Bu gün Brüsseldə ABŞ–Avropa İttifaqı alyansı Cənubi Qafqazda Ermənistan üzərindən “böyük oyun”a start verməyi planlaşdırır 

Bu gün Belçika paytaxtında bir araya gələcək ABŞ Dövlət katibi Antoni Blinken, Avropa Komissiyasının sədri Ursula Fon der Lyayen və Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyanın kiber–dialoq formatını təsis edəcəkləri gözlənilir. “Üçlük” İrəvana siyasi, iqtisadi, hərbi və humanitar yardım paketini təsdiqləməyi planlaşdırır. Yeni formatın əsas məqsədi isə Ermənistanın Avroatlantik məkana inteqrasiyasını təşkil etməkdir. 

Aydın məsələdir ki, tərəflər rəsmən açıqla­masa belə, Brüssel görüşündə həm təhlükə­sizlik, həm də bölgədəki son vəziyyətlə bağlı məsələlər gündəlikdə olacaq. Heç kəsə sirr deyil ki, indi ABŞ-nin və Avropa İttifaqının stra­teji hədəfləri Ermənistanın üzünü tam Qərbə çevirməsinə nail olmaqdan ibarətdir. Müttəfiqlə­rin bu hədəfə əvvəlcədən hesablanmış konkret taktiki addımlarla yanaşacaqları da məlumdur. Ermənistanın maraqlarına gəldikdə isə o, ABŞ – Avropa İttifaqı alyansının Cənubi Qafqazda start verməyi planladığı “yeni oyun”da, sadəcə, icraçı roluna layiq görülüb. Fərqli cəhət ondan ibarətdir ki, son 30 ildə müşahidə etdiyimiz ənənəvi taktika artıq “deformasiyaya” uğrayıb. Yəni, bu ölkə müstəqillik əldə etdiyi andan eti­barən Rusiya ilə eyni ittifaqlarda, o cümlədən Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatında (KTMT) yanaşı təmsil olunub. 

Əlbəttə ki, bütün bunlar Azərbaycana qarşı təzyiq vasitəsi kimi istifadə üçün nəzərdə tutu­lan taktika idi və yeri gələndə bundan açıq şə­kildə istifadə olunurdu. Onu da qeyd edək ki, bu gün rəsmi İrəvanın KTMT ilə bağlı Moskvaya qarşı irəli sürdüyü iddialar İkinci Qarabağ mü­haribəsində məhz bu alyansın, yaxud Rusiya­nın Azərbaycanla döyüşməməsi üzərində quru­lub. Bu kontekstdən yanaşanda Ermənistanın Qərbə istiqamətlənmək kursundan həm də Azərbaycana təsir aləti kimi istifadə olunmaq­dadır. Əgər bu xarakterli təşəbbüslər Hayasta­nın daxili ehtiyaclarını ödəmək, hansısa isla­hatları həyata keçirməkdən ötrü edilsəydi, bu, onun daxili işi sayılardı. Fəqət, bu dəfə kələfin ucu daha dərindədir. 

Ağ ev yenə altməqsədini “malalamağa” çalışır

Brüssel görüşünə “moderatorluğu” boynu­na götürmüş supergücün – ABŞ Dövlət katibi­nin 5 aprel görüşü ərəfəsində Prezident İlham Əliyevə telefon açması, “üçlüy”ün məqsəd və mövqelərini izah etməyə cəhd göstərməsi ba­şadüşülən idi. Əlbəttə ki, məlum telefon zəngini şərtləndirən əsas amil kimi Azərbaycan XİN-nin Brüssel görüşü barədə 10 gün bundan əvvəl – martın 27-də verdiyi bəyanatı qeyd etməliyik. Həmin bəyanatda aydın şəkildə qeyd olunur ki, Avropa İttifaqı və ABŞ tərəfindən bu kimi fəaliy­yətlər açıq şəkildə birtərəfli və qərəzli xarakter daşıyır və ikili standart yanaşmasına əsaslanır. Eləcə də sözügedən Brüssel görüşünün tam şəffaf şəkildə keçirilmədiyi, regional inklüzivlik­dən məhrum olduğu vurğulanan bəyanatda bu formatda görüşün regionda təşviq edilən və çox ehtiyac duyulan etimad quruculuğuna və inteq­rasiyaya zidd olduğu təşkilatçıların nəzərinə çatdırılır: “Bu konfrans, erməni tərəfini xoş niy­yətlə danışıqlara sövq etmək əvəzinə, regionda yeni bölücü xətlər və “təsir dairələri” yaradır”.

