Azərbaycanda irili-xırdalı 140 su anbarı mövcuddur. Onların ümumi su həcmi 21,9 milyard kubmetr təşkil edir. Bu anbarlar ölkənin əkinçilik təsərrüfatında böyük əhəmiyyətə malikdir.
Həmin su anbarlarından biri 1964-cü ildə Xaçınçay üzərində tikilib. Uzunluğu 940 metr, tutumu isə 23 milyon kubmetr olan anbarın suyundan işğaldan əvvəl Ağdam şəhəri və ətraf yaşayış məntəqələrinin su ehtiyacının ödənilməsi üçün istifadə edilirdi. Rayonun 1993-cü ildə Ermənistan Silahlı Qüvvələri tərəfindən işğalı nəticəsində su anbarından 27 il istifadə etmək mümkün olmayıb. Bu müddət ərzində heç bir təmir işi aparılmayıb, beton divarlar yararsız vəziyyətə düşüb. Buna görə də anbarda su sızmaları baş verib. Eyni zamanda anbar çirklənməyə məruz qalıb.
2020-ci ilin sonunda Ağdamın işğaldan azad edilməsi nəticəsində Xaçınçay Su Anbarı ordumuzun nəzarətinə keçdi. Lakin yaxınlıqdakı yüksəklik ermənilərdə olduğundan əraziyə onlar vizual nəzarət edirdilər. 2022-ci ilin mart ayında Fərrux yüksəkliyi düşməndən təmizləndikdən sonra bu təhlükə də aradan qaldırıldı. Geniş əkin sahələrini təmin etməyə qadir Xaçınçay Su Anbarı mühafizə altına alındı.
Bu barədə Prezident İlham Əliyev bildirib ki, Fərrux dağının Azərbaycan üçün xüsusi əhəmiyyəti var. Azərbaycan Ordusu bu yüksəkliyi nəzarətə götürməsəydi, oradakı silahlı separatçılar daim Ağdam şəhərinə və su anbarlarına təhlükə yaradacaqdı: “Bildirməliyəm ki, Xaçınçay Su Anbarı düz Fərrux dağının altındadır, Fərrux kəndinin düz böyüründədir və ermənilərin hərbi mövqeləri bu su anbarının istismarını təhlükəyə salmışdı, yəni böyük bir təhlükə mənbəyi idi. Dəfələrlə oradan və digər kəndlərdən Ağdam istiqamətinə atəş açılırdı. Fərrux dağını məncə, indi dünyada tanımayan yoxdur və Azərbaycanın böyük dağı olan Fərrux dağı bu gün bizim nəzarətimizdədir, Azərbaycan bayrağı orada dalğalanır. Xaçınçayın təhlükəsizliyi və bu sudan istifadə etmək üçün Fərrux dağının böyük əhəmiyyəti var”.
Prezident Xaçınçay Su Anbarından ayrılan 7 kilometr uzunluğundakı kanalın təmir olunmasını da qarşıya mühüm vəzifə kimi qoyub. O vaxtdan anbarın təmir və bərpa işlərinə start verilib. Xaçınçay Su Anbarında və oradan çıxan beton kanalda əsaslı təmir işləri görülür. Bu barədə Su Ehtiyatları Agentliyinin sədr müavini Rafiq Aslanov bildirdi:
– Xaçınçay Su Anbarının ərazisi işğaldan azad olunandan sonra 2020-ci ildə Prezident tərəfindən Dövlət Su Komissiyası yaradılıb. Komissiyanın sədri və üzvləri dəfələrlə bu ərazidə olublar. O zaman anbar demək olar ki, tamamilə dağıdılmışdı. Eyni zamanda, bənd də qəzalı vəziyyətdə idi. Bununla bağlı komissiya iclaslar keçirərək təcili tədbirlər görülməsinin zəruriliyini vurğuladı. İlk növbədə ərazi minadan təmizləndi, iqtisadi-texniki əsaslandırma və layihə-smeta sənədlərinin hazırlanmasına başlandı.
Tikinti işlərinin aparılması məqsədilə keçirilən müsabiqənin qalibi olan Körpü Bina Tikinti Şirkətinə təmir üçün 10 milyon manat ayrıldı. Təkcə bəndin yamacının beton hissəsi 80 min kvadratmetrə yaxın aşınmışdı. Həmin hissəsi sökülüb çıxarıldı. Artıq bu hissədə bərpa işləri tamamlanıb. 20-30 santimetr qalınlığında beton vurulub.
Yamacda görülən işlərlə yanaşı, suqəbuledici qurğular çox pis vəziyyətə düşmüşdü, su anbarının qapıları sökülüb aparılmışdı. Qapıların, estakadanın, suqəbuledici qurğunun bərpası həyata keçirildi. Bundan başqa, bəndin qəza sutullayıcısında müəyən bərpa işləri aparıldı, magistral kanalın 7 kilometr hissəsində suburaxma qabiliyyəti 3,2 kubmetr saniyədir. Burada da betonlama işləri yekunlaşıb.
Ağdam rayonunun işğaldan azad edilmiş ərazilərinin su təchizatı barədə danışan Baş nazirin müavini, komissiyanın sədri Şahin Mustafayev isə bildirib ki, həcmi 23 milyon kubmetr olan Xaçınçay Su Anbarının və ondan ayrılan uzunluğu 7 kilometr, suburaxma qabiliyyəti saniyədə 4 kubmetr olan suvarma kanalının təmir-bərpası sayəsində Ağdam rayonunun 7 min hektar torpaq sahəsinin su təminatı yaxşılaşdırılacaq. Bu işlər 2023-cü ilin üçüncü rübü ərzində tamamlanacaq.
Qeyd edək ki, yayda yağıntılar nəticəsində Xaçınçay Su Anbarı tam dolmuşdu. Su anbarından artıq su çaya axırdı. Selin yaşayış məntəqələrinə, əkin sahələrinə və təsərrüfatlara ziyan vurmaması üçün Ağdam Mexaniki Suvarma İdarəsinin texnikası və canlı qüvvəsi əraziyə cəlb olunmuşdu. Çaya gələn sel sularından isə suvarmada səmərəli şəkildə istifadə edilib. Su əkin sahələrinə yönləndirilib. Ərazidə elektriklə işləyən subartezian quyularının fəaliyyəti dayandırılıb ki, bu da elektrik enerjisinə qənaət deməkdir.
Qarabağ ərazisində ekosistemin bərpasına töhfə vermək, o cümlədən su hövzələrinin zənginləşdirilməsi, balıq populyasiyasının artırılması məqsədilə Ağdam rayonunda Xaçınçay Su Anbarına 40 min balıq körpəsi buraxılıb.s
Beləliklə, bütün dünyada iqlim dəyişikliyi və onun nəticəsində su qıtlığı ən aktual problemə çevrildiyi bir vaxtda ölkənin su ehtiyatlarından səmərəli istifadə edilməlidir. Qarabağın zəngin su ehtiyatlarının düzgün və səmərəli idarə olunması isə bütövlükdə regionun iqtisadi inkişafını sürətləndirəcək. İşğaldan azad olunan ərazilərin kənd təsərrüfatı sahəsində potensialı ölkə iqtisadiyyatı üçün mühüm drayverlərdən birinə çevriləcək. Habelə bölgənin ekoloji vəziyyətinə nəzarət etmək asanlaşacaq.
P.ƏFƏNDİ
XQ
