Bu fundamental tədqiqatı 7 dövlətin 35 müəllifi ərsəyə gətirib

Bu günlərdə türk dövlətlərini bu ölkələrin qarşılıqlı əməkdaşlıqları nəzərə alın­maqla bir platformada iqtisadi cəhətdən xarakterizə edən “Türk dövlətləri iqti­sadiyyatı” adlı kitab çapdan çıxıb. Azərbaycan, Türkiyə, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Özbəkistan, Macarıstan və Türkmənistanın iqtisadiyyatlarını əhatə edən nəşr türk dünyası tarixində ilk sistemli fundamental elmi əsərdir. 

Azərbaycan Respublikası İqtisadi İslahatların Təhlili və Kommunikasi­ya Mərkəzi (İİTKM) və Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT) Katibliyinin birgə nəşr etdirdiyi “Türk dövlətləri iqtisadiyyatı” kitabı müasir qloballaşma dövründə türk dünyasının iqtisadi birliyinin el­mi-nəzəri əsasları kimi xüsusi əhə­miyyət kəsb edir. Qloballaşma və an­tiqloballaşma kimi cərəyanların kəskin mübarizəsi şəraitində, dünya dövlətlə­rinin türk dünyasına və İslam aləminə birmənalı münasibət bəsləmədiyi indiki zamanda yuxarıda sadalanan 7 dövləti təmsil edən 35 müəllifin iştirakı ilə belə bir fundamental əsərin ortaya qoyul­ması olduqca mühüm önəm daşıyır. Əsas təşəbbüskarı və aparıcı dövləti Azərbaycan və Türkiyə olan TDT-yə üzv ölkələrin iqtisadi birliyi və sürətli in­teqrasiyası dövlət başçıları tərəfindən hər zaman ən ümdə vəzifə kimi qarşıya qoyulur. İİTKM-in təşəbbüsü ilə “Türk dövlətləri iqtisadiyyatı” adlı zəngin bir kitabın hazırlanması da məhz dövlət başçısı cənab İlham Əliyevin türk dün­yasının birliyi istiqamətində verdiyi tap­şırıqlardan, qarşıya qoyduğu vəzifələr­dən irəli gələn bir zərurətdir.

Türkiyədə fəaliyyət göstərən “No­bel” akademik nəşrlər şirkəti tərəfin­dən nəşr edilən “Türk dövlətləri iqti­sadiyyatı” əsəri ilkin olaraq 2023-cü il sentyabrın 15-də Türkiyənin İstanbul şəhərində keçirilən İqtisadi Əməkdaş­lıq üzrə İşçi qrupun 14-cü görüşündə təqdim olunub. Sentyabrın 25-də isə İİTKM-in evsahibliyi ilə TDT-nin Baş katibi Kubanıçbek Omuraliyevin, türk dövlətlərinin Azərbaycandakı fövqəla­də və səlahiyyətli səfirlərinin, ölkəmizin bir sıra tanınmış elm adamlarının, elə­cə də azərbaycanlı müəlliflərin iştirakı ilə “Türk dövlətlərinin iqtisadiyyatı” kita­bının təqdimat mərasimi keçirilib. 

Göründüyü kimi, kitab yalnız Azər­baycanda deyil, bütün türk dünyasında müsbət rezonans yaradıb. Adıçəkilən dövlətlərin aparıcı beyin mərkəzləri tərəfindən birgə hazırlanan nəşr türk­dilli dövlətlər arasında iqtisadi əlaqələ­rin genişləndirilməsi, nəqliyyat-tranzit, investisiya, “yaşıl” iqtisadiyyat, iqlim dəyişikliyi ilə bağlı məsələlər, rəqəm­sallaşma və müasir tələblərə uyğun tərəfdaşlığın inkişafı baxımından fay­dalı bir mənbədir. İİTKM-in icraçı direk­toru, iqtisad elmləri doktoru, professor Vüsal Qasımlının redaktorluğu ilə ər­səyə gələn, yeddi türk dövlətinin iqtisa­di xarakteristikasını əks etdirən “Türk dövlətləri iqtisadiyyatı” kitabı türkdilli dövlətlərin iqtisadi əməkdaşlığını və bu əməkdaşlığın iqtisadi inkişafa təsirini dərindən araşdıran zəngin bir əsərdir. Kitabda bütövlükdə türk dünyasının iq­tisadi vəziyyəti, türk dövlətlərinin birgə əməkdaşlığı, hər bir dövlətin türk dün­yasında və regionda həyata keçirdiyi inkişaf strategiyası təqdim olunub. 

Kitabın birinci fəslində türk dövlət­lərinin iqtisadi əməkdaşlığının əsasları araşdırılır. Türk dövlətləri çərçivəsin­də formalaşan iqtisadiyyatın müxtə­lif aspektlərinə, xüsusilə institusional əsaslara və tədbirlərə diqqət yetirilir, onların “World Vision - 2040” çağırış­larına uyğun iqtisadi mənzərəsi təsvir olunur. Bu fəsildə türk dünyası ölkələ­rinin iqtisadiyyatlarının mikro və makro səviyyəsi hərtərəfli və müqayisəli təhlil edilir. Həmçinin ölkələrin çoxtərəfli ti­carət münasibətlərinin inkişafı ətraflı izah olunur. Kitabda türkdilli ölkələrə xarici investisiyanın cəlb edilməsi və ticarətə təsir edən “Qravitasiya mode­li”nin tətbiqi oxucuların diqqətinə çatdı­rılır. Bundan əlavə, müəlliflər Zəngəzur dəhlizinin region ölkələrin iqtisadiyyat­larına təsirini və dəhlizin gələcək pers­pektivlərini təqdim edirlər.

