7 ayda regional investisiya 6 milyard manata çatıb 

Prezident İlham Əliyevin 22 iyul 2022-ci il tarixli sərəncamı ilə təsdiqlədiyi “Azərbaycan Respublikasının 2022-2026-cı illərdə sosial-iqtisadi inkişaf Strategiyası”nda artıq ölkə iqtisadiyyatında makroiqtisadi sabitliyin və dayanıqlığın təmin edildiyi, sosial rifahı dəstəkləyən iqtisadi artıma nail olunduğu bildirilib. Adıçəkilən strategiyada, eyni zamanda, milli iqtisadiyyatın aparıcı sahələrində müasir texnologiyaların geniş tətbiqi və keyfiyyətli insan kapitalının cəlbi nəticəsində məhsuldarlığın xeyli yüksəldiyi, iqtisadiyyatın sürətlə şaxələndiyi və daxili istehsalın qlobal dəyər zəncirinə səmərəli inteqrasiyasının yekunlaşdığı da vurğulanıb. Bütün bunlar isə son 10 ilin statistikasında öz əksini tapıb. Belə ki, bu dövrdə milli iqtisadiyyat 15 faiz genişlənib, qeyri-neft-qaz Ümumi Daxili Məhsul (ÜDM) isə 1,4 dəfə çoxalıb. 

Azərbaycan düşünülən iqtisadi si­yasətin gerçəkləşdirilməsi, uğurlu iq­tisadi islahatların həyata keçirilməsi nəticəsində son 10 ilin iki qlobal maliy­yə böhranından uğurla çıxıb, ölkə iqti­sadiyyatının xarici təsirlərə davamlılığı özünü göstərib. Məsələn, 2014‒2015-ci illərdə qlobal əmtəə bazarında neftin qiymətinin 3 dəfəyə qədər azalanda, 2020-ci ilin əvvəllərindən başlayan və pandemiya böhranının ölkədə makroiq­tisadi sabitlik üçün ciddi təhdidlər yarat­dığı bir vaxtda çevik və effektiv iqtisadi idarəetmə hesabına, köklü struktur–institusional islahatların reallaşdırılması nəticəsində milli iqtisadiyyatın struktu­runun dəyişməsi davam etdirilib, qey­ri-neft sektorunun payının yüksəlməsi diqqətdə saxlanılıb. Bütün bunların sayəsində respublikamızda makroiqti­sadi sabitlik, həmçinin əhalinin rifahı və sağlamlığı qorunub. 

Ümumiyyətlə, dövlətimizin başçı­sının uğurlu iqtisadi siyasəti ilə ÜDM istehsalı 2011-ci ildə 25,4 milyard ma­nat olduğu halda, 2022-ci ildə 133,8 milyard manat və ya 2021-ci illə müqa­yisədə 4,6 faiz çox təşkil edib. 

Ümumiyyətlə, respublikamızın qey­ri-neft-qaz sektorunun dinamik inki­şafını bildirən uğurlu göstəricilər əldə edilməsi iqtisadiyyatın bütün sahələ­rində ötən illərdəki artım dinamikasının qorunub saxlanılmasından xəbər verir. Belə bir nailiyyət makroiqtisadi sabitli­yin möhkəmləndirilməsi, iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi, qeyri-neft sektorunun inkişafı və ölkəmizin dünya iqtisadiyya­tına inteqrasiyası istiqamətində nəzər­də tutulan tədbirlərin ardıcıl həyata ke­çirilməsi ilə şərtlənir. 

Hazırda ölkəmizdə ÜDM istehsalı­nın böyük bir hissəsinin sənayenin pa­yına düşməsi uğurlu sənayeləşmə si­yasəti sayəsində mümkün olub. Sənaye parklarının mövcud sahədəki fəaliyyəti, həmin zonalarda yeni sənaye sahələri­nin yaradılması, rəqabətqabiliyyətli və ixracyönümlü yeni məhsul istehsalının təşkili, bu işə investorların cəlb olun­ması kimi məsələlər hökumətin daim diqqət mərkəzində saxlanılıb və bu, cari ilin yanvar–iyul aylarında dövlət büdcə­sinin gəlirlərinin 15 milyard 480 milyon manat, xərclərinin isə 14 milyard 63 mil­yon manat təşkil etməsinə səbəb olub. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatı­na görə, büdcənin icrasında yaranmış 1 milyard 416,6 milyon manatlıq profisit ümumi daxili məhsulun 2,3 faizinə bə­rabər olub.

