Dünən Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyində ölkə paytaxtında davam edən 74-cü Beynəlxalq Astronavtika Konqresinə həsr edilmiş “Azərbaycan ədəbiyyatında ulduzlu səma” mövzusunda elmi seminar keçirildi. 

Muzeyin direktoru akademik Rafael Hüseynov klassik ədəbiyyatımızda astro­nomik bilgilərə dair məruzəsində bildirdi ki, son yarım əsrdə Azərbaycanın ikinci dəfə beynəlxalq astronavtika məclisinə evsahibliyi etməsi heç də səbəbsiz deyil. Əsrlər boyu Azərbaycan Yaxın və Orta Şərqdə astronomiyanın mərkəzlərindən birinə çevrilib. XII–XIII əsrlərdə Azərbay­canda astronomiya elminə maraq daha da artıb. Şairlərimiz və alimlərimiz öz əsərlərində astronomiya, ulduzlu səma haqqında fikir və düşüncələrini parlaq bir dildə ifadə ediblər. Azərbaycan ədəbiy­yatında kainatın sirləri diqqətçəkən möv­zulardan olub. Necə deyərlər, Ay, Günəş, parlaq ulduzlar, bütövlükdə ulduzlu səma poeziyanın seçilən obrazları sırasında yer alıb. 

Muzeyin direktoru bildirdi ki, Nizami Gəncəvinin əsərləri astronomiya nöq­teyi-nəzərindən Azərbaycan ədəbiyyatı və bütövlükdə Yaxın və Orta Şərq söz sənətində ilk qaynaqlardan biri sayılma­lıdır. Nizami astronomik dəqiqliklə de­yirdi: “Göydə parlasa da nə qədər ulduz. Günəşdir nur verən aləmə yalnız”. Şair ulduzları, göy cisimlərini, ulduzlu səmanı yalnız bədii obraz kimi təsvir eləmir, həm də onlardan bir münəccim kimi bəhs edir­di. Təsadüfi deyil ki, orta əsrlərin bir sıra qaynaqlarında, müəyyən təzkirələrdə Ni­zami Gəncəvi sadəcə şair, böyük hikmət sahibi deyil, həm də bir əxtərşünas, ul­duzşünas kimi təqdim edilib. Orta əsrlər­də ikinci elə bir şairə, ədibə rast gəlmirik ki, onun əsərlərində ulduzlu səma Niza­midəki qədər yerli-yataqlı təsvir olsun.

Bildirildi ki, Qətran Təbrizi, Xaqani Şirvani, Məhsəti Gəncəvi və digər şair­lərimizin yaradıcılığında da planetlərin, ulduzların adlarına rast gəlirik. Həmin müəlliflər səma cisimlərinin adlarından rəmzi mənada istifadə ediblər. XII yüzildə Azərbaycan həm şair, həm də astronomi­ya ilə məşğul olan Fələki Şirvani kimi bö­yük şəxsiyyət yetişib. Onun astronomiya­ya aid əsərinin mövcud olması haqqında məlumat olsa da, təəssüf ki, bizim günü­müzə gəlib çatmayıb. 

Akademik görkəmli mütəfəkkir, alim Nəsrəddin Tusinin astronomiya elminin inkişafında müstəsna rolunu diqqətə çat­dıraraq qeyd edib ki, XIII əsrdə Marağa­da dahi soydaşımız Yaxın və Orta Şərq­də ilk rəsədxanalardan birini yaradıb. Sonrakı əsrlərdə Əssar Təbrizinin “Mehr və Müştəri”, Abbasqulu Ağa Bakıxano­vun “Əsrarül məlakut”, Hüseyn Cavidin “Xəyyam” və digər şairlərimizin əsərlə­rində astronomiyaya aid bilgilər, ulduzlu səmanın əsrarəngiz təsviri verilib.

Sonra Rafael Hüseynov iştirakçıların suallarını cavablandırıb.

Qabil YUSİFOĞLU
XQ