Moskva Parisin “Qarabağ ssenarisi”ndə...

İlk baxışdan Rusiyanın dünyadakı ermənipərəstlik trendinə qoşulmadığına dair təsəvvür var. Necə də qoşulsun, axı Ermənistan əlinə düşən hər imkandan Moskvanı, sözün əsl mənasında, aşağılamaq üçün yararlanır. 

Lakin məhşur deyimdəki fikri Rusiyaya uyğun­laşdıraq: Sən saydığını say, görək, Moskva nə sa­yır. Bəli, Kreml də ermənipərəstlik trendinə qoşulur. Amma bir qədər fərqli formada. Ümumən, söhbəti­miz bu barədədir. Ancaq digər məqamları da vurğu­layacağıq.

Başlayaq ondan ki, Rusiyanın Xari­ci işlər nazirinin müavini Sergey Verşin Braziliyanın ölkəsindəki səfiri Riçard Lima Baen Soareslə görüşündə “Qara­bağ məsələsi”nə toxunub. O məsələyə ki, Prezident Vladimir Putin onun artıq həllini tapdığını bir deyil, bir neçə dəfə bəyan edib. Həm Putin, həm də Rusi­yanın Xarici İşlər naziri Sergey Lavrov dəfələrlə bildiriblər ki, Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyan 2022-ci ilin oktyab­rında keçirilmiş Praqa sammiti zamanı Qarabağ da daxil olmaqla Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıyıb. Onlar, həm­çinin vurğulayıblar ki, 2023-cü ilin ma­yında Prezident İlham Əliyevin, Avropa İttifaqı Şurasının prezidenti Şarl Mişelin və Ermənistan baş nazirinin iştirakı ilə keçirilmiş görüşdə Praqa sammitinin nə­ticələri təsdiqlənib. Demək olarmı ki, bü­tün bunların S.Verşinə heç bir aiddiyyatı yoxdur? Əlbəttə, heç də o fikirdə deyi­lik ki, Rusiyanın XİN rəhbərinin müavi­ni özfəaliyyətlə məşğuldur. Yəni, onun braziliyalı səfirlə “Qarabağ məsələsi”ni müzakirəyə çıxarmasını adi hal kimi qiy­mətləndirmirik. Axı, ortada BMT söhbəti var. 

***

Hələlik onu bildirək ki, hazırda Fran­sa başda olmaqla, dünya ermənipərəst­ləri Qarabağın erməni əhalisinin böl­gəyə qayıtması müstəvisində səs-küy qoparıblar. Sən demə, Azərbaycan etnik təmizləmə gerçəkləşdiribmiş, insanla­rı öz doğma yurd-yuvasından didərgin salıbmış. Ümumən, belə ucuz populizm və sentimentallıq səs-küyü “köhnə qitə”­ni başına alıb desək, əsla yanılmarıq. Mövcud xüsusda Qarabağ ermənilərinin hüquq və təhlükəsizlik məsələsi qaldırıl­maqdadır. Onların hüquq və təhlükəsiz­liklərini isə BMT sülhməramlıları qoruya­caqmış. Hər halda, belə bir beynəlxalq mexanizmin tətbiqi cəhdlərinin ön plan­da olduğu aşkardır. 

Fransa, eyni zamanda, çalışır ki, Qa­rabağa Avropanın müşahidəçiləri ayaq açsın, oraya qayıdacaq ermənilərin du­rumunun monitorinqini aparsın və sair. Əlbəttə, ayının min oyunu bir armudun başındadır. Yəni, daha böyük məqsəd birincisi, Azərbaycanın Qarabağ ermə­niləri ilə bağlı konstitusion əsasda verdi­yi təminatları heçə saymaqdadır. İkincisi, ölkəmizin suverenliyini şübhələndirmək yolu tutulur. Üçüncüsü və ən əsası isə Qarabağda erməni varlığının xüsusi vurğulanması, heç şübhəsiz, Qarabağ avantürizminin davamı baxımından va­cibdir. Əlbəttə, daha bir məqsəd də var. Hazırda anti-Rusiya ovqatına köklənmiş dünya çalışır ki, Cənubi Qafqaz rus təsi­rindən qurtarsın. 

