BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasına Tərəf Dövlətlərin 29-cu Konfransının (COP29) respublikamızda keçirilməsi barədə yekdil qərar beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən Azərbaycana qarşı böyük etimadın, eləcə də, ətraf mühitin mühafizəsi, milli, regional və qlobal səviyyələrdə iqlim dəyişikliyinin qarşısının alınması işinə ölkəmizin töhfəsinin təsdiqidir. Qeyd edək ki, “Azərbaycan 2030: sosial-iqtisadi inkişafa dair Milli Prioritetlər”də də bu məsələ diqqət mərkəzində saxlanılır. 

Xatırladaq ki, adı çəkilən prioritetlər­də Azərbaycanda dayanıqlı inkişaf edən rəqabət qabiliyyətli iqtisadiyyatın yaradıl­ması, dinamik, inklüziv və sosial ədalətə əsaslanan cəmiyyətin qurulması, ölkə­mizin rəqabət qabiliyyətli insan kapitalı və müasir innovasiyalar məkanına çev­rilməsi, həmçinin işğaldan azad olunan ərazilərə qayıdışın və təmiz ətraf mühitin gerçəkləşdirilməsi istiqamətləri xüsusi yer alıb. 

Göründüyü kimi, Azərbaycanın 2030-cu ilədək 5 milli sosial-iqtisadi inkişaf prio­ritetindən biri “təmiz ətraf mühitə və yaşıl artıma malik ölkə” olaraq müəyyənləşdiri­lib. Bu təşəbbüsə uyğun olaraq artıq neçə ildir ki, ölkəmizdə ətraf mühitin sağlamlaş­dırılması, yaşıllaşmanın bərpası və artırıl­ması, su resurslarından səmərəli istifadə­nin və dayanıqlı enerji mənbələrinin təmin olunması üzrə layihələrin icrasına başla­nılıb. Bununla əlaqədar istixana qazları emissiyasını baza (1990-cı il) göstəricisi ilə müqayisədə 2030-cu ilədək 35 faiz, 2050-ci ilədək isə 40 faiz azaltmaq qar­şısına əsas hədəf kimi qoyulub.

Dövlətimizin başçısı fevralın 14-də yenidən ölkə Prezidenti seçilməsi müna­sibətilə keçirilən andiçmə mərasimində bununla bağlı deyib: “Qarşıda duran ən vacib vəzifələrdən biri bərpaolunan enerji ilə bağlıdır. Burada da biz ön sıralardayıq, artıq işlərə start verildi. Bizim planlarımıza görə 2030-cu ilin sonuna qədər Azərbay­canda 5 min meqavata yaxın bərpaolu­nan enerji növləri, yeni enerji növləri yara­dılmalıdır, əsasən, günəş, külək və hidro – su elektrik stansiyaları. Dediyim rəqəm tam realdır, bu, artıq imzalanmış kontrakt­lar əsasında olacaqdır. Niyyət protokolla­rı isə daha böyük rəqəm haqqında bəhs edir, təqribən 10 min meqavat. Beləliklə, biz böyük həcmdə təbii qazımızı ixrac edə biləcəyik, ona qənaət olunacaq”. 

Prezident İlham Əliyev nitqində, bun­dan sonra elektrik enerjisinin böyük hissə­sinin bərpaolunan enerji hesabına isteh­sal ediləcəyini, bununla da Azərbaycanın iqlim dəyişikliyi məsələlərinə öz töhfəsini verəcəyini əminliklə vurğulayıb. 

Yeri gəlmişkən, ölkəmizdə Naxçı­van Muxtar Respublikası, işğaldan azad edilən Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqti­sadi rayonları “yaşıl enerji zonaları” elan edilib. Həmçinin ətraf mühitin mühafizəsi düşməndən təmizlənən ərazilərin irimiq­yaslı bərpa və yenidənqurma prosesində prioritet istiqamət olaraq qəbul olunub. Bu ərazilərdə artıq “ağıllı şəhər”, “ağıllı kənd” kimi innovativ yanaşmaların tətbiqinə, ekosistemin bərpasına başlanılıb. 

Prezident İlham Əliiyev bir müddət bundan əvvəl çıxışlarının birində Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonları əra­zisində bərpaolunan enerji layihələrinin icrasından danışarkən, 2021–2023-cü il­lərdə Azərbaycanın işğaldan azad edilmiş ərazilərində ümumi gücü 170 meqavatt olan su elektrik stansiyalarının istismara verildiyini bildirib. Ölkə rəhbəri, eyni za­manda gələn ilin sonunadək bu stansiya­ların gücünün 270 meqavatt olacağını, bir neçə il sonra isə həmin göstəricinin 500 meqavatta çatacağını diqqətə çatdırıb. Yeri gəlmişkən, cari ilin oktyabr ayında respublikamızda Xəzər dənizi və Qafqaz regionunda ən böyük elektrik stansiya­sı olan 230 meqavatt gücündə Qaradağ günəş elektrik stansiyası istismara verilib. 