Ağ ev rəsmisi Antoni Blinkenin telefon “iza­hatını” zərurətə çevirən daha vacib məqam Prezident İlham Əliyevin təkcə Cənubi Qafqaz­da deyil, həmçinin beynəlxalq müstəvidə diplomat və dövlət başçısı kimi artan nüfuzu və çəkisidir. Artıq bu amillə hesablaşmamaq mümkün deyil. Necə ki, Bakının iştirakı olma­dan Cənubi Qafqaz gündəliyinin istər bölgənin daxilində, istərsə də ondan kənarda – Avropa­da, okeanın o tayında müzakirə predmetinə çevrilməsi qeyri-realdır. Hər şeydən göründü­yü kimi, Azərbaycan hakimiyyətinin bununla bağlı qətiyyətli sözünü Vaşinqton da eşitməyə məcburdur.

Hayların aldanışı və gerçəklik 

Hələ 5 aprel görüşünə qədər Ermənis­tan mediasında Brüsseldən xoş müjdəli xə­bərlərin gələcəyi barədə məlumatlar, rəylər tirajlanmağa başlanmışdı. Erməni ekspert­ləri hesab edirdilər ki, Brüssel görüşündə əldə olunacaq ən böyük uğur ABŞ və Aİ tərəfindən Hayastan büdcəsinə dəstək məqsədilə əlavə maliyyə resurslarının cəlb olunması sayılacaq. Bundan başqa, ictimai rəydə qərbli tərəfdaşların Ermənistanın il­kin tələbat mallarına və xidmətlərinə, elə­cə də strateji məhsullara maneəsiz çıxışını təmin edəcəyi barədə şayiələr də dolaşırdı. 

Aydın məsələdir ki, İrəvana güzəşt kimi düşünülmüş bu “humanitar yardım paketi” onun Rusiya bazarından asılılığını minimuma endirmək üçündür. ABŞ və Aİ-nin böhran hallarına qarşı Ermənistana ya­nacaq və enerji daşıyıcılarının strateji ehti­yatlarını yaratmaqda yardımçı olacaqlarını açıqlamaları da məhz birbaşa Rusiya amili ilə bağlıdır. İntəhası, bütün bunlarla yana­şı, haysevərlərin “yardım paketi”ndə hərbi əməkdaşlıq, ABŞ və Aİ tərəfindən Ermə­nistana hərbi dəstəyin göstərilməsi barədə mötəbər mənbələrdən yayılan məlumatlar Cənubi Qafqazda “böyük oyunun” ssenari­sinin yazılmasından xəbər verir. 

Bakını narahat edən əsas məsələ də er­mənipərəst institutların ssenaridə gizli sax­ladıqları bu sahədə əməkdaşlıq planlarıdır. Qabaqcıl hərbi texnologiyanın və döyüş sistemlərinin Ermənistana çatdırılması, er­məni hərbçilərinin Avropada və Birləşmiş Ştatlarda təlim proqramlarının artırılması, bu məqsədlə Avropa Sülh Fondunun mexa­nizminin işə salınması kimi mexanizmlər “üçlüy”ün heç də xoşniyyətli format ol­madığına dəlalət edir. Yəni, Qərbin Ermə­nistanı ikinci Ukraynaya çevirmək planı göz qabağındadır. Bu minvalla Hayastanın “ukraynalaşdırılması” həyata keçirilir. Bu isə Bakı və Ankaradan savayı, Moskvanın və Tehranın da kəskin reaksiyasına səbəb olacaq, Cənubi Qafqazda yeni ayırıcı xət­lərin yaranmasına gətirib çıxaracaq. Bəli, Qərbin NATO-nun görünməyən əli ilə Uk­raynada olduğu kimi, bu bölgədə də ikinci cəbhəni qızışdırmağa çalışdığı şübhəsizdir. Şimali Atlantika alyansının bu planı baş tutarsa Ermənistanı Əfqanıstan və Suriya kimi, barıt çəlləyinə, terrorçuların, narko­mafiyanın toplaşdığı cinayət yuvasına çev­rilmək perspektivi gözləyir. 

