Bir müddət Vətəndən uzaq düşən soydaşımız doğma yurda döndükdən sonra, adətən, Bakını gəzməyə tələsir və elə ilk baxışda gördükləri onu hey­rətləndirir. Bu zaman istər-istəməz if­tixar hissi keçirərək: “Maşallah, Bakı çox dəyişib və gözəlləşib” – deyir. İlk dəfə Bakıya gələn qonaqların çoxu da bu təzadlı Şərq şəhərində gördüklərin­dən məmnun olur.

Azərbaycan ötən əsrdə ikinci dəfə müstəqilliyə qovuşduqdan sonra Bakı sürətlə böyüyüb. Yeni küçələr, bağlar, ya­şayış massivləri, müasir otellər, konsert salonları, milli arxitekturalı göydələnlər, id­man meydançaları paytaxtın simasını ta­nınmaz edib. Sanki, Bakı dünyanın meqa şəhərləri sırasına qoşulmağa tələsir. İndi ən uzaq ölkələrdən paytaxtımıza təy­yarələr uçur. Bakı beynəlxalq ictimai-siya­si görüşlərə, idman yarışlarına məharətlə ev sahibliyi edir. Buna görə də Azərbay­can paytaxtına gəzməyə, onun Xəzərsahi­li məkanlarına dincəlməyə gələn əcnəbilə­rin sayı ilbəil çoxalır.

Amma hər bir şəhəri yaddaqalan edən yalnız onun binaları, prospektləri, parkla­rı, tarixi abidələri, muzeyləri, sərgi salon­ları deyil, o məkanda yaşayıb-yaradan, dünyaya böyük kəşflər, qiymətli sənət əsərləri bəxş edən insanlardır. Bu baxım­dan paytaxtımızın qonaqları Qız qalasını, Şirvanşahlar saray kompleksini, bənzər­siz İçərişəhəri və digər maddi-mədəniy­yət abidələrini gəzməklə yanaşı, müxtəlif küçə və meydanları bəzəyən heykəl və abidələrə də heyranlıqla tamaşa edirlər. Çünki bu əsərlər və onların qəhrəmanları, belə demək olarsa, milli kimliyimizin “vizit kartları”dır.

Bu gün Bakı şəhərində çox sayda müxtəlif səpgili memarlıq abidəsi, heykəl, büst, barelyef və sair var. Hər biri gözəl sənət nümunəsi olmaqla yanaşı, adına yapılan həmin şəxsiyyətin, qəhrəmanın və sənətkarın mənəvi daxili aləmini özündə təcəssüm etdirir, dövrünün geyim-keçimini müəyyən qədər də olsa, baxıcıya təqdim edir. Buna görə də həmin əsərlər illərin sınağından uğurla çıxır. Başqa sözlə, za­man onları qocalda, soldura bilmir. 

Yayın ən qaynar həftələri olsa da, bu günlər Bakının küçələri, Dənizkənarı par­kı, müasir bağları insanla dolu olur. Xüsu­silə Günəş qürub edəndən sonra paytax­tın küçə və meydanları insan selinə dönür.

Əgər qonaq şəhərin mərkəzini gəzirsə “Beşmərtəbə”nin, daha dəqiq desək, Aka­demik Milli Dram Teatrının qarşısındakı meydanda dərin düşüncələrı dalmış dahi şairimiz Məhəmməd Füzulinin dərin mə­nalı və baxımlı heykəli ilə üzbəüz qalacaq. Nə şəhərin səs-küyü, nə də qarşısında da­yanıb söhbətləşən insanlar onu öz dünya­sından ayıra bilmir. Məhəbbət və fikir şairi Füzuli babamız sanki özü-özünə bu beyti pıçıldayır:

- Pərişan xəlqü-aləm ahü-əfğan etdi­yimdəndir.

Pərişan olduğum xəlqi pərişan etdi­yimdəndir.

Ulu öndər Heydər Əliyevin adını daşı­yan sarayın qarşısındakını monumental abidəsi öz əzəməti ilə seçilir. Vətəni ağır sınaqlardan uğurla çıxaran Ümummilli li­der sanki yenə xalqı qarşısında çıxış edir və müstəqil respublikamızın gələcək inki­şaf yollarını göstərir. Qürurla deyir: “Azər­baycanın müstəqilliyi əbədidir, sarsılmaz­dır, dönməzdir”! 

XX əsrdə Azərbaycan mədəniyyətinə incilər bəxş edən sənətkarlardan biri mu­siqimizi dünyaya tanıdan bəstəkar, dra­maturq, publisist Üzeyir bəy Hacıbəylidir. Onun musiqi və ədəbi irsi və yetişdirdiyi gənclər bu gün də Azərbaycan incəsənə­tini dünyada ləyaqətlə təmsil edir, uğur qazanırlar.