***

Qarabağda hazırda çox məhdud sayda erməni yaşayır. Aydındır ki, on­lara yönəlik hansısa təminatlar məsələ­sindən söz açmaq mümkünsüzdür. İndi Rusiya sülhməramlılarının da bölgədə mövcudluğuna heç bir ehtiyac yoxdur və kontingentin fəaliyyətini məhdud­laşdırmağa doğru getməsi məhz buna görədir. 

Ancaq Moskva Qarabağda qalmaq niyyətindədir. Xüsusən avropalıların bölgəyə ayaq basmaq üçün start vəziy­yətində olduğu hazırkı şəraitdə Kreml kimlərinsə finişə birinci çatması ilə ra­zılaşmayacaq. Əslində XİN rəhbərinin müavini S.Verşinin Braziliya səfiri ilə görüşündə qaldırdığı məsələ bundan qaynaqlanır. 

Sual yaranır: Braziliya hara, Qara­bağ hara? Ölkə BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasında qeyri-daimi üzvü statusunda təmsil olunur və oktyabr ayından rota­siya qaydasında quruma sədrlik edir. Deməli, həlledici mövqeyə malikdir. Rusiya XİN-in Verşin-Soares təması ilə əlaqədar məlumatından isə belə çıxır ki, Qarabağla bağlı qətnamə layihəsi baxıl­maq üçün BMT Təhlükəsizlik Şurasına təqdim olunub. Bəs, bu layihənin müəllifi kimdir? Əlbəttə ki, Fransa. 

***

Azərbaycan sentyabrın 19-da başla­dığı və 23 saat 43 dəqiqə davam etmiş lokal xarakterli antiterror tədbirləri ilə suverenliyinin bərpasına nail olduqdan və Qarabağdakı separatçı rejim özünü buraxdığını elan etdikdən dərhal sonra Fransa BMT TŞ-nin təcili iclasını çağır­maq və bölgədəki vəziyyətin müzakirəsi təşəbbüsünü irəli sürmüşdü. Daha son­ra ölkənin Xarici İşlər naziri Ketrin Ko­lonna Senatdakı çıxışında da məsələyə qayıtmış və bildirmişdi ki, rəsmi Paris BMT TŞ-də “Qarabağın erməni əhali­sinin geri qayıtması üçün şərait yara­dılması haqqında” qətnamə layihəsinin qəbulunun tərəfdarıdır. Onun sözlərinə görə, layihə özündə Qarabağ ermənilə­rinin, o cümlədən, onların tarixi və mə­dəni hüquqlarının qorunması üçün güc­lü təminatları ehtiva edir və bu, bölgədə daimi beynəlxalq mövcudluq şəraitində mümkündür. Belə mövcudluğun isə Ru­siyanın sülhməramlılarla təmsilçiliyinə alternativ kimi ortaya atıldığı aşkardır. Deməli, Fransanın “qətnamə təəssü­bkeşliyinin” hədəfi, yuxarıda da bildir­diyimiz kimi, Qərbin Moskvanı Cənubi Qafqazdan sıxışdırmaq məntiqinə söy­kənməkdədir. 

***

Yeri gəlmişkən, qeyd edək ki, rəs­mi Paris bu il avqustun 16-da da BMT TŞ-də “Laçın dəhlizi”nin açılması və Qarabağdakı humanitar durum konteks­tində müzakirə təşkil etmişdi. Lakin heç bir sənəd qəbul edilməmiş və beləlik­lə, Fransanın BMT TŞ-nin daimi üzvü statusundan faydalanaraq Ermənistanı və Qarabağdakı separatçı rejimi qoru­maq cəhdləri iflasa uğramışdı. Deməli, Fransa hazırda yarımçıq qalmış işinin davamına girişib. Rusiya XİN-nin mə­lumatından belə görünür və Moskvanın özünün bilavasitə təşəbbüskar olduğu­nu söyləmək mümkünsüzdür. Kreml el misalımızda deyildiyi kimi, özgə atına minməyə cəhd göstərir. Verşin isə Bra­ziliyanın səfirindən bunun üçün kömək istəyir. Yəqin razılaşarsınız ki, ortada Moskva adına son dərəcə miskin və ri­yakar mənzərə var. 

