İrəvan Bakının barışıq əlini sıxmağa tərəddüd edir

Bəli, paradoksal səslənsə də, Ermənistan hakimiyyəti Azərbaycanla sülhə gəlməkdən qorxur. Və bu qorxunu şərtləndirən amillər heç də, kənardan göründüyü kimi sadə və asanlıqla aşılan maneələr deyil. Sülh sazişinin 17 bəndi üzrə razılığın əldə edildiyini, müqaviləni imzalamağa hazır olduğunu bəyan edən baş nazir Nikol Paşinyan ardınca qarşı tərəfə ünvanlanan ikibaşlı, qeyri-müəyyən suallar və açıqlamalar səsləndirir.

Rəsmi Bakı dəfələrlə bəyan edib ki, Azərbaycanın sülh sazişinin mətninə təklif və əlavələri bütün mübahisəli məsələlərin həll edilməsi üçün baza prinsipləridir və onların hər biri beynəlxalq hüquqa tam uyğundur. Yəni, bütün problemləri ikitərəfli dialoqda, danışıqlar masası arxasında həll etməyə hazırdır və sülh müqaviləsinin imzalanmasında maraqlıdır. Amma, təəssüf ki, Ermənistan Azərbaycanın bu sülhpərvər mövqeyini lazımınca qiymətləndirməyi bacarmır və xaricin diktəsi ilə “ikibaşlı oyunu” davam etdirir.

* * *

Daha İrəvanın arxada gizlətməyə kartı qalmayıb. Hər şey masanın üzərindədir. Ermənistan hakimiyyətinin sülhün bir addımlığında yenə xaricdəki tərəfdarlarının, erməni lobbisinin, ona maliyyə və hərbi yardımlar edən “güclərin” diktəsi ilə hərəkət etdiyini bilməyən yoxdur. İntəhası, indiki həlledici mərhələdə də İrəvan Bakıya kənardan təzyiq diplomatiyasından əl çəkmək istəmir. Bu, heç bir halda bölgədə sülh, əmin-amanlıq, qarşılıqlı etimada söykənən əməkdaşlıq mühitinin yaranmasını arzulayan tərəfin davranışları kimi qəbul edilə bilməz. Son vaxtlar “kollektiv Qərb”in anti–Azərbaycan kampaniyasına Ermənistanın xarici ölkələrdəki diplomatik korpusları da qoşulublar. “Sülh sazişinin bağlanması təkcə ikitərəfli nailiyyət olmayacaq. Bu, qlobal əhəmiyyətli, daha geniş, Cənubi Qafqaz regionunun təhlükəsizliyi və iqtisadi inkişaf üçün ciddi nəticələri olan bir məsələdir”. Bunu Ermənistanın Böyük Britaniyadakı səfiri Varujan Nersesyan "The Critic" jurnalında dərc etdirdiyi “Sülh ikitərəfli bir küçədir” sərlövhəli məqaləsində yazır.

Hay diplomatın yazdığına görə, Ermənistan uzun müddətdir ki, münaqişə səhifəsini çevirməyə hazırlaşır, amma Azərbaycanın hərəkətləri bunu reallaşdıqmağı şübhə altına almağa çalışdığından xəbər verir. Özünü sülh sazişindəki bəndlərdən, eləcə də sonrakı mərhələdə ölkəsinin həllinə təminat verdiyi məsələlərdən xəbərsiz göstərən Nersesyan mövcud durumu özünəməxsus şəkildə təsvir edir: “Tanış və narahatedici mənzərə yaranır: məhz indi, sülh prosesinin başa çatmaq üzrə olduğu məqamda Azərbaycan nəticəni ləngidən yeni tələblər irəli sürür”.