Tehranın müəmmalı susqunluğu 

İlk baxışda belə bir təsəvvür yaranır ki, NATO-nun Şərqi Avropanın ardınca Qafqa­za doğru irəliləməsi bəzi bölgə dövlətləri­nin müşayiətedici baxışları altında baş verir. Düzdür, Rusiya qərblilərin Ermənistan üzə­rindən Cənubi Qafqazda yeriməyi hədəflə­diyi planlarına ciddi münasibətini açıqlayıb. Kremlin bölgədəki maraqlarının bunca po­zulmasına göz yumayacağı heç ağlabatan deyil. Amma biz bu xarakterli kəskin etiraz­ları Tehran və Tbilisidən eşitmirik. Gürcüs­tanın qeyri-hökumət təşkilatları, müstəqil mediası, tanınmış siyasi analitikləri Brüs­sel görüşünün Gürcüstan və Azərbaycan­sız keçirilməsinə etirazlarını bildirsələr də, qərbyönümlü siyasətə üstünlük verən rəsmi Tbilisi bununla bağlı konkret mövqeyini açıqlamayıb. 

Bu müstəvidə ən maraqlı məqam isə Tehranın müəmmalı tərzdə susmasıdır. Sanki bütün bu proseslər İranın qulağının dibində deyil, haradasa uzaqlarda cərəyan edir. Görünən odur ki, Tehran Ermənis­tanla sərhədində qatı düşməni NATO-nun elçiləri sayılan ABŞ və Aİ-nin hərbi baza­larını qurmağa hazırlaşdığını hiss eləmir. Bir çox ekspertlər hazırda Cənubi Qafqaz­da cərəyan edən geosiyasi, hərbi-strateji xarakterli hadisələri bir növ Üçüncü cahan müharibəsinin elementləri, dünyanın “bö­yük güclər” arasında yenidən bölünməsi ssenarisinin tərkib hissəsi kimi qələmə ve­rirlər. 

Qafqazın 2020-ci ilə qədərki status–kvosu Azərbaycan və Türkiyədən başqa bölgədəki aktorların hamısının işinə ya­rayırdı. Əslində, bu, o zaman Azərbaycan torpaqlarının işğalına və Cənubi Qafqazda ikinci erməni dövlətinin yaranmasına he­sablanmış ssenari idi. Taleyin hökmü, İlahi ədalətin sərəncamı ilə bu oyunun qayda­larını Prezident İlham Əliyev pozdu. Ar­tıq bölgədə Azərbaycanın müəllifi olduğu yeni reallıq və tamamilə fərqli status–kvo yaranıb. Nə yazıq ki, Aİ-nin timsalında Qərb və onun ştammlı “dopinq”ini qəbul etməyə razılaşan Ermənistanın havadarları bu reallıqla barışmaqda çətinlik çəkirlər. Onlar Azərbaycanın özünün 30 illik prob­lemini çözdüyünü, ərazi bütövlüyünü və suverenliyini tam təmin etdiyini həzm edə bilmirlər. Artıq, bu, onların problemidir. Azərbaycan bundan sonra heç bir halda “miatsum” diaqnozlu hayların başlarını yenidən qaldırmalarına, “Qafqaz evi”ndə yeni hərbi qarşıdurmanın yaranmasına yol verməyəcək. Eyni zamanda, onu da qeyd etmək lazımdır ki, Ukrayna variantında olduğu kimi, Cənubi Qafqazda da növbəti Qərb–Rusiya qarşıdurması həm bölgə döv­lətlərinin, həm də Azərbaycanın maraqları­na kökündən ziddir.

