Qarabağ iqtisadi rayonunun müəyyən hissəsində 32 il (1991-2023) mövcud olmuş separatçı rejimin sonuncu “qlavar”ı Samvel Şahramanyan yenə də sərsəm açıqlamaları ilə gündəmə gəlib. Xunta rejiminin Ermənistan paytaxtına sığınmış tör-töküntüləri sentyabrın 2-də qondarma rejimin yaradılmasının “ildönümü”nü qeyd ediblər. Onlar həmin gün ölkəmizə qarşı işğalçı müharibədə həlak olmuş şəxslərin dəfn edildikləri İrəvandakı “Yerablur” qəbiristanlığında olublar.

Azərbaycan Ordusunun ötən il keçirdi­yi lokal xarakterli antiterror tədbirləri za­manı heç bir sutka müqavimət göstərməyə gücü çatmayan, döyüşlərin başlamasından cəmi 5-6 saat sonra “ağ bayraq” qaldıraraq təslim olan, süqut edən, sentyabrın 28-də rejimin 2024-cü il yanvarın 1-dək mövcud­luğuna xitam verilməsi haqqında “fərman” imzalayan Şahramanyan, deyəsən, həmin günləri unudub.

Separatçıların sonuncu başçısı jurna­listlərlə söhbətində 1991-ci il sentyabrın 2-də keçmiş Dağlıq Qarabağ Muxtar Vi­layəti və ona bitişik Şaumyan rayonunun sərhədləri daxilində qondarma rejimin yaradılmasını “Dağlıq Qarabağ xalqının müstəqillik bəyannaməsi” qəbul etməsi adlandırıb. Şahramanyan təəssüflə bildi­rib ki, erməni əhalisi bu günü öz evindən uzaqda qeyd edir. Onların geri qayıtması məsələsi “respublikanın indiki hakimiyyə­tinin” daim gündəmindədir.

O, “Artsax parlamenti”nin qərarı ilə Ermənistanın keçmiş xarici işlər naziri Vardan Oskanyanın rəhbərlik etdiyi işçi qrupunun yaradıldığını qeyd edib. Bildirib ki, onlar vaxtaşırı görüşür və hayların dai­mi yaşayış yerlərinə qayıtması üçün bütün mümkün variantları müzakirə edirlər. “La­kin biz bu qayıdışın beynəlxalq təminat mexanizmlərindən istifadə etməklə həyata keçirilməsinə hazırlaşmalıyıq, əgər bu tə­minatlar realdırsa, biz artsax xalqının öz vətənlərinə qayıtmasını təmin etməyə ha­zırıq” – deyə bildirib.

2023-cü il sentyabrın sonu, oktyabrın əvvəllərində özündən əvvəlki separatçı “qlavarlar” və başqa hərbi canilər həbs edilsələr də, saxlanılmaqdan son anda ca­nını qurtararaq Xocalı hava limanından qalxan təyyarə ilə Qafana uçan Şahraman­yan rejimin buraxılmasına dair imzaladı­ğı “fərman” barədə də danışıb. Deyib ki, onun “Artsax respublikasının buraxılması haqqında fərmanı” qanunsuzdur və bu sənədin heç bir hüquqi qüvvəsi yoxdur. Onun sözlərinə görə, “Artsax”ın ləğvi məsələsi manipulyasiya edilir, guya, onun imzalamalı olduğu sənəd mülki əhalinin təhlükəsiz gediş-gəlişini təmin etməyə im­kan verib. Samvel bir daha qeyd edib ki, rejimin ləğvi ilə bağlı “sənəd” qanunsuz­dur və onun hüquqi qüvvəsi yoxdur.

Yeri gəlmişkən, qeyd edək ki, vaxtilə Qarabağda etnik separatizmin, bu gün isə Ermənistanda revanşizmin qızışdırılması­na xüsusi “töhfə” verən ölkənin mediası bu tədbiri “Dağlıq Qarabağın prezidenti (?) Samvel Şahramanyanın başçılıq etdiyi Artsax respublikasının ali rəhbərliyinin zi­yarəti” kimi qələmə verib.

Şahramanyanın iddiaları ilə bağlı bir sıra məsələlərə aydınlıq gətirməyə ehti­yac var. Qeyd etdiyimiz kimi, bir il əvvəl qondarma rejimin buraxılmasına imza atan Samvel indi Azərbaycanla söz oyununa başlayıb. Əlbəttə, bütün bu iddialar ölkə­miz üçün cəfəngiyatdır və heç bir məna kəsb etmir. Bizim üçün burada önəmli olan rəsmi İrəvanın mövqeyidir.

