“Xalq qəzeti” öz tarixinin 104-cü ilinin tamamında oxucuları ilə görüşə 30 min 300-cü nömrəsi ilə gəlir. Kollektiv milli jurnalistikamızın ötən nəsillərinin qiymətli əmanəti olan bu avanqard nəşrin fəaliyyətinin 105-ci ilini ölkənin ən qocaman gündəlik qəzetinin tarixinin işıqlı məqamlarından doğan öyünc hissi, azad sözə sədaqət amalı, ölkəmizin sabahına, xalqımızın firavanlığına inam duyğuları ilə qarşılayır.

Böyük Həsən bəy Zərdabi demokratik düşüncə tariximizin ən öyünclü səhifələ­rindən birini təşkil edən milli-məfkurəvi fəaliyyətinə “məktəb – mətbuat – teatr” triadasını qurub gerçəkləşdirməklə başla­mışdı. Milli mətbuatımızın atası, görkəmli maarifçi-demokrat mübarizə meydanın­da bu fəaliyyətləri ard-arda deyil, məhz yan-yana qoymuşdu. Məktəb xalqı savad­landırmaqla mətbuat və teatrın inkişafına kömək etməli; mətbuat ictimai maariflən­dirmə ilə təhsil və teatrın meydanını ge­nişləndirməli; teatr isə ictimai mövzuları və canlı çıxışları ilə xalqa tərəqqi yolunu göstərməli idi. 

Böyük “Əkinçi” “millət zəmisini bu üsulla əkib-becərməyə” başladı və onun səpdiyi toxumlar cücərib milli istiqlal mü­barizəsini ərsəyə gətirdi. 1918-ci ilin 28 mayında milli dövlətçiliyimiz dirçəldiləndə Zərdabi yolunun davamı olaraq ilk dövlət qəzetinin yaradılması milli rəsmi atributlar səviyyəsində gündəmə gəldi. Həsən bə­yin “Əkinçi”sindən nəşət etmiş milli nəşrlə­rin təkamülü zəminində Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin rəsmi nəşri olan “Azər­baycan” qəzeti belə ərsəyə gəldi. 

AXC hökuməti 1918-ci il iyulun 3-də “Azərbaycan Cümhuriyyəti hökuməti­nin əxbarı” adlı rəsmi nəşrin buraxılması barədə qərar verdi. Qısaca “Azərbaycan” adı ilə tanınan bu qəzet sentyabrda Gən­cədə nəşrə başladı. Az sonra Bakının paytaxt elan olunması ilə “Azərbaycan” qəzeti də hökumətlə bərabər fəaliyyətini bu şəhərdə davam etdirdi. Sonrakı 1 il 8 ay müddətində “Azərbaycan” qəzeti istiq­lalçı ziyalıları ətrafına cəm etməklə milli dövlət quruculuğunun söz tribunası oldu, hökumətin və onun parlamentinin fəaliy­yətinin salnaməsinə çevrildi. 

1920-ci ilin 28 aprel bolşevik çevrilişi və Rusiya qoşunlarının ölkəmizi işğal et­məsi “Azərbaycan” qəzetinin də bu adla fəaliyyətinə son qoydu. Yeni “qırmızı” ağa­ların bütün dövlət və hökumət idarəçiliyini ələ keçirdikləri 27 aprel gecəsinin səhərisi müstəqil dövlətin devrilməsində “siyasi va­sitəyə” çevrilmiş milli xəyanətkarların ide­ya rəhbərləri “Azərbaycan” qəzetinin də binasını tutaraq giriş qapısındakı lövhəni və nəşrin adını dəyişərək “Kommunist” qoydular. Bu, Azərbaycanın müstəqilliyinə son qoyulmasının və bu Şərq ölkəsində Rusiyanın kommunist hakimiyyətinin yerli vassallığının yaradılmasının daha bir rəs­mi təsdiqi demək idi.

