Bakı və Abşeronda 500-600 min arası belə “qanunsuz tikinti” var

Bakı şəhəri və Abşeron yarımadasında inşa olunmuş sənədsiz evlərlə bağlı müzakirələr davam etsə də, hələlik, bu sahədə ciddi bir yenilik, əməli iş yoxdur. Doğrudur, 2019-cu ildə bununla bağlı xüsusi konsepsiya qəbul olunsa da, bu, məsələnin köklü həlli üçün kifayət etməyib. Problemin çözülməməsindən isə həm vətəndaş əziyyət çəkir, həm də dövlət büdcəsi külli məbləğdə vəsaitdən məhrum olur. 

Təqribi hesablamalara görə, hazırda paytaxt və Abşeron ərazisində 500-600 min sənədsiz ev var. Uzun illər ərzində inşasına göz yumulan yüz minlərlə ev “qanunsuz tikili” adlandırılaraq dövlət qeydiyyatına alınmayıb, deməli, həm də əmlak vergisinə cəlb edilməyib. Bununla da, böyük həcmdə vəsaitin dövlət büdcə­sinə daxil olması reallaşdırılmayıb. 

Hazırda belə evlərlə bağlı əsas prob­lemlərdən biri də mülkiyyəti təsdiqləyən heç bir sənədin olmamasına baxmaya­raq, həmin mənzillərdə yaşayan sakin­lərdən əmlak vergisinin yığılmasıdır. Bu sahədə qeyri-müəyyənlik isə 15 ildən artıqdır ki, davam edir. Belə ki, çox za­man bələdiyyə işçiləri (Hətta bu məsələ­də müəyyən sui-istifadə halları da istisna olunmur) fərdi mənzillərin darvazalarını vaxtlı-vaxtsız döyür, bəzən də ev sahi­binə zəng vuraraq əmlak vergisi tələb edirlər. Həmin şəxslər istədiklərini ala bilmədikdə isə çox zaman vətəndaşı cə­rimə ilə hədələyirlər. 

Belə vəziyyətə Bakıərtafı kənd və qəsəbələrdə, eləcə də Abşeron rayonu­nun yaşayış massivlərində daha çox rast gəlinir. Bu da bir çox hallarda müəyyən haqlı narazılıqlara gətirib çıxarır. Belə ki, bir çoxları əmlak kimi qeydiyyata alın­mayan mənzilinə görə vergi tələb olun­masını qanunsuz hesab etsə də, bəziləri isə “qoltuğu papkalı” şəxslərin tələbləri qarşısında geri çəkilərək ondan istənilən məbləği ödəməli olur. 

Ümumiyyətlə, sənədsiz, “kupça”sı olmayan evlərdən əmlak vergisi yığılma­lıdırmı? Yaxud belə evlər hansı halda əmlak vergisinə cəlb oluna bilər? 

Hər şeydən öncə qeyd edək ki, ölkə Prezidenti İlham Əliyev hələ 2011-ci ildə Bakı Şəhər İcra Hakimiyyətində keçirilən müşavirədə rəsmi icazə olmadan tikilən evlərlə bağlı narahatlığını ifadə etmişdi. Dövlət başçısı sənədsiz evlərin əmlak vergisinə cəlb olunmasında problem ya­ratdığını bildirərək həmin evlərin sənəd­ləşdirilməsi ilə bağlı müvafiq strukturlara tapşırıq vermişdi. 

Xatırladaq ki, Azərbaycan Respub­likasının Vergi Məcəlləsinin 198.1.1-ci maddəsinə görə, fiziki şəxslər onla­rın xüsusi mülkiyyətində olan binaların sahəsinin (yaşayış sahələrinə münasi­bətdə–onların 30 kvadratmetrdən artıq olan hissəsinin) hər kvadratmetrinə görə müəyyən edilmiş dərəcələr tətbiq olun­maqla əmlak vergisi ödəyirlər.

Dövlət Vergi Xidmətindən bildirdilər ki, əgər Daşınmaz Əmlakın Dövlət Re­yestri Xidməti tərəfindən verilmiş mül­kiyyəti təsdiqləyən sənəd yoxdursa, o zaman həmin binaya əmlak vergisi he­sablanmamalıdır. Əmlak vergisi yalnız mülkiyyəti təsdiqləyən sənədi olan əm­laklar üçün tətbiq edilir. Qanunvericilikdə “kupça”sı olmayan evlərə görə əmlak vergisi nəzərdə tutulmayıb. Həmin mad­dəyə görə, yalnız xüsusi mülkiyyətdə olan evlər üçün əmlak vergisi hesablanır.

