırdı: “Xalq komissarlarının əsas səhvi budur – an­lamırlar ki, bizim bütün mahnı və rəqs­lərimiz muğamatdan qaynaqlanır, onun tərkib hissəsidir. Tar yeganə alətdir ki, xalq yaradıcılığı və muğamların mahiy­yətini düzgün və dəqiq çatdıra bilir. Bizim təbiətən xalqın özünəməxsus olanı mü­sadirə etmək hüququmuz yoxdur. Tarın ansamblda gərəksizliyi haqqında bəya­natlar tamamilə əsassızdır”.

Tanınmış tarzən Nazim Kazımov “Asəf Zeynallı” kitabında yazır: “Onun bəstəkarlıq yaradıcılığında mühüm yer tutan vokal əsərləri içərisində romans və mahnılar Avropa klassik vokal forması ilə xalq musiqimizin lad-məqam, melodiya xüsusiyyətlərini əlaqələndirən bədii nai­liyyətlərdir”. 

Asəf Zeynallı Hüseynqulu Sarabski və Bülbüllə dostluq edib. Hətta Bülbül Azərbaycan musiqi folkloru nümunələri­nin toplanması üçün onu özü ilə birlikdə Qarabağa aparıb. Orada qarın yatalağı­na tutulan gənc bəstəkar müalicə üçün Bakıya qayıtmalı olub. Həyatının söndü­yünü duya-duya xəstəxana palatasının divarına “Bakı” adlı son simfoniyasını yazır və qardaşından həmin əsərin di­vardan kağıza köçürülməsini xahiş edir. Təəssüf ki, onun son vəsiyyəti, nədənsə, yerinə yetirilmir. 

Asəf Zeynallı 1932-ci il oktyabrın 27-də xəstəxanada dünyasını dəyişib. Qısa ömür sürməsinə baxmayaraq, Asəf Zeynallı milli musiqi sənətimizdə dəyərli irsi ilə əbədiyyət qazanıb. Onun “Ölkəm”, “Sərhədçi”, “Çadra”, “Sual”, “Seyran” romansları milli vokal musiqi­mizin inciləridir. İstedadlı bəstəkar piano üçün “Uşaq süitası” silsiləsi, “Çahargah” pyesi, violino və piano üçün “Muğam­sayağı”, 2 fuqa, simfonik orkestr üçün “Fraqmentlər”, teatr tamaşalarına musiqi, xalq mahnıları işləmələrinin müəllifidir. O, Azərbaycan musiqi folklorunun toplanıb nota köçürülməsi və işlənməsi sahəsində də xeyli iş görüb. Asəf Zeynallı “İbtidai not savadı” adlı dərslik tərtib edib, "Uşaq süitası" əsəri ilə ilk dəfə Azərbaycan mu­siqi tarixində uşaq musiqisi repertuarının əsasını qoyub və s. 

Həyatdan vaxtsız köçmüş bəstəkarın irsi yaşayır, xatirəsi isə əbədiləşdirilib. Bakı Musiqi Kolleci və paytaxt küçələrindən biri nakam bəstəkarın adını daşıyır. 

R.QURBANLI
XQ