İqtisadiyyatda şəffaflaşmanın art­ması, “kölgə iqtisadiyyatı”nın miqya­sının azaldılması, biznes fəaliyyətinin leqallaşdırılması vergi daxilolmalarının dinamik artımı ilə nəticələnib. Bu, sta­tistik rəqəmlərdə də öz ifadəsini tapıb. Belə ki, cari ilin I yarısında büdcə daxil-olmalarında qeyri-neft-qaz sektorunun payı 57 faiz təşkil edib. Sektor üzrə daxilolmaların 58,8 faizi və yaxud 5 mil­yard 193,7 milyon manatı vergi daxilol­maları, 34,8 faizi və yaxud 3 milyard 75,5 milyon manatı gömrük rüsumları və idxala vergi daxilolmaları, 4,5 faizi və yaxud 393,9 milyon manatı büdcə təşkilatlarının ödənişli xidmətlərindən daxilolmalar, 0,2 faizi və yaxud 16 mil­yon manatı dövlət əmlakının icarəyə verilməsindən daxilolmalar, 1,7 faizi və yaxud 152,1 milyon manatı isə sair gə­lirlər olub.

Göründüyü kimi, reallaşdırılan məqsədyönlü siyasət nəticəsində qey­ri-neft sektorunda özəl sektorun payı əhəmiyyətli dərəcədə böyüyüb. Həyata keçirilən uğurlu struktur–institusional islahatlar nəticəsində ÜDM-də özəl sektorun xüsusi çəkisi 2019-cu ildə 85 faiz olub, pandemiya səbəbindən 2020-ci ildə həmin göstərici 80,8 faizə enib və 2022-ci ildə bu sektorda əlavə dəyər 9,1 faiz artıb. Əhalinin hər nəfə­rinə düşən ÜDM 13 min 292,2 manata çatıb. 

Son illərdə iqtisadiyyatda kiçik və orta biznesin dominantlığı xeyli yük­səlib. Xüsusilə dövlət investisiyaları hesabına yaradılan müasir iqtisadi in­frastrukturla kiçik və orta sahibkarlığın (KOB) inkişafı dəstəklənib. Son 10 ildə dövrdə qeydiyyatda olan KOB subyekt­lərinin sayı 3,1 dəfə çox artıb, qeyri-neft ÜDM-də payı isə 30 faizə yaxın olub. 

Regionlarda investisiya qoyulu­şunun diqqətdə saxlanılması da böl­gələrin inkişafını sürətləndirir. Cari ilin yanvar-iyul aylarında Azərbaycanın re­gionlarına investisiya qoyuluşu ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 30 faizə yaxın artıb. Cari ilin 7 ayında regionlara investisiya qoyuluşunun həcmi 6 mil­yard manata yaxınlaşıb. 

Qeyd edək ki, 2022-ci ildə Azərbay­canda əsas kapitala investisiyaların həcmi 18 milyard 272 milyon manatdan çox olub. Real ifadədə artım 2021-ci illə müqayisədə 5,5 faiz təşkil edib.

Əlbəttə, bu uğurların əldə edilmə­sində regionların sosial-iqtisadi inkişafı dövlət proqramlarının icrası da önəmli rol oynayıb. Bu, bir neçə gün bundan əvvəl ölkə rəhbərinin Füzuli, Şuşa, Kəl­bəcər və Laçın rayonlarına səfərlərin­dən də aydın görünür. Yeri gəlmişkən, Prezident İlham Əliyev Azərbaycanın bütün regionlarının, o cümlədən Qara­bağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonla­rının inkişafını, xüsusilə işğaldan azad edilən şəhər və kəndlərimizin yenidən qurulmasını diqqət mərkəzində saxla­yır. Vətən müharibəsindən ötən müd­dətdə bu torpaqlarda həyata keçirilən genişmiqyaslı tikinti-quruculuq layihələ­ri bunun bariz ifadəsidir. 

Bununla bağlı bəzi məqamlara diqqət yetirmək istərdik. Əvvəlcə onu xatırladaq ki, Azərbaycan hökuməti bö­yük maliyyə ehtiyatlarına malik fondları, investorları Qarabağ və Şərqi Zəngə­zur ərazilərinin bərpasına cəlb etmək istiqamətində bir sıra addımlar atıb. Məsələn, bu ilin yanvarından etibarən işğaldan azad edilən ərazilərdə fəa­liyyət göstərən sahibkarlara vergi təş­viqləri verilib. Düşməndən təmizlənən sahələrin rezidentləri 2023-cü il yan­varın 1-dən etibarən 10 il müddətində mənfəət (gəlir), əmlak, torpaq və sa­dələşdirilmiş vergidən azad edilib. Ha­belə bu azadolmanın həmin ərazilərdə­ki rezidentlərin fəaliyyəti ilə bağlı əldə olunan satışdankənar gəlirlərinə də şamil edilməsi nəzərdə tutulub. Həm­çinin işğaldan azad edilmiş ərazilərdə ƏDV ödəyicisi olan rezidentlər tərəfin­dən iqtisadi fəaliyyət sahələri və mal nomenklaturaları üzrə texnika, texnoloji avadanlıqlar və qurğular, habelə xam­mal və materialların idxalı 2023-cü il yanvarın 1-dən etibarən 10 il müddətin­də ƏDV-dən azad edilib. Bu məqsədlə ƏDV-dən azad edilən iqtisadi fəaliyyət sahələri və mal nomenklaturalarının si­yahısının ayrıca təsdiqlənməsi nəzərdə tutulub.