Əgər qonaq Dəmir yolu vağzalı qarşı­sından keçib, sahilə doğru addımlayırsa o, mütləq böyük dramaturqumuz Cəfər Cab­barlının və Xalq şairi Səməd Vurğunun heykəlləri ilə üzləşəcək. Cəfər Cabbarlı sanki təzadlı ömür yaşayan qəhrəmanla­rının sonrakı taleləri haqqında düşünür. Üzü günbatana dayanaraq, bir əlini sinə­sinə tutmuş Səməd Vurğun isə elə bil dillər əzbəri olan bu misralarını söyləyir:

El bilir ki, sən mənimsən,
Yurdum, yuvam, məskənimsən.
Anam, doğma vətənimsən!
Ayrılarmı könül candan?
Azərbaycan, Azərbaycan!

Qonaq sahil boyu gəzərək hər gün böyüyən, dəyişən və gözəlləşən Bakıya tamaşa etdikdən sonra yenidən şəhərin mərkəzinə döndükdə iki küçənin qovuşdu­ğu kiçik meydanda heykələ dönmüş xan qızı Natəvanla rastlaşacaq. Taleyi dərdlə, nisgillə yoğrulan Xurşudbanunun bu duru­şu qonağı kövrəldəcək. Qoşa qala qapısı ilə üzbəüz bağda poeziyamızın Günəşi Şeyx Nizamı vüqarla dayanıb. Nizamı Gəncəvi sanki Ədəbiyyat Muzeyinin loci­yalarındakı (seyvanlarındakı) digər klas­siklərimizlə söhbətləşir. 

Qala divarları qarşısındakı bağda isə bənzərsiz şairimiz, millətin dərdlərindən beli bükülən Mirzə Ələkbər Sabir oturub. O, gəlib-gedənlərə baxır, olmuşları və ola­caqları saf-çürük edir.

Milli Elmlər Akademiyası ilə üzbəüz bağda böyük şair, dramatur-filosof, 37-ci ilin qara terrorunun güdazına gedən “hər kəsin bir eşqi, bir Allahı var, mənim Tan­rım gözəllikdir, sevgidir”, – deyən Hüseyin Cavidin monumental heykəli bu ərazidən keçənlərin diqqətini cəlb edir. İnşaatçılar prospekti ilə Nəriman Nərimanov küçəsi­nin kəsişdiyi ərazidəki bağçada isə nakam taleli Mikayıl Müşfiq qərar tutub. Gözləri yol çəkən şair, elə bil, Vətənin daha xoş günlərini soraqlayır:

Mənim könlüm deyir ki,
Hələ bunlar nədir ki...

Paytaxtımızdakı heykəllər, təbii ki, bunlarla məhdudlaşmır. Məsələn, şəhərin mərkəzindəki bağda dramaturgiyamızın banisi, şair, filosof Mirzə Fətəli Axundo­vun, İçərişəhərdə qəzəlxan Əliağa Vahi­din, böyük binaların əhatəsində dayanmış yazıçı və dövlət xadimi Nəriman Nərima­novun, Milli Bankın köhnə binasının arxa­sındakı kiçik bağça iki cahana sığmayan İmadəddin Nəsiminin və başqalarının hey­kəlləri də küçə və meydanlarımızı bəzəyir. Qonaq hər prospekdə, meydanda heykəl­lərlə üzləşdikcə ona elə gəlir ki, bu abidə və heykəllər də Bakını gəzməyə çıxıb.

Yaxın keçmişimizdə Bakıda elə abidə və heykəllər də vardı ki, onlar zamanın sınağından çıxa bilmədilər. Məsələn, vaxtı ilə indiki 20 Yanvar meydanında “XI qır­mızı orduya” qoyulmuş abidə kompleksi, “Sahil” metrosu qarşısındakı bağdakı 26 Bakı komissarlarının adını daşıyan abi­də-kompleksi, illərlə Bakının ən hündür yerində dayanan bolşevik Sergey Kirovun, proletariata işıqlı gələcək vəd etmiş Karl Marksın, xalqımızın qatı düşməni Stepan Şaumyanın, bolşeviklər Məşədi Əzizbə­yovun, Qəzənfər Musabəyovun, Sərdar Bünyadovun və başqalarının heykəlləri tarixin arxivinə atıldılar. Çünki onlar qəh­rəmanları, belə demək olarsa, xalqımızın tarixində qara ləkələrdir. Tarix isə ona vu­rulan yamağı götürmür və heç bir xəyanəti bağışlamır.

Səməd MƏLİKZADƏ