“Azərbaycan” qəzetinin redaktoru bəstəkar-publisist Üzeyir Hacıbəyli bu acı gerçəyə etiraz olaraq vəzifəsini tərk etdi. Əslində, son günlərin parlamet mü­zakirələri ilə bağlı qəzetdə hakimiyyətin bolşeviklərə təslim edilməsinə kəskin eti­raz etmiş Üzeyir bəy getməsəydi də, bu vəzifədə saxlanılmayacaqdı. Az sonra isə onu “güllələnmə siyahısı”ndan yeni oyun­caq hökumətin başçısı Nəriman Nərima­nov güc-bəla ilə xilas etdi. “Azərbaycan” qəzetinin yaradıcı-texniki heyəti isə yeni “Kommunist” qəzetinin buraxılışına məc­bur edildi. Dəyişən qəzetin adı və ideya istiqaməti oldu. Ümumi tərtibat və texniki elementlər isə əvvəlki nömrələrdəkinin eynisi idi.

Milli kommunist ideoloqların başı haki­miyyət və vəzifə bölgüsünə elə qarışmışdı ki, qəzetə redaktor təyin etməyi də unut­muşdular. Qəzeti alban mənşəli məsul ka­tib Əhməd Triniç buraxır, növbə ilə kom­munist publisistlər Əliheydər Qarayev və Ruhulla Axundov imzalayırdılar. Yaradıcı heyəti ilk vaxtlar kommunist təbliğatına səfərbər etmək o qədər də asan keçmirdi. Bolşeviklərin vədləri nə qədər cazibədar olsa da, kommunist quruluşu nə qədər ədalətli cəmiyyət kimi qələmə verilsə də, qəzetin əməkdaşları milli varlığa divan tu­tulduğunu görüb qəzetdə candərdi çalışır, müstəqillik ideyalarına sədaqətlərini giz­lətmidilər. Bu isə onlara baha başa gəlirdi.

Yalançı milli suverenlik şüarları altın­da dövlət müstəqilliyinə son qoyulması, passiv də olsa, qəzetdə etirazla qarşıla­nır, kommunist rəhbərlik isə belə müəllif­ləri sərt cəzalandırıdı. İlk illərdə “qəzetdə millətçilik yuvası”nın mövcudluğu ilə bağlı bir neçə dəfə partiya qərarı da qəbul edil­mişdi. Redaktorlar tez-tez dəyişdirilsə də, redaksiyada milli təmayülü yox etmək mümkün olmurdu. Ədliyyə naziri Həmid Sultanovun isə 1922-ci ildə qəzetdə eh­tiyatsız bir yazısı – “qatarların əvvəlki kimi Rusiyaya dolu gedib boş qayıtması” məsələsi onun karyerasına son qoydu.

Bu yerdə xatırladaq ki, “Azərbay­can” qəzetini “Kommunist”ləşdirməkdə müstəsna rol oynamış “Əliheydər – Ru­hulla” tandemi sonrakı illərdə qəzetin ilk dövlət qəzetimizə bağlılığını unutdurmaq üçün onun tarixini Azərbaycan Xalq Cüm­huriyyətinin yaratdığı demokratik şəraitdə və mətbuat azadlığına verdiyi təminat zə­minində 1919-cu il avqustun 29-da “Kom­munist” adı ilə dərc olunmuş 1 nömrəlik bülletenlə bağladılar. Onlar 1929-cu ildə həmin tarixi rəsmiləşdirərək “Kommunist” qəzetinin 10 illik yubileyini təntənə ilə qeyd etməklə öz “xidmətlərini” tarixə yaz­maq istədilər. Həqiqətdə isə dövlət qəzeti kimi “Kommunist”in ilk nömrəsi 1920-ci il aprelin 30-da çıxmışdı.

Bu qəzetin ilk və sonrakı kollektivləri Azərbaycanda rəsmi mətbuat ənənəsini davam etdirdi və zənginləşdirdi. “Azərbay­can” qəzetinin milli dövlətçiliyə və xalqa xidmət məramı sonrakı 71 ildə redaksiya divarları arasında açıq və gizli şəkildə ya­şadıldı, yazarların milli varlığımıza bağlılı­ğı heç bir zaman qırılmadı. Təsadüfi deyil ki, “Kommunist”ə 1937-ci ilədək rəhbərlik etmiş redaktorların hamısı “milli təmayülə sədaqətə” görə millətçilik damğası ilə rep­ressiya olundu, redaksiya həmişə ciddi ideoloji nəzarət altında saxlandı. 