Azərbaycanın sülhü ləngidən hansı tələbləri irəli sürdüyünü açıqlamayan səfir ən böyük narahatlığın “Bakının atəşkəs rejiminin pozulması ilə bağlı səsləndirdiyi əsassız ittihamlar” olduğuna diqqət çəkir. Ardınca Böyük Krallığın məsələnin mahiyyətindən xəbərsiz oxucularını yalan məlumatla çaşdırmağa çalışan Nersesyan Ermənistanın Azərbaycana qarşı “dəmir arqumentini” ortaya qoyur: “Baş nazirimiz qarşı tərəfdən Ermənistanın atəşkəs rejimini pozmasına dair hər hansı sübut ortaya qoymağı xahiş edib, amma Azərbaycan bunu etməyib”. Bu məqamda hay diplomatın məqaləsinə sərlövhə olaraq seçdiyi “Sülh ikitərəfli bir küçədir” fəlsəfi mülahizəsinə toxunmağımız gərəkir. Çünki bunun siyasi-leksikoloji izaha ehtiyacı var. Sülhü küçə və oradakı hərəkət subyektləri ilə müqayisə edən Nersesyan, nədənsə, bu məkanda qaydaları pozanın, nəqliyyat vasitəsini qəsdən əks istiqamətdə sürənin, aşkar qəza vəziyyəti yaradanın məhz Ermənistan olduğunu görməzdən gəlməyə üstünlük verir. Onu da deməyi “unudur” ki, şərti sərhəddə atəşkəs rejiminin pozulması, eləcə də digər insidentlər İrəvanın buraya dəvət etdiyi Avropa İttifaqının müşahidə missiyasının “gözündən yayınır”. Şərti sərhəddəki “binokllu dipolmatlar” qeydə alınan insidentlərə müvafiq reaksiya vermək əvəzinə, susurlar.

Bunun üstündən keçən ingilisdilli hay diplomat son bir ildə İrəvanın yüz dəfə dediyi faydasız və mənasız təklifini təkrarlayır: “Baş nazirlik Bakıya sərhəd pozuntularının araşdırılması üçün birgə mexanizm yaradılmasını təklif edib, amma Azərbaycan hələ də cavab verməkdən yayınır. 2021-ci ildə Ermənistan qoşunların sərhədyanı rayonlardan qarşılıqlı surətdə çıxarılması planını irəli sürüb, lakin Azərbaycan bu təklifi də rədd edib”.

Axı, sülhə sadiqliyini nümayiş etdirəndən populist bəyanatlardan, əmələ söykənməyən sözlərdən savayı həm də inam, etimad, qarşılıqlı hörmət və səmimiyyət tələb olunur. Bu amilləri maskalı halda nümayiş etdirən İrəvan, nəhayət, “sülhdənqorxma” sindromunu aşmalı, yanlış və səmərəsiz taktikasından əl çəkməlidir. Onilliklər boyu davam edən düşmənçiliyə son qoymaq fürsətini dəyərləndirmək Ermənistan hakimiyyətinin boynuna düşən vəzifə, eyni zamanda, onun qurtuluş yoludur.

* * *

Ola bilsin ki, Nersesyan “Bakının sülhü ləngidən tələblərindən” bəhs edərkən ölkəsinin baş qanununda yer alan Azərbaycana qarşı ərazi iddiasının aradan qaldırılması, ATƏT-in Minsk qrupunun ləğvi məsələlərini nəzərdə tutub. Bəli, Bakı açıq şəkildə Qarabağa ərazi iddialarını ehtiva edən müddəaların Ermənistan konstitusiyasından, digər qanunvericiliyindən çıxarılmasını tələb edir. O da məlumdur ki, Paşinyan iqtidarı, hökumətə yaxın analitiklər bunun qeyri-mümkün olduğunu iddia edirlər. Çünki hakimiyyət referendumda qənaətbəxş nəticəni əldə edəcəyinə əmin deyil. Özü-özünü dalana dirəyən İrəvan çıxış yolunu hələ də səhv ünvanlarda axtarmaqdadır. Birinci məsələnin sadə və hüquqi həll variantı mövcuddur. Ermənistan konstitusiyasında Qarabağın adı çəkilmir. Yalnız preambulada irredentist müddəaları özündə əks etdirən Müstəqillik bəyannaməsinə istinad var. Bu istinad isə Ermənistan SSR Ali Sovetinin və “Dağlıq Qarabağ Milli Şurasının” 1989-cu il 1 dekabr tarixli qərarıdır.

