Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına əsasən, ötən il ümumi daxili məhsul (ÜDM) 4,6 faiz artaraq 133,8 milyard manat, qeyri-neft-qaz sektorunda isə 9,1 faiz artaraq 69,8 milyard manat təşkil edib. ÜDM-in tərkibində qeyri-neft-qaz sektoru üzrə bir sıra sahələrdə əhəmiyyətli artım qeydə alınıb. Hesabat dövründə dövlət büdcəsinə vergi daxilolmaları 82 faiz artıb və 15,5 milyard manat təşkil edib. 

Ekspertlərin fikrincə, vurğulanan sonuncu göstəricilər müstəqilliyimiz dövründə olan mütləq rekord məb­ləğdir. Hökumət tərəfindən müəyyən­ləşdirilən bir sıra fiskal imtiyazlar və güzəştlər fonunda belə nəticələrin əldə edilməsi müsbət bir haldır. Ən sevindi­rici hal isə ondan ibarətdir ki, ödənilən vergilərin, xüsusilə qeyri-neft sektorun­da 80 faizdən çoxu özəl sektorun payı­na düşür.

Keçən il ərzində qeyri-neft-qaz sek­toruna yönəldilən vəsaitin həcminin 14 faiz artması, əsas kapitala yönəldilmiş investisiyaların 70 faizinin bu sahəyə yönəldilməsi ölkədə sahibkarlığın inki­şafının real göstəricisidir. 

Həyata keçirilən məqsədyönlü və uğurlu islahatlar nəticəsində ölkəmizdə özəl sektor iqtisadiyyatın aparıcı qüv­vəsinə çevrilib, sahibkarlığın ümumi daxili məhsulda payı 81 faizə, məşğul­luqda isə 77 faizə çatıb.

Qeyri-neft-qaz sektorunun dinamik inkişafı ixrac prosesinə də müsbət təsir göstərib. Belə ki, cari ilin yanvar-aprel ayları ərzində Azərbaycanın ümumi ixracı 12,6 milyard ABŞ dolları, qey­ri-neft sektoru üzrə ixrac 1,2 milyard ABŞ dolları təşkil edib.

İqtisadi İslahatların Təhlili və Kom­munikasiya Mərkəzinin məlumatına görə, qeyri-neft sektoru üzrə ixrac 2022-ci ilin müvafiq dövrü ilə müqa­yisədə 21,2 faiz artıb. 2023-cü ilin dörd ayında yeyinti məhsulları üzrə ixrac 236,2 milyon ABŞ dollarına bərabər olub. Cari ilin yanvar-aprel ayları ər­zində spirtli və spirtsiz içkilərin ixracı 6 dəfə, şəkər ixracı 27,6 faiz artıb.

Yuxarıda vurğulanan rəqəmlər iqtisadi sahədə qazanılan uğurların miqyasını və əhatəsini əyani şəkildə göstərir. Lakin bu gün mürəkkəb və vo­latil mühitə baxmayaraq ortamüddətli perspektivdə Azərbaycanda iqtisadi artımın 2022–2026-cı illərdə sosial-iq­tisadi inkişaf strategiyası üzrə təmin edilməsi qarşıda mühüm vəzifə kimi durur. Davamlı artım drayverlərinin fəallaşdırılması, iqtisadiyyatın şaxələn­dirilməsi, işğaldan azad edilmiş əra­zilərimizin ölkə iqtisadiyyatına sürətlə reinteqrasiyası rəqabətqabiliyyətli iqti­sadi artımı şərtləndirir. 

Bu prosesdə rəqəmsal ekosiste­min, sahibkarlıq mühitinin, insan ka­pitalının inkişafı kimi məsələlər də diqqət mərkəzində dayanır. O cümlə­dən, dövlət dəstək mexanizmlərinin təkmilləşdirilməsi, yeni alətlərin tətbiqi sahibkarlığın inkişafına yeni töhfələr verir. Sənaye zonalarının rezidentləri­nin sayının artması, biznesin güzəştli maliyyə resurslarına çıxışının geniş­ləndirilməsi, yeni fiskal güzəştlər, ixrac və investisiyaların təşviqi üçün imtiyaz­lar və digər məsələlər də bu baxımdan mühüm önəm daşıyır. 

Özəl sektora göstərilən dəstək mexanizmləri ilə yanaşı, Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonlarının iqtisadi dəyər zəncirinə reinteqrasiya­sı və Naxçıvanın iqtisadi potensialının yüksək səviyyədə reallaşdırılması da respublikamızda iqtisadi artıma müs­bət təsir göstərəcək. Qarabağda özəl sektorun fəaliyyətinin genişlənməsi isə həm məşğulluğun həcminə, həm də iş­ğaldan azad edilmiş ərazilərimizin bər­pasının sürətlə yekunlaşmasına böyük töhfə verəcək. 