Bununla yanaşı, işğaldan azad olunmuş ərazinin rezidenti olan hüquqi şəxslərin səhmdarları və payçılarının dividend gəlirləri də 2023-cü il yanvarın 1-dən etibarən 10 il müddətində vergi­dən azad edilib. İşğalçıdan təmizlənən yaşayış sahələrində fəaliyyət göstərə­cək sahibkarlara kommunal ödənişlər­də də güzəştlər tətbiq olunur. Nazirlər Kabinetinin müvafiq qərarına əsasən, işğaldan azad edilmiş ərazilərdə isteh­sal fəaliyyəti ilə məşğul olan sahibkarla­ra 2023-cü ilin 1 yanvar tarixindən 10 il müddətində istehlak olunan kommunal xidmətlərə (elektrik enerjisi və təbii qazın satışı, su təchizatı və tullantı sularının axıdılması xidmətləri) görə xidmətlərinin ölkədaxili tariflərinə uyğun şəkildə ödə­nilən vəsaitin 20 faizi həcmində dövlət büdcəsi hesabına maliyyə yardımının da göstərilməsi planlaşdırılıb.

Samir HEYDƏROV,

iqtisadçı-ekspert

Son illərdə ölkəmizdə investisiya mühitinin yaxşılaşdrılması istiqamə­tində davamlı islahatlar həyata keç­rilib. Azərbaycan iqtisadiyyatına bö­yük həcmdə sərmayə yatırımını isə Prezident İlham Əliyev tərəfindən yaradılan ictimai-siyasi sabitlik və xalq–iqtidar birliyi şərtləndirib. 

Ümumiyyətlə, hər bir investor in­vestisiya qoyduğu ölkə ilə bağlı mə­lumatları nəzərdən keçirir, o cümlə­dən burada müəyyən reytinqlərdə əksini tapan göstəricilər də mühüm önəm daşıyır. Təsadüfi deyil ki, ölkə­miz “Doing Bisness” reytinqində 190 ölkə arasında 28-ci yerdə qərarlaşır. Ölkəmiz bu sıralamada dünyanın bir çox qabaqcıl ölkələrindən öndədir. Bu, respublikamızda həyata keçi­rilən islahatlar nəticəsində yaranmış müsbət investisiya mühütindən xə­bər verir.

Ümumiyyətlə, investisiyalar xari­ci və daxili mənbələr hesabına hə­yata keçirilir. Son illər daxili sərmayə xarici sərmayəni üstələyir. Keçən il daxili investisiyaların həcmi əvvəl­ki illə müqayisədə 21,6 faiz artıb. Buna səbəb isə yaradılan əlverişli investisiya şəraitidir ki, sahibkarlar bu mühütdən səmərəli yararlanır. 

Azərbaycanda qeyri–neft sekto­runda yaradılan investisiya mühiti xarici və daxili rezidentlərin inves­tisiya yatırmasına şərait yaradır. Respublikamızda qeyri–neft sekto­runa yatırılan investisiyaların həc­mində daha çox qardaş Türkiyə üstün mövqeyə malikdir. Bundan başqa, ABŞ, Böyük Britaniya, BƏƏ, Almaniya, Fransa və Rusiyadan da demək olar ki, hər il Azərbaycanın qeyri–neft sektoruna böyük həcmdə investisiyalar yatırılır. Xarici inves­torlar tərəfindən əsasən, tikinti, nəq­liyyat, elektrik enerjisi istehsalı, elm və təhsil sahələrinə böyük maraq göstərilir. 

İnvestisiya mühitinin yaxşılaş­dırılması və ölkədə biznes fəaliy­yətinin asanlaşdırılması məqsədilə Azərbaycan Prezidentinin “Lisenzi­yalaşdırma sahəsində bəzi tədbir­lər haqqında” 21 dekabr 2015- ci il tarixli fərmanına əsasən, lisenziya tələb olunan fəaliyyət növlərinin sayı 59-dan 37-yə endirilib. Rəqəm­sal transformasiyaya uyğun olaraq ölkədə xarici investorların biznes fəaliyyətinə başlaması elektronlaş­dırılaraq sadələşdirilib. 

Bu sahədə aparılan islahatlar­dan biri də, kiçik və orta sahibkarlıq subyektlərinin 7 il müddətinə mən­fəət, torpaq və əmlak vergisindən azad edilməsidir. Sahibkarlar üçün tətbiq olunan vergi güzəştləri sıra­sında kənd təsərrüfatı sektoru da xüsusi yer tutur. 

İnvestorlar üçün tətbiq edilən güzəştlərdən biri də sənaye park­larının rezidentlərini əhatə edir. Parklarda qeydiyyatdan keçən rezi­dentlər üçün ümumi fiziki infrastruk­tur və kommunal xidmətlər dövlət tərəfindən təmin olunur. Rezidentlər üçün 10 il müddətinə gəlir və əmlak vergisi, ƏDV və idxal rüsumlarından azadolunma kimi vergi güzəştləri və aşağı icarə haqqının təyin olunması nəzərdə tutulur. 

Vaqif BİNYATOĞLU,

“Xalq qəzeti”