İrəvanın bununla bağlı arqumenti ondan ibarətdir ki, artıq bu sənəd tarixə aiddir və heç bir hüquqi qüvvə daşımır. Paşinyanın ətrafındakı erməni siyasətçiləri və ekspertləri bunu bar-bar bağırırlar. Əgər doğrudan da belədirsə, onda hakim “Mülki müqavilə” partiyasının mütləq çoxluğa malik olduğu Ermənistan parlamentinin “Ermənistan SSR-in və Dağlıq Qarabağın birləşdirilməsi haqqında” qərarını hüquqi cəhətdən etibarsız sayan qətnamə qəbul etməsinə nə mane olur?

Nersesyana xatırlatma: 2020-ci il 10 noyabr tarixli üçtərəfli Bəyanatda, eləcə də Brüssel, Soçi və Praqada imzalanan sənədlərdə birmənalı olaraq “Dağlıq Qarabağ”, eləcə də “status” ifadələri yer almayıb. Yəni, artıq Qarabağ münaqişəsi adında məsələ gündəlikdə yoxdur və bununla bağlı müzakirələr də başa çatıb. İrəvan kapitulyasiya aktına imza atandan sonra, sülhə gəlmək əvəzinə, keçən 4 il 5 ayda nə etməyə çalışdı? Qısaca desək: “Kollektiv Qərb”in sülh prosesinə açıq-aşkar müdaxiləsini, bir mərkəzdən idarə olunan anti–Azərbaycan kampaniyasını, Cənubi Qafqaza yerləşmək planlarından əl çəkmək istəməyən haypərəst “güclərin” Ermənistanı öz əllərində oyuncağına çevirmək cəhdlərini. Ötən müddətdə revanşizmi körükləyən, Ermənistanı militarizmə sürükləyən bu düşərgə yalan vədlərlə, boş xəyallarla hayların başlarını dumanlandırmaqla məşğul oldular. Bundan şirniklənən rəsmi İrəvan isə sanki özünü yenə Cıdır düzündə yallı gedən vəziyyətdə “hiss etdi”, “bəlkə də, qaytardılar” xülyası ilə Qərbin ətəyindən ikiəlli yapışdı. Fransanın, Avropa İttifaqının timsalında “kollektiv Qərb” isə İrəvanı vəd “yağışına” tutur, Ermənistana silah-sursat göndərir, maddi yardım göstərir, 4 il 5 ay bundan əvvəl Azərbaycan əsgərinin qarşısından tülkü kimi qaçan 11 min fəraridən yeni “ordu” təşkil etməyə çalışır. Daha doğrusu, bunu imitasiya edir.

Beləliklə, belə nəticəyə gəlmək olar ki, sözdə Bakı ilə sülh sazişini imzalamağa, regional əməkdaşlığa hazır olduğunu deyən Ermənistan hakimiyyəti əməldə süni əngəllər yaradır. Rəsmi İrəvanın bunu havadarlarının diktəsi və təzyiqi ilə etməsi şübhə doğurmur. Paşinyanın sülhdən qorxmasının, konstruktiv mövqe nümayiş etdirməkdən çəkinməsinin əsas səbəbi məhz bu amildir.

Fikrət SADIXOV,
Qərbi Kaspi Universitetinin professoru, politoloq:

– Görünən odur ki, Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyan sülh sazişinin imzalanmasından çox narahatdır. Reallıq isə bir tərəfdən Azərbaycanın əsaslandırılmış və ədalətli şərtləri, digər tərəfdən özünə alternativ çıxış yolu axtarışından yorulan Ermənistan rəhbərliyinin yalan və bəlağətli sülh ritorikası. Paşinyan gec-tez sülh sazişinə imzasını atmalıdır. Bakının tələblərinə gəldikdə isə onlar kifayət qədər şəffaf və reallıqla üst-üstə düşən şərtlərdir. Yaranmış vəziyyətdə İrəvan şərti sərhəddə təxribatlara əl atır, eyni zamanda, guya, sülhə hazır olduğu barədə müxtəlif bəyanatlarla çıxış edir, nədəsə Azərbaycanı günahlandırmağa çalışır. Aydın məsələdir ki, bu zaman, o, xarici qüvvələrin diktəsi ilə hərəkət edir, onların sifarişlərini yerinə yetirir. Hətta yerli müxalifətin maraqlarına cavab verən addımları atmaqdan da çəkinmir. Çünki yaxşı anlayır ki, əks-təqdirdə hakimiyyətini itirə bilər.

Əslində, Paşinyan komandası üçün bu bədbin proqnozun reallığa çevrilməsi ehtimalı da daxili gündəmə gəlməkdədir. Gümrüdəki bələdiyyə seçkilərində paşinyançıların hakimiyyəti itirdiklərini deyə bilərik. Bu faktın özü rəsmi İrəvanı ciddi narahat etməyə başlayıb. Paşinyana yaxın kadrların hakimiyyətdən uzaqlaşdırımasını da müşahidə etməkdəyik. Yəni, o, indiki durumda çapalayır və Azərbaycanı günahlandırır. Baş nazirin sərgilədiyi siyasət gözləmə mövqeyində olmaq, irəliyə doğru heç bir addım atmamaq və xaricdəki qüvvələrin maraqlarına cavab verən addımları ilə satqın olmadığını sübut etməyə çalışır. Bu prosesə Ermənistanın xarici ölkələrdəki diplomatik korpuslarının qoşulması başadüşüləndir. Düşünürəm ki, onu bu zərərli siyasi addımları atmağa vadar edən əsas səbəb də elə budur.

Rasim MUSABƏYOV,
Milli Məclisin deputatı, politoloq:

– Sülh sazişi ilə bağlı o tərəfdə hər kəs ağlına gələni danışır. Ermənistanın İngiltərədəki səfirinin nə deməsindən asılı olmayaraq, heç nə dəyişən deyil. Sülh müqaviləsini Azərbaycan özü təklif edib. Ötən müddət ərzində Ermənistanla müzakirələr məhz həmin sülh sazişinin mətni üzərində aparılıb. Müəyyən dəqiqləşdirmələr, əlavə və dəyişikliklər də edilib. Nəhayət, mətnin son variantı razılaşdırılıb.

Sadəcə olaraq, Bakının sülh sazişinin bəndlərindən başqa şərtləri də var. Həmin şərtlər rəsmi İrəvanın diqqətinə çatdırılıb. İndi zəhmət çəkib konstitusiyalarında, digər qanunverici aktlarında Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə təhdid yaradan maddə və müddəaları aradan qaldırsınlar.

İkinci məsələ isə fəaliyyətsiz qalmış Minsk qrupunun ləğvi barədə Azərbaycanla birgə ATƏT-ə müraciət etməklə bağlıdır. Burada vəziyyət tam aydındır. Münaqişə artıq öz həllini tapıb və Minsk qrupuna daha ehtiyac qalmayıb. Dediyimiz məsələlərə kənardan kim necə yanaşır, xaricdəki erməni diasporu, diplomatları hansı şərhləri verirlər, özləri bilərlər. Azərbaycanın tələbləri real, konkret və ədalətlidir. Onların hər birinə əməl olunmalıdır. Nə qədər ki, bunlar yerinə yetirilməyib, Azərbaycan tələm-tələsik hansısa sənədi imzalamaq fikrində deyil. Bakı bu mövqeyi rəsmi İrəvanın diqqətinə dəfələrlə çatdırılıb. Sülhdən yayınmaq üçün başqa üsulları tükənmiş Ermənistan hakimiyyəti siyasi məntiqdən uzaq, əsassız və məntiqsiz mülahizələr ürəi sürməklə heç nəyə nail ola bilməyəcək.

İmran BƏDİRXANLI
XQ