Hazırda hökumət sahibkarları və investorları Qarabağa investisiya ya­tırmağa maraqlandırır. Dövlət tərəfin­dən bu məqsədlə zəruri dəstək təmin olunur. Araz Vadisi İqtisadi Zonası və Ağdam sənaye parklarında sahibkar­lar üçün əlverişli şəraitin yaradılması, bu müəssisələrdə fəaliyyət göstərən iş adamlarına müxtəlif güzəştlər edilməsi də bunun bariz ifadəsidir. 

Bütün bunlar sahibkarlığın yaxın gələcəkdə yeni bir mərhələyə daxil olacağını deməyə əsas verir. Bu, Azər­baycan Respublikasının 2022–2026-cı illər üzrə sosial-iqtisadi inkişaf strate­giyasında da bildirilir. Həmin sənəddə qarşıdakı 10 il ərzində özəl sektorun iqtisadiyyatda payının 88 faizə çatdı­rılacağı, sahibkarlıq fəaliyyəti üzərində izafi tənzimləmənin tam optimallaşdırı­lacağı gözlənilir.

Mirağa ƏHMƏDOV,
iqtisadçı-ekspert

Dövlətimizin başçısı tərəfindən müəyyənləşdirilən milli prioritetlər üzrə yeni inkişaf strategiyasına uyğun olaraq həyata keçirilən islahatlar, ardı­cıl tədbirlər sayəsində Azərbaycanda iqtisadi artım meyilləri daha da yük­səlib. Qarşıdakı illərdə Azərbaycan hökumətinin əsas məqsədi qeyri-neft sektorunu dinamik inkişaf etdirməklə, bu sahəyə investisiya qoyuluşunu ar­tırmaqla bağlıdır. Məlumdur ki, bizim əsas neft yataqlarımız artıq hasilatın azalması mərhələsindədir. Doğrudur, qaz yataqlarında hasilatın növbəti il­lərdə getdikcə artacağı da gözlənilir. 

Buna baxmayaraq, ölkəmizin da­yanıqlı inkişafını məhz qeyri-neft sek­torunun yüksəlişi şərtləndirəcək. Sa­hibkarlıq, o cümlədən mikro, kiçik və orta biznes respublika rəhbərliyinin davamlı qayğısı və yeni stimullarla daha yüksək nailiyyətlər əldə edəcək. 

Fikrimcə, növbəti illərdə əsas məqsəd qeyri-neft sektorunda isteh­sal olunan məhsulun ixracı ilə bağlı olmalıdır. Çünki ixrac edilə bilən məh­sul əgər regional və qlobal bazarlar­da rəqabətlidirsə, deməli, bu məhsul asanlıqla öz yerini Azərbaycan baza­rında da tapacaq.

Onu da qeyd edim ki, 2016-2022-ci illər ərzində 470-dən çox sahibkar­lıq subyektinə 570-dən artıq investisi­ya təşviqi sənədi verilib, sahibkarların həyata keçirdikləri layihələr nəticəsin­də 5,5 milyard manatdan çox investi­siya yatırılıb, 38 minədək yeni iş yeri yaradılıb. Layihələrin 14 faizi Bakı şəhəri və ətraf qəsəbələrin, 86 faizi isə regionların payına düşüb. 

Sahibkarlığın İnkişafı Fondu tərə­findən özəl sektorun inkişafına yönəl­dilən son bir ildəki maliyyə həcmləri də diqqət çəkir. Belə ki, hesabat döv­rü ərzində verilmiş güzəştli kreditlərin məbləğinin 69,7 faizi regionların pa­yına düşür. Həmçinin regionlarda biz­neslərin dayanıqlılığının artırılması və sahibkarlıq mühitinin təşviqi prioritet istiqamətlər sırasında dayanır.

Əminliklə deyə bilərəm ki, bu is­tiqamətdə həyata keçirilən tədbirlər artıq öz müsbət nəticəsini verib. Ötən il Azərbaycanın xarici ticarət dövriy­yəsi 55 faizdən çox artıb və 52,6 mil­yard ABŞ dolları, ixrac isə 71,8 faiz artaraq 38 milyard dollardan çox olub. İqtisadiyyatın şaxələndirilməsi və ixrac potensialının yüksəldilməsi is­tiqamətində gerçəkləşdirilən layihələr sayəsində isə 2022-ci ildə qeyri-neft məhsullarının ixracı 12,3 faiz artaraq 3 milyard dollardan çox təşkil edib.