Ümumiyyətlə, Azərbaycan bərpaolu­nan enerji mənbələri ilə zəngin ölkədir. Hesablamalara görə, respublikamızın quruda külək və günəş enerjisi üzrə po­tensialı təqribən 37 qiqavatt təşkil edir. Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda külək enerjisi potensialı isə təqribən 157 qiqavata bərabərdir. 

Burada bir məqamı da xatırlatmaq istərdim. Mütəxəssislərin fikrincə, ənənə­vi elektrik enerjisi istehsalından “yaşıl enerji”yə sürətli keçid müəyyən zaman tələb edir. Bu məsələdə investisiya qo­yuluşu da zəruri amillərdən biridir. Amma bərpaolunan enerjiyə keçid heç də neft, qaz və kömür kimi enerji mənbələrinin istifadəsinə son qoymaq anlamına gəl­mir. Dövlətimizin başçısı yenidən ölkə Prezidenti seçilməsi münasibətilə keçi­rilən andiçmə mərasimində bu məqama toxunaraq bildirib: “Ənənəvi yanacaq növləri – neft-qaz sahəsində işlər davam etdiriləcək. Neft hasilatının sabitləşməsi istiqamətində işlər gedir, hesab edirəm ki, yaxın gələcəkdə nəticələr olacaq. Bizə sabit neft hasilatı lazımdır və biz inves­torlar qarşısında bu vəzifəni qoymuşuq. Müəyyən narahatedici məqamlar olub və işgüzar qaydada təmaslar əsnasında bu məsələlərin həlli gözlənilir”. 

Beləliklə, dövlət başçımızın vurğula­dığı kimi, ölkəmizdə istər neft-qaz hasila­tının sabitləşməsi, istərsə də bu sahənin ixrac imkanlarının genişləndirilməsi ilə bağlı davamlı tədbirlər həyata keçirilmək­lə bərabər, “yaşıl enerji” mənbələrinin sürətlə işə salınması da zamanın prioritet istiqaməti kimi diqqətdə saxlanılır və bu yöndə davamlı layihələr gerçəkləşdirilir. Qısa dövr ərzində “təmiz ətraf mühitə və yaşıl artıma malik ölkə” təşəbbüsünün gerçəkləşməsi istiqamətində görülən ge­nişmiqyaslı işlər də bunun parlaq ifadəsi­dir. 

Qeyd edək ki, Azərbaycanda hasil olunan “yaşıl enerji”nin əsas satış baza­rı Avropadır və artıq bərpaolunan enerji mənbələrindən enerji tədarükünün real­laşdırılmasına hazırlaşılır. 2022-ci il de­kabrın 17-də Azərbaycan, Gürcüstan, Rumıniya və Macarıstan Qafqaz regi­onundan Avropaya enerji körpüsünün gerçəkləşdirilməsini nəzərdə tutan stra­teji tərəfdaşlıq sazişinin imzalanması da bunun bariz ifadəsidir. Xatırladaq ki, əldə olunan saziş çərçivəsində 1195 kilometr uzunluğunda 1000 meqavatt gücündə “Black Sea Energy” sualtı elektrik kabeli­nin inşası gözlənilir.

Kabel Azərbaycanda istehsal olu­nan “yaşıl elektrik” enerjisinin Gürcüstan və Qara dəniz vasitəsilə Rumıniyaya və daha sonra Macarıstana və Avropanın yerdə qalan hissəsinə nəqli üçün nəzərdə tutulur. Bir sözlə, Azərbaycanın daxili pla­nında “yaşıl enerji”nin inkişafı, Qarabağın “təmiz" enerjiyə çevrilməsi, beynəlxalq səviyyədə isə “təmiz elektrik enerjisi”nin yeni enerji körpüləri vasitəsilə Avropaya ixracı əsas yer tutur.

Onu da qeyd edək ki, neft-qaz is­tehsalçısı olan Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti (SOCAR) bu gün öz fəaliyyətin­də “yaşıl enerji” prinsiplərini diqqətdə saxlayır. Məsələn, SOCAR-ın törəməsi – “SOCAR AQŞ” MMC ətraf mühit, sosial və idarəetmə öhdəlikləri üzrə zərərli və istixana qazları emissiyalarını azaltmağı qarşısına məqsəd qoyub. MMC-nin Baş direktoru Samir Mollayev Bakıda keçirilən “IADS Drilling Caspian” konfransında bu­nunla bağlı deyib: “Şirkətimizin nəqliyyat parkındakı avtomobillər bundan sonra benzinlə deyil, elektriklə işləyəcək. Eyni zamanda, müəssisə fəaliyyətində su eh­tiyatlarından davamlı istifadəyə üstünlük verəcək. “SOCAR AQŞ” bu prosesi qısa müddətdə su filtrasiya sistemi quraşdır­maqla həyata keçirəcək”. 

Qeyd edək ki, “SOCAR-AQŞ” 2007-ci ildə yaradılıb, neft-qaz quyularının qazıl­ması və təmiri ilə məşğuldur. Şirkətin tə­sisçiləri 13,4 faiz payla SOCAR, 73,8 faiz payla “Nobel Oil LTD” şirkətinin Azərbay­candakı filialı və 12,8 faiz payla “Abşeron Qazma” MMC-dir.

Vaqif BAYRAMOV
XQ