Dəfələrlə bu mövzuda söz açılıb, danışılıb və yazılıb. Ancaq vəziyyət düzəlmir, üstəlik, pisləşməyə doğru gedir. Sanki, problem daha fərqli rəng çalarları qazanır. Söhbət insanların ağır emosional durumlarının foto və video çəkilişlərinin mediada, sosial şəbəkələrdə paylaşımından gedir. Əlbəttə, digər məqamlardan da söz açacaq, bütün bunların cəmiyyətin maraq və mənafeləri baxımından nə dərəcədə məqbul olub-olmadığına aydınlıq gətirməyə çalışacağıq.

Media cəmiyyətə nümunə olmalıdır. Texnoloji imkanların hər kəsi vətəndaş jurnalistikasının nümayəndəsinə çevir­diyi hazırkı dövrdə, məhz jurnalistika mənəvi dəyərlərlə bağlı norma yaratmalı­dır. Təəssüf ki, Azərbaycan jurnalistikası hazırkı məzmunu, ampluası baxımından heç cür bu deyimə yaxın gəlmir. Əmək­dar mədəniyyət işçisi, tanınmış rejissor və prodüsser Oqtay Əliyevlə vida məra­simindən bəzi video görüntülərin və foto­ların çəkilərək paylaşılması da fikrimizin təsdiqidir. 

Əslində, bu barədə yazmaq, konkret məqamları vurğulamaq çox ağırdır. Çün­ki ölüm faciədir və bu faciənin hər kəsə müxtəlif təsirləri var. Doğmasını, yaxınını itirən şəxslərin düşdükləri duruma verdik­ləri reaksiyalar da fərqlidir. Hərə öz acısı­nı bir cür keçirir və yaşayır. Bu mənada O.Əliyevin həyat yoldaşı, Əməkdar artist Dilarə Əliyevanın reaksiyası da insanlıq halıdır, təbiidir. 

Medianın, ayrı-ayrı jurnalistlərin isə o halı çəkib paylaşmaları nəinki təbiilikdən uzaqdır, bütün etik davranış qaydalarına ziddir. Bu mənada Azərbaycan Mətbuat Şurasının məsələyə münasibəti, ayrı-ay­rı məqamların üzərində dayanması təq­dirəlayiqdir: “Əməkdar mədəniyyət işçisi, tanınmış rejissor və prodüser Oqtay Əli­yevin yol qəzasında dünyasını dəyişməsi ilə bağlı ayrı-ayrı media orqanlarındakı təqdimatlarda, sosial şəbəkə paylaşım­larında nəinki Azərbaycan Jurnalistlərinin Etik Davranış Qayadalarının pozulması halları, ümumən, insani normalara ciddi sayğısızlıq elementləri müşahidə edilib. Xüsusən, mərhumun yaxınlarının emos­sional durumlarının təsviri ziyalılar, söz və fikir adamları arasında haqlı narazılıq doğurub. Özünü peşəkar sayan və ya peşəkarlığa iddia edən heç bir kütləvi informasiya vasitəsi və jurnalist bir insan faciəsini cəmiyyətə belə xoşagəlməz for­mada təqdim etməməliydi. Təəssüf ki, biz bu durumun şahidi olduq”. 

Məsələyə cəmiyyəti düşünərək yana­şaq. Əlbəttə, mərhum Oqtay Əliyev də, Dilarə Əliyeva da ictimai şəxs statusun­da qəbul edilirlər, ölkədə, demək olar, hər kəs onları tanıyır. Onlarla bağlı hər yaşantı insanlara maraqlıdır və media­nın bu marağı, necə deyərlər, xəbərləş­dirmək hüququ var. Eləcə də O.Əliyevin vaxtsız vəfatı da, onunla vida mərasimi də cəmiyyətin maraq dairəsində olan ha­disədir. 

Ancaq mövcud durumda medianın, jurnalistikanın həmin marağı qarşıla­yarkən, cəmiyyətə verdiyi mesaj önəm­lidir. Bəli, vida mərasimindəki hər kəs kədərliydi. Kimi kövrəlmişdi, kimi dolux­sunmuşdu, kimi göz yaşlarına hakim kə­silə bilmirdi və sair və ilaxır. Bütün bun­larda mərhuma ehtiram var idi. Ancaq həddən artıq emossional yaşantıların, xüsusən də D.Əliyevanın durumunun göstərilməsi nəyə lazım idi, bunu anla­maq mümkünsüzdür. Bu, hörmət deyil, ehtiram heç deyil. Bunun bir adı var – qeyri-peşəkarlıq. Ancaq qeyri-peşəkar yanaşmanın vicdansızlığı doğurması, yaxud bu cür qarşılanması da mümkün­dür. Media niyə bu xoşagəlməz amplua­da olsun ki?

Mətbuat Şurasının yanaşması da problemin izahı baxımından vacibdir: “Hesab etsək ki, O.Əliyev, onun ailə üzv­ləri adi vətəndaşlar deyil, cəmiyyətdə tanınmış şəxslərdir, hətta, bu halda da məlum təqdimatlar vətəndaşın şəxsi hə­yatına aid məsələlərin açıqlanması kimi qeyri-peşəkarlıq kontekstində qiymət­ləndirilməyə layiqdir. Çünki insan emos­sional durumunun, üzüntü təsvirlərinin hazırkı təqdimatında hansısa bir fayda yoxdur. Belə təqdimatlar mərhum Oqtay Əliyevin ruhuna ehtiram, yaradıcılığına dəyər nümunəsi deyil, əksinə, dəyərin və ehtiramın ikinci plana çıxarılmasıdır”. 