Belə bir şəraitdə “Kommunist” qə­zetinin milli-demokratik mətbuatımızın ənənələrinə daxilən sadiq qalan yaradı­cı qüvvələri mübarizəni alt qata keçirərək xalq işinə sədaqətlərini iqtisadi quruculu­ğa, mədəni inqilaba, elmin və milli ədə­bi-bədii yaradıcılığın inkişafına yönəltdilər. Redaksiyanın ideoloji istiqaməti ilə yanaşı davam edən milli təmayülə bağlılıq xət­ti sonrakı nəsillərə ötürüldü. Artıq əsrin 50–60-cı illərində “Kommunist” qəzeti res­publikanın yerli maraqlarını ön plana çək­mişdi, mili inkişafa daha böyük maraq və həvəslə xidmət göstərirdi.

Ümummilli lider Heydər Əliyevin 1969-cu ildə hakimiyyətə gəlişi isə qəzetin ta­rixində milliləşmənin yeni mərhələsini açdı. Ötən əsrin 70–80-ci illərində respub­likada gedən geniş quruculuq və milli-mə­dəni yüksəliş dövründə qəzetin kollektivi Heydər Əliyevin liderlik nümunəsindən güc aldı, həmin proseslərin əhatəli xroni­kasını yaratdı. Müstəqil Azərbaycan döv­lətinin rəhbəri kimi Heydər Əliyevin indiki intibah və tərəqqiyə özül olmuş tarixi fəa­liyyəti də “Xalq qəzeti”nin tarixində parlaq səhifələr yaratdı. 

Bütün bunların canlı şahidi və ide­ya rəhbəri olmuş Ulu öndər müstəqil Azərbaycanın Prezidenti kimi, 1994-cü ildə qəzetin 75 illik yubileyində kollekti­və ünvanladığı təbrikində bildirirdi: “Xalq qəzeti” mənalı yaradıcılıq yolu keçmiş, özünəməxsus üslub və sənətkarlıq xü­susiyyətləri olan nəşrlərimizdəndir. Uzun müddət “Kommunist” adı ilə nəşr edilən bu qəzet bütün sovet dövrü ərzində Azər­baycanın ictimai, iqtisadi və mədəni hə­yatının güzgüsü olmuşdur. Respublikanın qəzetçilik ənənələrinin formalaşmasında, jurnalistikamızın inkişafında “Xalq qəze­ti”nin xidmətləri xüsusi qeyd olunmalıdır”.

1988-ci ildə erməni millətçi-separat­çılarının Azərbaycana ərazi iddiası ilə siyasi-hərbi təcavüzə başlaması, keçmiş SSRİ-nin kommunist rəhbərliyinin ermə­nipərəst Mixail Qorbaçovun himayəsi ilə bu ədalətsizliyin qarşısını almaması bü­tün xalqımız kimi, “Kommunist” qəzetinin redaksiyasının da sovet sisteminə bağlı­lığını heçə endirdi. 20 Yanvar qırğınından sonra kommunist ideologiyasına xidmət­dən rəsmi surətdə imtina edən yaradıcı heyət qəzetin adını dəyişməyə cəhd etdi. Lakin Moskvaya bağlı siyasi rəhbərlik və hərbi vəziyyət bu addımı ilyarım ləngitdi.