Sirr deyil ki, Ermənistan hakimiyyəti separatçılara hər zaman hərtərəfli dəstək verib. Qarabağdakı işğalçı ordu da Ermə­nistan silahlı qüvvələrinin ayrılmaz tərkib hissəsi olub. Hayastan İkinci Qarabağ mü­haribəsindəki məğlubiyyətə, təslimolma sənədi imzalamasına baxmayaraq, xarici qüvvələrin sifarişi və dəstəyi ilə Qarabağ­dakı erməniləri silahlandırır, onların Azər­baycan Respublikasına reinteqrasiyasına imkan vermir, bir sözlə, bölgədə separatiz­mi təşviq edirdi. Baş nazir Nikol Paşinyan şifahi, eləcə də 2022-ci il oktyabrın 6-da Praqada Avropa Siyasi Birliyinin zirvə top­lantısı çərçivəsində keçirilmiş dördtərəfli görüşdə Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü və suverenliyini yazılı şəkildə tanısa da, tez-tez “Dağlıq Qarabağ” ərazi vahidindən bəhs edirdi. Bu, az imiş kimi, Paşinyan 2023-cü il sentyabrın 2-də Qarabağ ermə­nilərini “müstəqillik bəyannaməsi” qəbul etmələri münasibətilə təbrik etmişdi.

Nikolun bu addımı göstərdi ki, qarşı tərəf reinteqrasiya prosesində, Qarabağda Azərbaycanın suverenliyinin tam bərpa­sında maraqlı deyil və ərazi iddialarından əl çəkməyib. Onun xunta rejiminə təbrik məktubu ünvanlaması və sentyabrın 9-da Qarabağ iqtisadi rayonunun həmin hissə­sində qondarma “prezident seçkiləri”nin keçirilməsi, S.Şahramanyanın “prezident” elan olunması ölkəmizin səbir kasasını daşdıran son damla oldu. Çünki 44 gün­lük Vətən müharibəsindən sonra tərəflər arasında qeyri-rəsmi razılıq var idi. Bu razılaşmaya görə, hər şey olduğu kimi qal­malı, tərəflər barışdırıcı mövqe sərgiləmə­li idi. Amma rəsmi İrəvan bu razılaşmanı dəfələrlə pozdu.

Mina terroru isə hər gün can alırdı. Qa­rabağdakı silahlı ermənilər azərbaycanlı­ların keçdiyi yollara minalar basdırmaqda davam edirdilər və bu minalar Ermənistan­da 2020-ci ildən sonra istehsal olunmuşdu. Beləliklə, bizim başqa yolumuz qalmadı və 2023-cü il sentyabrın 19-da ordumuz lokal xarakterli antiterror tədbirlərinə baş­ladı. Cəmi 23 saat davam edən tədbirlər nəticəsində Ermənistan ordusunun böl­mələri silahlarını yerə qoydu və Qaraba­ğın bütün ərazisi üzərində suverenliyimiz bərpa edildi. Azərbaycan ərazisindəki boz zona birdəfəlik ləğv edildi.

Bu xatırlatmanı verməyimiz təsadüfi deyil. Əgər indi Ermənistanın cəsarəti ça­tırsa, Samvelin bu cəfəng ideyalarının ger­çəkləşdirilməsi istiqamətində addımlar ata bilər. O zaman başlarına hansı oyunların gələcəyinə şahid olacaqlar. Ümumiyyət­lə, görünən odur ki, hər ilin sentyabrında Ermənistan özünü qəribə tərzdə aparmağa başlayır. Onlar 2020-ci ildən başlayaraq hər ilin sentyabrında zərbə almağa alışıb­lar. “Dəmir yumruq” isə yerindədir, heç yerə getməyib və növbəti dəfə onun gücü­nü üzərlərində sınaqdan keçirə bilərlər.

Digər tərəfdən baş verənlər artıq müha­cirətdə Qərbi Azərbaycan hökumətinin ya­radılmasının vaxtının yetişdiyini göstərir. Doğrudur, Qərbi Azərbaycan İcması var və aktiv fəaliyyət göstərir. Amma soydaş­larımızın öz doğma torpaqlarına qayıdışı məsələsinə daha sistemli yanaşma olma­lıdır. 2024-cü il iyulun 1-də Kanadanın ölkəmizdə yeni təyin olunmuş fövqəladə və səlahiyyətli səfiri Kevin Hamiltonun etimadnaməsini qəbul edərkən Prezident İlham Əliyevin səsləndirdiyi fikirlər bu­rada əsas kimi götürülə bilər. Azərbaycan Prezidenti bildirmişdi ki, qayıdış hüququ qarşılıqlı şəkildə təmin olunmalı, o cüm­lədən Qərbi Azərbaycan İcmasının nü­mayəndələrinə də şamil edilməlidir. Bu çərçivədə dövlətimizin başçısı ötən əsrdə, sonuncusu 1988-ci ildə olmaqla müxtəlif mərhələlərdə köklü Azərbaycan əhalisi­nin indiki Ermənistan ərazisində etnik tə­mizləməyə məruz qaldığını və onlara aid maddi-mədəni irsin tamamilə dağıdıldığını qeyd etmişdi.