***

Bildirdiyimiz kimi, media cəmiyyətə örnək olmalıdır. Sual yaranır – necə? Onu da qeyd etdik ki, indi informasiya-kom­munikasiya texnologiyaları əsridir və hazırkı dövrdə hər kəs vətəndaş jurnalis­tikasının təmsilçisinə çevrilə bilər. Sadə bir misal: istənilən vətəndaşın əlindəki telefonla gördüyü hansısa hadisəni çəkib özünün sosial şəbəkə profilində yayaraq, bir növ, ictimai missiya yerinə yetirdiyini düşünməsi də mümkündür. Ancaq onun gördüyü iş nə dərəcədə ictimai əhəmiy­yət daşıyır? Əsas olan budur və əslində, ictimailiyi qiymətləndirmək, daha doğru­su, nəyin ictimai olduğunu, nəyin olma­dığını müəyyənləşdirmək peşəkarlıqdır. Söhbət jurnalist peşəkarlığından gedir. Deməli, vətəndaş jurnalistikası ilə peşə­kar jurnalistikanı bir-birindən fərqləndirən cəhət ikincinin baş verən proseslərə so­yuq yanaşma tərzidir. Soyuq yanaşma isə həm də həssaslıqdır. 

Jurnalist, ümumən, media qərar ver­məlidir: hər bilgi, hər hadisə, hər epizod ictimai dəyər qazanıb xəbərləşə bilərmi? Hər bilginin, görüntünün informasiya­laşmağa mənəvi hüququ və səlahiyyəti çatırmı? Təəssüf ki, Azərbaycan jurna­listikası illərdir bu suallara ya cavab ax­tarmaq istəmir, ya onlara önəmsiz ya­naşır, ya da məsələnin mahiyyətini dərk etməyəcək qədər primitivliyə köklənib. Hər bir halda nəticə eynidir – jurnalistika, yəni, eyni zamanda söz dəyərdən düşür. Ancaq faciə yalnız bununla məhdudlaş­mır. Axı...

...Media cəmiyyətin güzgüsüdür, – deyirlər. Onu da deyirlər ki, cəmiyyət necədirsə, media da o cürdür. Əslində, bu deyimlə həm razılaşmaq olar, həm də razılaşmamaq. Razılaşmaq ona görə mümkündür ki, media öz materialını cə­miyyətdən götürür, həyatda baş verənləri geniş auditoriyaya çatdırır. Bəs nəyə görə razılaşmayaq? O səbəbdən ki, cəmiyyəti formalaşdıran da elə medianın özüdür. İndiki halda biz mediamızın cəmiyyə­ti daha çox zombiləşdirdiyini, yaxud da mənasız yerə sentimentallaşdırdığını, bədbinliyə daşıdığını görürük. 

Beləcə həm də zövqlər formalaşır. Suallar yaranır: biz nəyə gülməliyik, nə üçün kədərlənməliyik? Gülüşümüz və kədərimiz kimə lazımdır? Lazımdırsa, bunu müəyyənləşdirən indiqator nədir? Nəhayət, media həmin indiqator, mayak rolunda çıxış edə bilirmi? Ən nəhatyət, jurnalistika gülüşü və kədəri fərdilikdən çıxarıb ona ictimai məzmun qazandırma­ğı bacarırmı? 

Məsələn, övladı şəhid olmuş ataların, anaların onların məzar daşlarını qucaq­layıb hönkürməsi səhnələrini çox gör­müşük. Bu səhnənin, yəni, insanın ağır yaşantısının təqdimatı ictimai önəm da­şıyırmı? Ancaq qəti bilirik ki, övladı şəhid olmuş atanın tabuta bükülmüş bayrağı öpüb gözünün üstünə qoymasında icti­mai motiv var. Elə isə jurnalistika nə üçün haqqında söz açdığımız ikinci səhnə ilə paralel olaraq birinci səhnənin də yayım­lanmasına maraq göstərir? 

Belə misalların sayını kifayət qədər artırmaq mümkündür. Sözümüz onda­dır ki, hər iki misaldan doğan yaşantılı cəmiyyəti formalaşdıran məhz mediadır. Media, jurnalistika, bir növ, etalon olmalı­dır. Axı insanlar da onun yanaşmasından görüb-götürürlər. Onlar, necə deyərlər, mediadan gülməyi və ağlamağı, sevin­məyi və kədərlənməyi, bütün bu hisslərə çəki-düzən verməyi öyrənirlər. Bu gün media hansısa mənasız hadisəni “şok, şok, şok!” deyib təqdim edirsə, əlində te­lefon olan şəxs özünün sosial şəbəkə he­sabında daha mənasız bir şeyi o forma­da təqdim edəcək və böyük iş gördüyünü düşünəcək. Ən pisi isə budur ki, ona doğru yol tutmadığını anlatmaq mümkün­süzə çevriləcək. Çünki adamın öyrəndiyi, yüksək məqam kimi dəyərləndirdiyi çıxış nöqtəsi var – Jurnalistika. 

Ə.RÜSTƏMOV, “Xalq qəzeti”