1991-ci ilin yayında Sovet imperiya­sının və onun kommunist rejiminin süqu­tunu həlledici mərhələyə yaxınlaşdırmış “QKÇP” olayları zamanı qəzet redaksiya­sının kollektivi avqustun 23-də respublika­da bundan sonra da 24 gün mövcud ol­muş Azərbaycan Kommunist Partiyasının orqanı olmaqdan imtina etdi. Yaradıcı kol­lektiv nəşrin təsisçiliyini öz üzərinə götür­dü. O vaxtkı baş redaktor Tofiq Rüstəmo­vun təklifi ilə xalqa və azad sözə xidmət məramı ilə 71 il Azərbaycan mətbuatının avanqardı olmuş “Kommunist” fəaliyyətini “Xalq qəzeti” adı ilə, müstəqil ictimai-siya­si nəşr kimi davam etdirməyi qərara aldı. 1920-ci ilin 28 aprelində xalqdan ayrı sa­lınmış ilk dövlət qəzetimizin fəaliyyətini davam etdirən bir nəşr, nəhayət, “Xalq qə­zeti” adı ilə xalqa xidmət amalına qovuşdu – xalqın qəzeti oldu.

Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin bərpa edildiyi günlərdə xalqla respubli­ka rəhbərliyi arasında rəsmi informasiya körpüsü olmuş “Xalq qəzeti” sonrakı 2 il yarımda baş verən siyasi təbəddülatlar, uğursuzluqlar dövründə dövlət suverenli­yinə və mətbuat azadlığı prinsiplərinə sa­diq qaldı. 1993-cü ilin böhranlı yayında kol­lektiv öz mövqeyi və qələmi ilə ümummilli lider Heydər Əliyevin xilaskarlıq missiyası ilə hakimiyyətə qayıdışını təkidlə tələb edən xalqımızla bir yerdə oldu. Ümummilli lider o zaman kollektivi təbrikində qəze­tin bu dövr fəaliyyətini belə dəyərləndirdi: “Müstəqilliyimizin qazanılmasından sonra “Xalq qəzeti” respublikanın ictimai həya­tında baş verən hadisələrə cəsarətlə mü­daxilə etmiş, bir çox problemlərin aşkar­lanmasında mühüm rol oynamışdır”.

Qəzetin tarixində yeni məsul mərhələ, bax, belə başladı. Müstəqil Azərbaycanda 1993 – 1995-ci illərdə həyata keçirilmiş ta­rixi tədbirlərə, ölkənin xaos və böhrandan çıxarılması prosesinə fəal informasiya dəstəyi vermiş “Xalq qəzeti” Ulu öndərin etimad və himayəsi ilə 1995-ci ilin noyab­rından Azərbaycan Respublikası Prezi­denti İşlər İdarəsinin və redaksiya kollek­tivinin həmtəsisçiliyi ilə nəşr olunur. Bu statusla qəzet yeni fəaliyyətinə ümumxalq səsverməsi ilə qəbul olunmuş müstəqil Azərbaycan Respublikasının Konstitusi­yasını çap etməklə başladı.

Ümummilli lider o günləri belə səciy­yələndirirdi: “Bu gün qəzet müstəqil Azər­baycanda hüquqi və demokratik dövlət quruculuğu işində güclü səfərbəredici rol oynayır”. Qəzetin son 20 ildəki 6 mindən yuxarı sayı Ulu öndərin layiqli davamçı­sı İlham Əliyevin Azərbaycana rəhbərli­yi dövründə işıq üzü görüb. Bu mərhələ ölkəmizdəki hərtərəfli tərəqqinin geniş əks etdirilməsi ilə yanaşı, həm də qəzetin özünün inkişafında irəliyə doğru yeni ad­dımlarla əlamətdardır. Maddi-texniki ba­zanın, buraxılış texnologiyasının daim ye­niləşməsi, söz azadlığı prinsipinin ardıcıl bərqərar olması qəzetin öz populyarlığını, mötəbər media qurumu kimi cəmiyyətdə öncüllüyünü qoruyub-saxlamasına təmi­nat yaradıb.

Ötən 104 ildə Azərbaycanda baş ver­miş siyasi, iqtisadi, sosial və mədəni ha­disələrin davamlı, əhatəli salnaməsi kimi “Xalq qəzeti” nadir mətbu tarixi mənbədir. Bu gündəlik milli qəzet həmişə xalqla bir yerdə olub, bundan sonra da belə olacaq.

Tahir AYDINOĞLU, 
“Xalq qəzeti”