Formula 1 üzrə ilk dünya çempionatı 1950-ci ildə keçirilmişdi. O zaman yarış avtomobili dizaynına görə sadə görünüşü vardı. Bu gün mühərrikinin gurultusu havanı yaran yarış avtomobillərinin dizaynında çox dəyişiklik müşahidə edilir. Bəs bolid adlandırılan yarış avtomobillərinin qiyməti nə qədərdir?

Müasir Formula 1 avtomobili, təx­minən, 15–16 min fərdi komponentdən ibarət mürəkkəb yüksək texnologiyalı məhsuldur. Onun elementlərinin hər birini inkişaf etdirmək üçün kompüter dəstəkli dizayndan (CAD), onların istehsalı üçün isə kompüter dəstəkli istehsalatdan (CAM) istifadə olunur. Əsasən, eyni avto­mobillərdən istifadə edən Formula 2 kimi yarış seriyalarından və ya standart şassili Formula E-dən fərqli olaraq, hər Formula 1 komandası öz unikal avtomobilini yara­dır. 

Avtomobilin hazırlanması hər yeni mövsüm üçün komandalar tərəfindən həyata keçirilir. Struktur olaraq dəyişməz qalan adi istehsal avtomobil modelindən fərqli olaraq, Formula avtomobili yarış­dan yarışa qədər daim təkmilləşdirilir.

Bəs bolidin hazırlanması nə vaxt baş­layır? Formula 1 bolidinin hazırlanması düşündüyünüzdən daha çox vaxt aparırı. Ən yaxşı komandalar yeni yarış mövsü­münün başlamasına bir ildən çox vaxt qalmış yeni avtomobillər üzərində işə başlayırlar. Məsələn, “Ferrari” koman­dası 2022 avtomobilinin yaradılmasına 2020-ci ilin son aylarında başlamışdı.

Proses mühəndislər və texnoloqlar­dan ibarət komandaların təkər bazasının ölçüsü və güc aqreqatının spesifikasiyası kimi əsas texniki parametrləri müəyyən­ləşdirməklə, eləcə də bu mövsüm sür­dükləri avtomobil haqqında sürücü rəy­lərini nəzərdən keçirməklə başlayır. İlkin mərhələdə ayrıca bir komanda da işdə iş­tirak edir, müəyyən yeniliklərin (məsələn, aerodinamika və ya hibrid elektrik stan­siyası baxımından) tətbiqini və maşının hazırlanmasına ümumi yanaşmaları qiy­mətləndirir.

Yeni mövsümün başlanğıcı yaxın­laşdıqca, komandanın diqqəti tədricən hazırkı layihənin yekunlaşdırılması və modernləşdirilməsindən yeni avtomobi­lin hazırlanmasına keçir – getdikcə daha çox konstruktor işçisi gələcək avtomobil üzərində işləməyə köklənir. 

Ən mühafizəkar hesablamalara görə, müasir formula avtomobili hazırlamaq üçün 500–1000 nəfərdən ibarət koman­da lazımdır. Hazırlama prosesi konstruk­tor bürosunda başlayır, burada istehsalat mühəndisləri yeni hissələrin mürəkkəb 3D çertyojlarını yaratmaq üçün kompüter dəstəkli dizayn (CAD) sistemlərindən isti­fadə edirlər (bir gündə yüzlərlə belə “qa­ralama” ola bilər). 

Dizaynerlərin və konstruktorların müxtəlif alt qrupları gələcək avtomobilin müxtəlif texniki aspektləri ilə – transmis­siya, elektronika, mexaniki komponentlər və aerodinamika, eləcə də kompozit his­sələrin və konstruksiyaların istehsalı ilə məşğul olurlar. CAD istifadə edərək ya­radılan komponentlərin modelləri və çert­yojları kompüter dəstəkli istehsal sistemi (CAM) üçün təlimatlara çevrilir. 

Aerodinamika ən vacib sahələrdən biridir və komandalarda adətən 3–4 ayrı qrup olur ki, onların hər biri avtomobilin ətrafında hava axınının axını və paylan­ması, onun avtomobilin ayrı-ayrı hissələ­ri ilə qarşılıqlı əlaqəsi ilə bağlı müxtəlif məsələlərlə məşğul olur. Onlar hava axı­nının istiqamətini təfərrüatlı şəkildə vizu­allaşdırmağa və müəyyən komponentin gözlənilən nəticəni təmin edib-etmədiyi­ni başa düşməyə imkan verən ideya və konsepsiyalar təklif edirlər. Əldə edilən məlumatlar daha sonra aerodinamik bo­ruların sınaqları zamanı istifadə olunur. Qeyd etmək zəruridir ki, avtomobilin bü­tün komponentlərinin və hissələrinin təx­minən 80 faizi kompozit materiallardan hazırlanır. Əsas material da karbon lifidir. 

Bəs Formula 1 avtomobilinin qiyməti nə qədərdir? 2022-ci ildə komandanın xərcləri mövsümdə 140 milyon dollarla məhdudlaşdırılmışdı. 2023-cü ildə isə 135 milyon dollara düşdü. Bu məbləğ av­tomobilin istismarı (inkişafı, modernləşdi­rilməsi, təmiri) üçün bütün xərcləri əhatə edir. Marketinq xərcləri, komandanın ma­aşları buraya daxil deyil. Üstəlik, inflya­siya və artan nəqliyyat xərclərini nəzərə alsaq, bu il bəzi komandalar 145 milyon dollardan çox xərcləyə bilər.

Bolidin dəqiq qiymətini təxmin etmək mümkün deyil. Əksər ekspertlər razılaşır­lar ki, istifadə olunan bütün komponentlər və hissələrlə birlikdə onun qiyməti 13 mil­yon dollardan 15 milyon dollara qədərdir. Hibrid güc aqreqatı ən bahalı hissədir və təxminən 7,5 milyon dollardır. Sadəcə bir turbomühərrikli V6 mühərriki, təxminən, 5 milyon dollara başa gəlir. 

Dəyər baxımından daha sonra kar­bon lifli monokok və şassi gəlir ki, onla­rın qiyməti 1,2 milyon dollardan çoxdur. Bu məbləğ, digər məsələlərlə yanaşı, mühəndislərin mümkün qədər yüngül və eyni zamanda mümkün qədər güclü olmasına çalışdığı şassinin tədqiqat və inkişafı xərcləri ilə bağlıdır. Ağır yüklərə tab gətirən sürət qutusu üçün, təxminən, 1 milyon dollar lazımdır. Yanacaq çəni, Halo sistemi, hidravlika, elektronika və 1000 dərəcəyə qədər istiyə tab gətirməli olan əyləc sistemi isə 3-4 milyon dollar­dır. Ön və arxa qanad dəstinin qiyməti 250 min dollara çata bilər. Nəhayət, bir çox düymələri, açarları və mürəkkəb elektron komponentləri ilə sükan çarxının qiyməti 50 min dollardan çoxdur.

Təkərlər nisbətən ucuzdur – hər dəst üçün, təxminən, 2000 dollar tələb olunur. Hər Qran-Pri zamanı komandanın 20 dəstdən istifadə etdiyini nəzərə alsaq, o zaman hər yarış həftəsonu üçün 40 min dollar lazımdır. Formula 1-də qəzalar na­dir hal sayılmır, ona görə də komandalar avtomobillərin təmiri xərclərini də nəzərə almağa məcburdurlar.

Hazırladı:
S.ELAY, “Xalq qəzeti”