Hadisələrin virtual məkana ötürülməsi getdikcə populyarlaşan fəaliyyətə çevrilsə də, bəzi sahələr hələ də texnoloji tərəqqidən uzaqdır. Məhkəmə ən mühafizəkar qurumlardan biridir. Bəs məhkəmə iclasları metakainatda onlayn keçirilsəydi, nə olardı?
Bu suala cavab verməzdən öncə metakainatın nə olduğunu bilmək lazımdır. Metaverse və ya metakainat- “meta” (kənar) və “universe” (kainat) sözlərinin birləşməsindən yaranır. Yəni, metakainat - insanların virtual mühitdə əlaqə qurmasına imkan verən rəqəmsal dünyadır. Bu termindən ilk dəfə Nil Stivensonun “Snow Crash” (Qar uçqunu) fantastik romanında istifadə edildiyi bildirilir. Romanda real insanların avatarlarının (rəsm) olduğu üçölçülü virtual dünya metakainat adlanırdı. N.Stivensonun fikrincə, metakainat fiziki və virtual reallıqları birləşdirən internetin inkişafının növbəti mərhələsidir. 
Bununla yanaşı, metakainat insanların real həyatda edə bildiyi bir çox addımları virtualda da etməsinə imkan yaradır. İstənilən şəxs özünə avatar yarada və bu avatarla bir çox gündəlik fəaliyyətləri edə və zamanla inkişaf edəcək virtual dünyanın bütün imkanlarından yararlana bilərlər. Bunun üçün isə virtual reallıq (VR) və ya ağıllı eynək texnologiyasından istifadə nəzərdə tutulur. VR texnologiyası hazırda daha çox oyunlarda istifadə olunur.
İndi bir çox sahələr virtual məkana ötürülür. Texnoloqlar məhkəmələrin də metakainata köçürülməsinin mümkünlüyünü bildirirlər. Artıq bu istiqamətdə ilk addımlar da atılır. Məsələn, fevralın sonunda Kolumbiyada hakim eksperiment olaraq metakainatda iclas keçirməyə qərar vermişdi. Bu, yol-nəqliyyat hadisəsi ilə bağlı mülki iş idi. Onlayn görüş iki saat davam etmişdi, lakin bu müddət ərzində hökm çıxarılmamışdı. Rəsmi açıqlamada deyildiyi kimi, işə əlavə baxılması yalnız qismən metakainatda baş tutacaq. Müsabiqə iştirakçıları məhkəmədə avatar kimi iştirak etmişdilər və hakim Maria Quinones Triana hətta real atmosferi mümkün qədər dəqiq şəkildə canlandırmaq üçün avatara qara xalat “geyindirmişdi”. 
Hazırda çox adam metakainatın bəşəriyyətin həyatını dəyişəcəyinə və bu cür hadisələrin getdikcə daha çox internetdə baş verəcəyinə inansa da, buna şübhə ilə yanaşanların da sayı az deyil. Məsələn, hüquq professoru və indiki kriptovalyuta hüquqşünası Karlo D’Angelo məhkəmə prosesinin virtual məkana köçürülməsi ilə bağlı narahatlığını dilə gətirir. Ekspert qeyd edir ki, son bir neçə ildə məhkəmələr yeni texnologiyaların tətbiqi sahəsində ciddi irəliləyişlər əldə ediblər. Bunun üçün müəyyən təkan COVID epidemiyası oldu, buna görə “Zoom” konfrans formatında bir çox işlərə baxıldı. Bununla belə, videorabitə və metakainat eyni statusa malik deyil. 
Bundan əlavə, o, meta-məhkəmələrin tərəfdarlarının əldə edə biləcəyi maksimumun mülki işlərə baxılması olduğunu bildirir. Cinayət işlərinin virtual məkana köçürülməsi çox riskli olardı, çünki orada söhbət insan taleyindən gedir. Amma cənab D’Angelo, həmçinin bildirir ki, hüquqşünas və Web3 həvəskarı kimi, texnologiyanın gələcəyinə nikbin baxır. O, internetin gələcək nəslinin hüquq peşəsinin inkişafına kömək edəcəyinə inanır, lakin meta-məhkəmələrin normal təcrübəyə çevrilməsi üçün bir sıra maneələr aradan qaldırılmalıdır: “Əgər bütün tərəflər texnologiyadan razıdırsa, bəlkə də mülki məhkəmə prosesi həqiqətən də metaverselərə keçə bilər. Əsas odur ki, ədalətli məhkəmə innovasiya qurbanına çevrilməsin”.
Mütəxəssislərin sözlərinə görə, virtual məhkəmələrin geniş şəkildə mənimsənilməsi metakainatın bir texnologiya kimi kütləvi şəkildə mənimsənilməsindən çox asılıdır. Bu, yalnız ictimaiyyət avatarlara və VR eynəklərinə həqiqətən öyrəşdikdən sonra mümkün olacaq. 

Hazırladı: 
Səbuhi MƏMMƏDOV,
 “Xalq qəzeti”