Bu unikal əsərin ikinci hissəsində Azərbaycan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Türkiyə, Özbəkistan, Türkmənistan və Macarıstan iqtisadiyyatlarının türk dün­yasındakı rolları kontekstində ölkələr üzrə təhlilinə diqqət yetirilir. Müəlliflər bir sıra iqtisadi amilləri, o cümlədən ticarət tendensiyalarını, investisiya modellərini, fiskal və monetar siyasət­ləri, ÜDM, adambaşına düşən ÜDM, PPP əsasında ÜDM, ÜDM-nin artımı, nəqliyyat və logistika sənayesini geniş təhlil edirlər. Bundan başqa, kitabda hər bir ölkənin türk dünyası ilə ticarət əlaqələri araşdırılır, onların öz iqtisa­diyyatlarına təsir edən regional və milli meqalayihələr dəyərləndirilir, digər türk dövlətləri ilə əməkdaşlıq və tərəfdaşlıq statusu tədqiq olunur. Kitabda hər bir ölkənin digər türk dövlətləri ilə gələ­cək potensial əməkdaşlıq istiqamət­ləri araşdırılır, ayrı-ayrı ölkələrə xas iqtisadi mühitlər, ölkələrin türk dünya­sındakı əhəmiyyəti, regional və qlobal əməkdaşlıq, həmçinin inkişaf imkanları haqqında maraqlı detallar geniş şəkil­də tədqiq olunur.

Müəlliflər türk dövlətlərinin hər biri­nin son 10 ili əks etdirən iqtisadi dina­mikasını, milli iqtisadiyyatların spesifik xüsusiyyətlərini təhlil edir və iqtisadiy­yatın müəyyən sektorlarına təsir im­kanlarını nəzərdən keçirirlər. Bu fəsil­də türk dövlətlərinin qarşılıqlı iqtisadi münasibətləri, ixrac-idxal əməliyyatla­rının statistikası və ticarət dövriyyəsi təhlil edilir. Kitabda qeyd edilir ki, son illər türk dövlətləri arasında iqtisadi əlaqələrin sürətli inkişafı və ticarət döv­riyyəsində nəzərəçarpacaq artımlar müşahidə olunmaqdadır və bu artımla­rın davamlı olacağı gözlənir.

Əsərdə xüsusilə vurğulanır ki, türk­dilli ölkələr arasında həm çoxtərəfli, həm də ikitərəfli formatlarda strateji əməkdaşlıq əlaqələri qurulub və iqtisa­di münasibətlər çərçivəsində dövlətlər arasında yüksək səviyyəli razılıqlar əldə olunub, müvafiq müqavilələr im­zalanıb. O cümlədən, türk dünyası ölkələrinin investisiya mühitinin yaxşı­laşdırılması, iqtisadiyyatın çiçəklənmə­si, qarşılıqlı iqtisadi-siyasi əlaqələrin sürətlə dərinləşməsi və dünya dövlət­ləri arasında ən mühüm ticarət yolunun sahibinə çevrilməsi hədəfini reallaşdır­maq üçün atılan addımlar da müzakirə edilib. 

Kitabda Zəngəzur dəhlizinin türk dövlətləri üçün yeni imkanlar açdığı, ölkələr arasında ticarət dövriyyəsi­nin və beynəlxalq logistika sahəsində əməkdaşlıq imkanlarının genişləndiril­məsi öz əksini tapıb. Zəngəzur dəhlizi­nin açılması türk dünyası ölkələri ara­sında ticarət dövriyyəsinin və eləcə də beynəlxalq yükdaşımaların həcminin artırılması üçün yeni imkanlar yarada­caq. Həmçinin türkdilli ölkələri iqtisadi baxımdan birləşdirməklə yanaşı, regi­onun strateji əhəmiyyətini daha da ar­tıracaq. 

Müəlliflər “Türk dövlətləri iqtisa­diyyatı” kitabında türkdilli dövlətlərin iqtisadi inkişaf dinamikasını, perspek­tivlərini, davamlı inkişaf və regional in­teqrasiya imkanlarını hərtərəfli şəkildə oxuculara izah edirlər. Türk dünyası dövlətləri arasında iqtisadiyyat, ticarət, nəqliyyat və enerji sahələrində əmək­daşlıq proqramları həm tələbələr, ma­gistrantlar və siyasətçilər, həm də türk dünyası alimləri üçün əvəzolunmaz mənbə rolunu oynayır.

Bütün bunlarla yanaşı, kitab türk dövlətlərinin iqtisadi inteqrasiya və in­kişaf axtarışlarında qarşılaşdıqları çə­tinlik və imkanların hərtərəfli təhlilini təqdim edir. Əsər regionun iqtisadi və sosial dinamikası haqqında məlumat verir və iqtisadi əməkdaşlıq və inkişaf məqsədinə nail olmağa kömək edə biləcək əsas strategiya və siyasətləri müəyyənləşdirir. 

Urxan ƏLƏKBƏROV,
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında
Dövlət İdarəçilik Akademiyasının rektoru, akademik