Energetika Nazirliyinin məlumatına görə, Cənub Qaz Dəhlizi (CQD) Məşvərət Şurası nazirlərin 10-cu iclası və Yaşıl Enerji Məşvərət Şurası nazirlərin 2-ci iclası çərçivəsində energetika naziri Pərviz Şahbazov Trans-Adriatik Boru Kəmərinin (TAP) icraçı direktoru Luka Skyepatti ilə görüşüb. Görüşdə TAP-ın 2026-cı ildən etibarən əlavə olaraq 1,2 milyard kubmetr genişləndirilməsinin birinci mərhələsi üzrə görülən işlər, növbəti genişlənmə üçün aparılan bazar sınaqlarının gedişatı, regional qaz təchizatı infrastrukturlarının inkişafına dair müzakirələr aparılıb.

Söhbət zamanı boru kəmərinin əlavə tədarük üçün 2025-ci ilin sonu­na hazır olacağı, İtaliyaya 1 milyard kubmetr, Albaniyaya isə 200 milyon kubmetr qaz nəql ediləcəyi bildirilib. Həmçinin TAP-ın İtaliya da daxil Avro­pa ölkələrinin qaza tələbatının əhəmiy­yətli hissəsini qarşıladığı, Azərbaycan “mavi yanacağ”ının enerji təhlükəsizli­yində mühüm rol oynadığı vurğulanıb.

Görüşdə yuxarıda sadalananlarla bərabər, karbon neytrallığının əldə olun­ması məqsədilə Yunanıstan və Albani­yada yerləşən kompressor stansiyaları­nın elektrikləşdirilməsi, boru kəmərinin ötürücülük gücünün artırılması çərçi­vəsində hidrogen və digər bərpaolu­nan qazların tədarükü perspektivləri ilə bağlı geniş fikir mübadiləsi də aparılıb, eyni zamanda, TAP-la indiyə qədər Av­ropaya 33 milyard kubmetrdən çox qaz nəql olunduğu diqqətə çatdırılıb.

Xatırladaq ki, Azərbaycanın TAP vasitəsilə Avropaya qaz ixracına baş­lamasından ötən üç il müddətdə bu boru kəməri ilə Avropaya 31 milyard kubmetrdən çox qaz tədarük olunub. 2023-cü ildə isə qısa və uzunmüddətli müqavilələr üzrə 11,8 milyard kubmetr qaz ixrac edilib.

Yeri gəlmişkən, İtaliyanın ətraf mü­hit və enerji təhlükəsizliyi naziri Cilber­to Piketto-Frati Bakıda keçirilən CQD Məşvərət Şurası çərçivəsində nazir­lərin 10-cu iclası və Yaşıl Enerji Məş­vərət Şurası çərçivəsində nazirlərin 2-ci iclasında bildirib ki, 2020-ci ildən bəri TAP vasitəsilə İtaliyaya 26 milyard kubmetrdən çox Azərbaycan təbii qazı tədarük olunub və bunun da 10 milyard kubmetri 2023-cü ildə nəql olunub. Na­zirin sözlərinə görə, sözügedən dövrdə Azərbaycan qazı İtaliyanın enerji təh­lükəsizliyinin təmin edilməsində və de­karbonizasiyasında strateji rol oynayıb.

Ümumiyyətlə, CQD-nin Avropa his­səsi olan TAP vasitəsilə hər il İtaliya­ya 8 milyard kubmetr, Yunanıstan və Bolqarıstanın hər birinə isə 1 milyard kubmetr həcmində qaz nəql olunur. 2020-ci il dekabr ayının 31-də Azərbay­can qazının CQD vasitəsilə Avropaya nəqli başladılıb. Bununla da ölkəmizin tarixində ilk dəfə olaraq “mavi yana­cağ”ımız boru kəmərləri ilə Avropa ba­zarına çıxarılıb. Dünyada təbii qazın ən iri idxalçısı olan Avropa bazarına birba­şa çıxışla Azərbaycanın ixrac imkanları şaxələndirilib.

Bütün bu qeyd edilənlər deməyə əsas verir ki, Azərbaycan Avropanın enerji təhlükəsizliyinin təmin olunma­sında yalnız təbii qaz ixrac etməklə de­yil, həm də tranzit ölkə kimi iştirak edir. Bunun üçün Azərbaycan böyük infrast­ruktura malik dövlətdir. CQD Bakı–Tbi­lisi–Ceyhan, TANAP, TAP kimi nəhəng enerji infrastrukturları əhatə edir. Bu gün Azərbaycan məhz bu kəmərlər vasitəsi ilə Yunanıstan, İtaliya, Bolqa­rıstan, Rumıniya və digər Şərqi Avropa ölkələrinə təbii qaz ixrac edir.

Beynəlxalq Enerji Agentliyinin ana­litiki Hergel Molnar Avropada qaz böh­ranına toxunaraq nəzərə çatdırıb ki, Aİ təbii qaz hasilatına və nəqlinə daha çox sərmayə yatırmalıdır. Əks halda, Avropanı təbii qaz ilə təhlükəsiz şəkil­də təmin etmək mümkün olmayacaq. Məsələyə bu kontekstdə yanaşdıqda Transxəzər qaz kəmərinin çəkilişinin nə qədər aktual olduğunu görərik. Türk­mənistan qazı bu kəmərlə Azərbayca­na, buradan isə Avropaya nəql olunar. Azərbaycanın enerji daşıyıcılarına Av­ropanın ehtiyacı hər ötən il daha çox artır.

Qeyd edək ki, 2011-ci ildə Avropa Komissiyası və Azərbaycan tərəfindən Xəzər dənizindən Avropaya birbaşa qaz nəql edən marşrutların yaradıl­masını dəstəkləyən Birgə Bəyanat im­zalanıb. Bu Birgə Bəyanat TANAP və TAP-la bağlı hökumətlərarası sazişlərlə birlikdə uzunmüddətli qaz satış müqa­vilələri üçün zəmin yaradıb. 2012-ci il iyunun 27-də Azərbaycan Preziden­ti İlham Əliyevlə qardaş Türkiyənin dövlət başçısı Rəcəp Tayyip Ərdoğan TANAP-la bağlı müqavilə imzalayıb. 2014-cü il sentyabrın 20-də isə CQD-nin təməli qoyulub. 

Bu mərasimdən bir müddət son­ra–2015-ci il martın 17-də Türkiyənin Qars şəhərində TANAP-ın, 2016-cı il mayın 17-də isə Yunanıstanın Sa­loniki şəhərində TAP-ın təməlqoyma mərasimi keçirilib və boru kəmərinin inşasına başlanılıb. 

2018-ci il mayın 29-da Bakıda CQD-nin, 2018-ci il iyunun 12-də isə Əskişəhərdə bu dəhlizin mühüm hissə­si olan TANAP qaz boru kəmərinin açı­lışı olub. Həmin il iyunun 30-da ilk kom­mersiya qazının TANAP boru kəməri ilə Türkiyəyə nəqlinə başlanılıb. Nəhayət, Azərbaycan təbii qazının 2020-ci il de­kabrın 31-də TAP vasitəsilə Avropa ba­zarına tədarükünə başlanılıb.

Vaqif BAYRAMOV
XQ