Bəs, Rusiyanın ermənipərəstlik tren­dinə qoşulmaqda məqsədi nədir? Əs­lində, yuxarıda bununla bağlı müəyyən ipucu verdik. Bir halda ki, Qərb Rusiyanı bölgədən çıxarmağa köklənib, Kreml müqavimət göstərməlidir. Amma belə­mi? Görünür, Moskva çalışır ki, Qara­bağla bağlı qətnamə layihəsi BMT TŞ-dən keçsin. Yəni, ermənilərin bölgəyə qayıtmaları ilə bağlı Qərb, daha dəqiq desək, Fransanın təşəbbüsündə nəzər­də tutulan beynəlxalq mexanizmlər işə düşsün. Məsələ Kremlə sərfəlidir. Axı, indiki halda Rusiya sülhməramlılarının işi, demək olar, yoxdur və gec-tez onla­rın ərazidən tamamilə çıxmaları məsələ­si qalxacaq. Burada miskinlik Kremlin həmin Qərb mexanizmlərində təmsil olunmağa ümid bəsləməsi ilə bağlıdır. Həqiqətən, Rusiyanın Fransanın Qa­rabağ avantürizminin davamı planında yer almağa çalışması ortaya aciz durum çıxarır. Görəsən dəyərmi?

Dəyərmi, dəyməzmi, bunu Rusiyanın xarici siyasət idarəsi özü müəyyənləş­dirsin. Fundamental məsələ Azərbayca­nın bütün bunlara qarşı nələri etməsidir. Yuxarıda da vurğuladıq ki, rəsmi Bakı Qarabağ ermənilərinin bölgəyə qayıt­maları üçün təminat verir. Sonuncu dəfə bu məsələ Strasburqda Avropa Şurası­nın baş katibi Mariya Peyçinoviç-Buriçlə Azərbaycanın Dövlət Təhlükəsizlik Xid­mətinin rəhbəri Əli Nağıyevin görüşün­də təsdiqlənib. Eyni zamanda, onu da bildirmək lazımdır ki, ölkəmiz Qarabağ ermənilərinin qayıtmalarına paralel ola­raq soydaşlarımızın hazırkı Ermənistan ərazisi olan Qərbi Azərbaycandan de­portasiyası və onların öz yurd-yuvaları­na dönmələri tələbini irəli sürməkdədir. 

Yeri gəlmişkən, haqqında söz açdı­ğımız sonuncu məsələ Avropa Şurası­nın insan haqları üzrə komissarı Dunya Miyatoviçin Bakıya səfəri zamanı gün­dəmə gəldi. O da məlumdur ki, xanım Miyatoviçin Qərbi Azərbaycan İcması­nın üzvləri ilə görüşü Ermənistanın eks­pert cameəsində xeyli müzakirə olundu, narahatlıq doğurdu. Nəzərə alaq ki, Qər­bi Azərbaycandan qovulanların sayı Qa­rabağ ermənilərinin sayından dəfələrlə çoxdur. 

***

Göründüyü kimi, Azərbaycan öz ma­raq və mənafeləri baxımından ədalətli davranır. Heç şübhəsiz ki, həm siyasi oyun qaydalarını qoruyur, həm də prin­sipiallıq, qətiyyət və ardıcıllıq nümayiş etdirir. Fransanın bu baxımdan yarıt­maz mövqe tutduğu aşkardır və möv­zuya yenidən qayıtmaq istəməzdik. Bəs, Rusiya? Verşinin Braziliya səfiri ilə Qarabağ müzakirəsini aparması üzə­rinə gəlsək, ölkənin beyin mərkəzlərinin necə bir düşüncədə olduqlarını görmək asandır. Yəni, doğrudanmı Moskva Cə­nubi Qafqazda uğur qazanmağın başqa formulunu görmür? Hə, sonda diqqətə çatdırdığımız atalar sözünü tamamla­yaq. Nəzərə alsaq ki, Rusiya Fransanın “qətnamə məntiqinə” sərmayə yatırmaq yolundadır. Deməli, başqasının oyunun­dan dividend götürməyə çalışır. Çox gü­man, özgə atına minənin tez düşdüyünü unudur. 

Ə.CAHANGİROĞLU
XQ