İrəvan qonşularla üz-üzə qoyulur

Yerli ekspertlərin əksəriyyəti Qərbin Brüssel formatlı təşəbbüslərinin mövsümi xarakter daşıdığı qənaəti ilə razılaşır. Əs­lində, Rusiyanı və İranı Cənubi Qafqazdan kənarlaşdırmaq ssenarisinin Ermənistanı avroatlantik məkana sürükləmək üsulu ilə reallaşdırılmağa çalışıldığı göz qaba­ğındadır. Bu ssenariyə görə, İrəvanın təh­lükəsizliyinə hansısa “yüksək təminatın” verilməsi, müdafiə qüdrətinin artırılma­sı, eləcə də maliyyə yardımının edilməsi planlaşdırılır. Əgər Aİ və Vaşinqton bütün bunları reallaşdırmağı, İrəvana Bakı ilə sülh danışıqlarında əlavə impuls verəcək “siyasi dopinq”i yeritməyi bacaracaqsa, bu halda bölgədə hərbi–siyasi vəziyyət göz­lənildiyindən də gərgin olacaq. Çünki, bu zaman “dopinq transı”na düşəcək Ermə­nistan hakimiyyəti sülh prosesi üzərində manipulyasiya etmək “cəsarətini” nümayiş etdirməyə başlayacaq. Necə ki, özünün daxili qanunvericiliyində Azərbaycana qarşı ərazi iddialarından əl çəkməyən Er­mənistan işğal etdiyi kəndləri qaytarmağa, sərhədlərin müəyyənləşdirməyə tələsmir, vaxtı uzatmaq üçün min oyundan çıxır.

Beləliklə, hazırda bölgədə ən zəif mövqedə olan məhz Ermənistandır. Özünü saldığı labirintdən qurtuluş yolunu Qərbdə axtaran İrəvanın qərbi təəssübkeşlərinə bel bağlaması ona heç də xeyirli perspektiv vəd eləmir. Paşinyan onu da unutmamalı­dır ki, payızda ABŞ-da keçiriləcək prezi­dent seçkilərində Donald Trampın yeni­dən hakimiyyətə qayıtması Vaşinqtonun əlini Cənubi Qafqazdan tamamilə üzməsi demək ola bilər. Yelisey sarayının kirayə­nişini Emmanuel Makron isə yenə də bü­tün platformalarda “uğursuzluq zolağı”nda yeriməli olacaq. 

Bu gün Brüsseldə toplaşacaq “üçlü­y”ün müqəddəratı ilə bağlı qeydlərimizi İlham Əiyevin 2024-cü il fevralın 14-də Prezident kimi andiçmə mərasimində söy­lədiyi fikirlərlə yekunlaşdırmağımız yerinə düşür:

“Ermənistanın nə qədər kənar himayə­darı olsa da, heç kim bizə mane ola bil­məz. Bizim Ermənistan ərazisinə heç bir iddiamız yoxdur, amma onlar da öz iddi­alarından əl çəkməlidirlər. Bizimlə əsassız iddialar və şantaj dili ilə danışmaq onlara baha başa gələcək və bunu, yəqin ki, hamı görür”. 

Fərid ŞƏFİYEV, 
Beynəlxalq Münasibətlərin Təhlili Mərkəzinin İdarə Heyətinin sədri

Brüsseldəki üçtərəfli görüş ortaya yalnız haçalanmış fikirlər çıxaracaq. Hər kəsə aydın olmalıdır ki, Azərbaycan ol­madan Cənubi Qafqazda nə əməkdaşlıq, nə də hərtərəfli təhlükəsizlik təmin oluna bilər. Düzdür, ABŞ Dövlət katibi Antoni Blinken Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevlə telefon danışığında bildirib ki, ABŞ–Avropa İttifaqı–Ermənistan üç­tərəfli görüşü əsasən iqtisadi məsələlərə həsr olunub, Bakıya qarşı yönəlməyib. Amma bu görüşdə yalnız iqtisadi və hu­manitar məsələlərin müzakirə ediləcə­yinə inanmaq bir qədər çətindir.