Qeyd olunub ki, sənədi olmayan həyətyanı sahələr üçün bələdiyyələr tərəfindən torpaq vergisinin toplanılma­sına gəldikdə isə, qanunvericiliyə görə, fiziki şəxslərin və müəssisələrin Azərbay­can ərazisində mülkiyyətində və ya istifa­dəsində olan torpaq sahələri vergitutma obyekti sayılır. Deməli, qanunvericiliyə əsasən, vətəndaş istifadə etdiyi istənilən torpaq sahəsinə görə vergi ödəməyə borcludur. Amma mülkiyyət kimi qeydiy­yata alınmayan əmlakına görə heç bir halda ondan vergi tələb oluna bilməz. Vergi Məcəlləsinin müvafiq maddəsinə əsasən, yalnız vətəndaşın istifadəsində olan mənzil “kupça” ilə təmin olunduq­dan, yəni mülkiyyət kimi qeydiyyata alın­dıqdan sonra hər kvadratmetrinə görə müəyyənləşdirilən dərəcələr tətbiq olunmaqla əmlak vergisinə cəlb edilmə­lidir. 

Elnur FƏRZƏLİYEV,
əmlak məsələləri üzrə ekspert

Hazırda Azərbaycanda, xüsusən, paytaxt Bakı və Abşeron ərazisində mülkiyyət sənədi olmayan, yəni “çıxa­rış” alına bilinməyən yüz minlərlə fərdi həyət evi mövcuddur. Belə evlərin bir qismi sovetlər dövrünə aid olsa da, böyük əksəriyyəti isə ötən əsrin 90-cı illərindən sonra inşa olunub. Həmin evlərə də “kupça” alına bilinməməsi­nin əsas səbəbi ərazilərdəki torpaqla­rın fərqli təyinatı ilə bağlıdır. Belə ki, sözügedən ərazilərin bir hissəsi kənd təsərrüfatı təyinatlı, digər hissəsi isə dövlət, eləcə də idarə və müəssisələ­rin balansında olan torpaqlardır. Hə­min ərazilərdə tikilmiş evlərə mülkiy­yət sənədlərinin verilməsi isə qanunla qadağandır. 

Bu səbəbdən həmin obyektlərin hamısı, demək olar ki, qanunsuz tiki­lilər sayılır. Belə ərazilərdə inşa olun­muş fərdi həyətyanı evlərə “çıxarış”la­rın verilməsi üçün, ilk növbədə, həmin torpaqların təyinatı dəyişdirilərək ya­şayış məntəqələri torpaqlarına çev­rilməlidir. Bundan əlavə, hər bir bina və ya fərdi yaşayış evi mövcud tikinti normativlərinə uyğun inşa olunmalıdır. Yəni, fərdi həyət evləri arasındakı mə­safə normativlərə uyğun gəlməlidir. 

Əmlak məsələsi Azərbaycan iqti­sadiyyatının böyük hissəsini özündə cəmləyir. İlk növbədə, çoxmərtəbəli binaların və ya fərdi evlərin tikilməsi, yaşayış massivlərinin sayının artması vətəndaşların mənzil probleminin ara­dan qaldırılmasına kömək edir. Digər tərəfdən, tikintidə istifadə olunan in­şaat materiallarının böyük bir hissəsi ölkəmizdə istehsal olunur. Mənzil ti­kintisi sürətləndikcə istehsal müəs­sisələrinin də fəaliyyəti güclənir və bu da yeni iş yerlərinin açılmasına səbəb olur. Eyni zamanda, mənzillərin təmiri zamanı vətəndaşlar tikinti materialları bazarına müraciət edirlər. Hər bir yeni mənzilin mebel, elektrotexnika ava­danlığı və digər zəruri əşyalarla təchi­zatı da daxili bazar hesabına həyata keçirilir ki, bu da ölkə iqtisadiyyatına müsbət təsir göstərir.

Bununla belə, hazırda ölkəmizdə, xüsusən də paytaxt Bakı və Abşeron­da yüz minlərlə “çıxarış”sız fərdi yaşa­yış evinin olması dövlət büdcəsini bu sahədə mümkün gəlirlərdən məhrum edir. Vergilər Məcəlləsinin 198-ci mad­dəsinə əsasən, mülkiyyət sənədi olan mənzillərə görə əmlak, 205-ci mad­dəsinə görə isə, torpaq vergisi ödə­nilməlidir. Əksər hallarda vətəndaşlar öz mənzillərinə “çıxarış” ala bilmə­diklərinə görə bu vergiləri ödəmirlər. Burada, necə deyərlər, vətəndaşı gü­nahlandırmaq olmaz. Çünki hansı bir əmlakın vergiyə cəlb olunması üçün mütləq şəkildə onun mülkiyyət hüququ tanınmalıdır. Lakin mənzərəyə başqa bir prizmadan baxdıqda isə vətəndaş yaşadığı evə qaz, su, işıq xətləri və telefon çəkdirib öz adına rısmiləş­diribsə və həmin mənzilə qeydiyyat ünvanı alıbsa, bu artıq onun həmin mənzildə yaşamaq hüququnu forma­laşdırır. Yaşamaq hüququ isə mül­kiyyət hüququnun böyük bir hissəsini özündə cəmləşdirdiyindən bəzi əra­zilərdə vətəndaşlardan bu cür vergilər tələb olunur. Həmin vergilərin isə qa­nunvericiliyə uyğun toplanması, həm bələdiyyələrin büdcəsinin formalaşdı­rılmasına, həm də dövlətin xəzinəsinə əhəmiyyətli təsiri olar.

Mirbağır YAQUBZADƏ, “Xalq qəzeti”