Bu çərçivədə sentyabrın 1-də Milli Məclisə növbədənkənar seçkilərin keçiril­məsini, parlamentin yeni tərkibinin forma­laşmasını qeyd etmək lazımdır. Yeddinci çağırış Milli Məclisin tərkibində Qərbi Azərbaycandan olan, qaçqın həyatı yaşa­mış, hətta körpə olarkən Qərbi Azərbay­candan valideynləri ilə çıxmağa məcbur olmuş deputatlar var ki, onlar daha fəal olmalıdırlar. Zənnimizcə, parlamentdə bu­nunla bağlı xüsusi komissiyanın yaradıl­ması məsələsinə də baxılması, ümumi işin xeyrinə olar.

Mövzu üzrə fikirlərini “XQ” ilə bö­lüşən Dövlət İdarəçilik Akademiyasının müşaviri, politoloq Zaur Məmmədov bil­dirdi ki, S.Şahramanyanın açıqlaması və Ermənistan hökumətinin bəyanatları, on­ların vaxt uzatması bölgədə sülhə ciddi zərbədir: “Məlum olduğu kimi, Qarabağ erməniləri bugünlərdə 1991-ci il sentyab­rın 2-də elan etdikləri qondarma müstəqil­liklərinin ildönümünü qeyd ediblər. Həmin gün Şahramanyan və digərləri Qarabağ ermənilərinə müraciət edərək sərsəm bə­yanatlar səsləndirmişlər. Bu fonda Ermə­nistan rəhbərliyinin 2024-cü ildə imzalan­masına böyük ümidlərin bəslənildiyi sülh müqaviləsini imzalamaması və ölkəmizə qarşı ərazi iddialarındən əl çəkməklə bağlı konkret mövqe nümayiş etdirməyərək vax­tı uzatması bölgədə sülhə zərbə kimi başa düşülməlidir. Bir tərəfdən erməni separat­çıları köhnə ab-havada iddialarını davam etdirirlər, digər tərəfdən rəsmi İrəvan məğ­lub ordusunu gücləndirir, sülh gündəliyi ilə bağlı konkret addımlar atmır”.

Z.Məmmədovun sözlərinə görə, bütün bunlar aşağıda qeyd olunanların aktuallaş­masının istisna olmadığını göstərir: “İlk növbədə Ermənistanın silahsızlaşdırılması məsələsi gündəmdədir. Qərbi Zəngəzur və Göyçə gölünün ortasından şərti sərhəd­lərə qədər ərazilər silahsızlaşdırılmalıdır. Bu ərazilərdə Ermənistan ordusu ancaq yüngül tipli silahlarla təchiz edilməlidir. Birinci və İkinci dünya müharibələrindən sonra Almaniya, Yaponiya, ötən əsrin son­larında İraq nümunələri artıq var. İkincisi, beynəlxalq aləm azərbaycanlıların qayıdışı məsələsinə ciddi yanaşmalıdır. Bölgədə sülhün möhkəmləndirilməsi üçün toplum­lar əvvəlki demoqrafik coğrafiyaya qayıt­malıdırlar. Şahramanyanın bəyanatları isə sülh prosesini gərginləşdirir, revanşizmdən xəbər verir”.

Politoloq istisna etmir ki, Milli Məc­lisdə Qərbi Azərbaycanla əlaqədar xüsusi komissiya yaradıla bilər. Onun sözlərinə görə, əgər Ermənistan hücum xarakterli silahlarını Zəngəzura yerləşdirməyə, ərazi iddiaları ilə ordumuza qarşı atəşkəsi poz­mağa davam edəcəksə, o zaman bölgədə bufer zonasının yaradılması üçün lazımi addımlar atılacaq. Beləliklə, Azərbaycanın sülh çağırışları fonunda Ermənistandakı separatçılar və hökumət tərəfindən verilən bəyanatlar regionun təhlükəsizliyi ilə bağlı adekvat addımların atılması ilə nəticələnə bilər.

Səxavət HƏMİD
XQ