Ümumiyyətlə, Brüssel görüşü or­taya çoxlu suallar qoyur. Əgər görüşün elan edilmiş humanitar tərkibindən danı­şırıqsa və əgər onlar – Qərb institutları Cənubi Qafqazda əməkdaşlıq və təh­lükəsizlik mühiti yaratmaq istəyirlərsə, o zaman gündəmdə mina təhlükəsi və Ermənistanın Azərbaycana vurduğu zi­yan, o cümlədən iqtisadi zərərlərlə bağlı məsələnin olmaması çox pis haldır. Bü­tün bunlar bu və ya digər formada bu­günki formatın gündəliyində olmasa, bu, görüşdən əvvəl açıqlanacaq şərhlərdə öz əksini tapmalı idi. Ən azı, Azərbaycanla da belə bir mövzuda dialoq aparılmalı idi. Amma bunların heç biri yoxdur və bu səbəbdən bu gün Belçika paytax­tında keçirilən görüş haçalanmış fikir­lərdən başqa heç nə gətirməyəcək. Bir daha təkrar edirəm, artıq hamı bilməli­dir ki, Bakının iştirakı olmadan Cənubi Qafqazda istənilən xarakterli əməkdaş­lıqdan, yaxud təhlükəsizliyin təminatın­dan söhbət gedə bilməz.

Elxan ŞAHİNOĞLU, 
“Atlas” Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri, siyasi şərhçi

Brüssel görüşündə Ermənistanın təh­lükəsizliyinə böyük zəmanətin veriləcə­yini zənn etmirəm. Bu planın reallaşması qətiyyən mümkün görünmür. Çünki hazır­da ABŞ və Rusiya münasibətlərində xey­li ziddiyyətli məqamlar var. Bu, necə ola bilər ki, Ermənistanda Rusiyanın hərbi ba­zası olsun, sərhədlərini Rusiya sərhədçiləri qorusun, bununla paralel olaraq, ABŞ ora­ya hərbi texnikasını göndərsin. Belə düşü­nürəm ki, Vaşinqton və Avropa İttifaqı da Azərbaycanla münasibətlərini gərginləş­dirmək istəməyəcək. Dövlət katibi Antoni Blinkenin Bakıya zəngi, Prezident İlham Əliyevi Azərbaycana qarşı heç bir addım atmağı planlaşdırmadıqlarına inandırmağa çalışması da bununla bağlı idi. 

ABŞ-la Azərbaycan arasında, eləcə də Aİ ilə enerji təhlükəsizliyi sahəsin­də əməkdaşlıq davam edir. Bircə Fransa özünün anti–Azərbaycan siyasətindən əl çəkmir. Amma artıq ona qarşı da etirazlar artmaqdadır. İtaliya Xarici işlər nazirinin müsahibəsində Fransanın Azərbaycana qarşı siyasətini tənqid etməsi tam yerinə düşdü. Avropalı digər tərəfdaşlarımız da eyni mövqedən çıxış edə bilərlər. Faydalı iş o olardı ki, Brüssel görüşündə Blinken və Lyayen Paşinyanı Ermənistanın əsas təhlükəsizlik təminatının Azərbaycan və Türkiyə ilə münasibətləri normallaşdır­maqdan keçdiyinə inandırsınlar. Aydın­dır ki, Vaşinqtonun və Aİ-nin Brüsseldə əsas hədəfi İrəvanın Rusiyadan asılılığını azaltmaqdır. Azərbaycanın da istəyi on­dan ibarətdir ki, kənar dövlətlərin Cənubi Qafqaza təsir imkanları aradan qalxsın.

İmran BƏDİRXANLI
XQ