"Ceyms Uebb" Kosmik Teleskopu "Böyük Partlayış"dan cəmi 570 milyon il sonra mövcud olmuş qalaktikada "qara dəlik" aşkar edib. Bu gün o astronomlara məlum olan ən uzaq "qara dəlik"dir. Onun mövcudluğu faktı Kainatın təkamülü ilə bağlı müasir fikirləri şübhə altına alır.
"Böyük Partlayış"dan cəmi yarım milyard il sonra mövcud olmuş EGSY8p7 qalaktikası Yerdən ağlasığmaz dərəcədə uzaqdır. Bununla belə, o, təkcə qədimliyi ilə deyil, həm də mərkəzdə yerləşən superkütləli CEERS 1019 "qara dəliyi" ilə diqqət çəkir. Birincisi, o, "Böyük Partlayış"dan 570 milyon il sonra mövcud olduğu üçün indiyə qədər kəşf edilənlərin ən qədimidir. İkincisi, onun kütləsi Günəşdən cəmi yeddi milyon dəfə böyükdür, halbuki ilk kainatdakı digər "qara dəlik"lər çox vaxt ulduzumuzun kütləsindən milyard və ya daha çox dəfə artıqdır.
Kainatın erkən tarixində "qara dəlik"lərin nəhəng ölçüləri tez-tez belə böyük məsafədən, xüsusilə böyük superkütləvi "qara dəlik"ləri görmək asan olması ilə izah olunur. Bu baxımdan CEERS 1019-un "qara dəliyi" daha çox Günəşdən 4,6 milyon dəfə böyük olan Süd Yolunun "qara dəliyi"nə bənzəyir. Ancaq "miniatür" ölçüsünə baxmayaraq, CEERS 1019 kainatın yaradılmasından sonra təəccüblü sürətlə formalaşıb və bu, ciddi nəzəri çətinliklər yaradır.
Bu yaxınlarda astronomlar kiçik "qara dəlik"lərin daha sonra meydana gəlməyə başladığı fikri ilə qarşılaşmışdılar. Fakt budur ki, maddənin udma sürəti ciddi şəkildə məhduddur: ətrafında çox sayda adi maddə varsa, hissəciklərinin bir-birinə sürtünməsi "qara dəliyi"n ətrafını radiasiyanın maddəni yanlarına "itələyəcəyi" səviyyəyə qədər qızdıracaqdır.
"Ceyms Uebb" Kosmik Teleskopunun məlumatlarından istifadə edərək, beynəlxalq astronomlar qrupu nəinki spektrdə hansı emissiyaların "qara dəlik"dən, hansının isə onun qalaktikasından gəldiyini öyrənə biliblər, həm də "qara dəliyi"n ölçüsünə görə təəccüblü dərəcədə böyük miqdarda qaz udduğunu dəqiq müəyyən edirlər.
Tamamilə mümkündür ki, bu qalaktika üç kiçik qalaktikanın birləşməsi nəticəsində yaranıb və bu da "qara dəliyi" artıq qazla - gücləndirilmiş ulduz əmələ gəlməsi üçün xammalla təmin edib. Erkən Kainatın tədqiqi indiyə qədər əsasən nəzəri olaraq qaldığından, astronomlar son dərəcə uzun məsafələrdə kosmosu yaxından öyrənmək və onun obyektlərinin parametrlərini dəqiq ölçmək üçün hələ də "Ceyms Uebb"in imkanlarından tam istifadə etməyiblər.
Bəlkə də gələcəkdə "Ceyms Uebb" in məlumatları erkən "qara dəlik"lərin necə meydana gəldiyini izah etmək üçün faydalı olacaq və eyni zamanda, Kainat tarixinin ilk bir neçə yüz milyon ilində bu sirli kosmik obyektlərin böyümə və inkişaf modellərini yenidən nəzərdən keçirməyə imkan verəcəkdir.
Bu gün yalnız aydın olan budur ki, CEERS 1019 kimi "qara dəlik"lər kainatın yerə yaxın bölgələrində bildiyimiz qara dəliklər kimi meydana gələ bilməzdi: bunun üçün kifayət qədər vaxt ola bilməzdi. Buna görə "çox qədim" "qara dəlik"lərin tapmacasını həll etmək üçün iki əsas istiqamət var.
Birincisi, onların çox sayda proto-ulduzların və ya bir-birinə yaxın olan kiçik “ilkin” "qara dəlik"lərin birbaşa dağılmasından əmələ gəldiyini göstərir. Bu yanaşmanın problemi ondan ibarətdir ki, bunun üçün proto-ulduzlar və ya "qara dəlik"lər arasında qeyri-real yaxın məsafələr tələb olunur və indiyədək heç kim sonuncuların əmələ gəlməsi üçün kifayət qədər aydın mexanizmlər təklif edə bilməyib.
İkinci istiqamətə görə, belə inanılmaz dərəcədə qədim böyük qara dəliklərin mövcudluğu kainatımızın Böyük partlayışda yaranmadığının sübutudur.Bu nöqteyi-nəzərin tərəfdarlarına görə, Kainatımız tsiklikdir, sonradan genişlənmə ilə daralır. Belə bir seriyadan bu günə qədər ən dolğun nəzəriyyə fizik Nikolay Qorkava tərəfindən irəli sürülüb.
S.ELAY,
"Xalq qəzeti"
