Hindistan Cənubi Qafqazda daha fəal rol oynamaq istəyir. Rəsmi Nyu-Dehli bunun üçün əsas tərəfdaş kimi Ermənistan ilə münasibətlərini inkişaf etdirməyə çalışır. Hindistan və İrəvan özlərini “təbii müttəfiqlər” kimi qələmə verirlər və bu ikitərəfli əlaqələrin geniş istifadə olunmamış potensialından istifadə etmək əzmində olduqlarını bildirirlər. Bu, təbii ki, reallığı əks etdirmir. Vəziyyətə xəyali geosiyasi maraqlar prizmasından deyil, müəyyən edilə bilən və möhkəm iqtisadi üstünlüklər nöqteyi-nəzərindən baxsaq, aydın olur ki, Ermənistan geosiyasi iştahası gündən-günə artan Hindistan üçün cəlbedici ölkə deyil və İrəvan hindlilərə Beynəlxalq Şimal-Cənub Nəqliyyat Dəhlizində arzuladığı həlqə statusu kimi maraqlıdır. Təbii ki, Hindistanı regionda fəal olmağa vadar edən digər amillər də var.

Cənubi Qafqazda Ermənistan mərkəzi mövqe tutmur və yütürdüyü yarıtmaz siyasət nəticəsində İrəvan daha çox regionun korbağırsağı kimi qiymətləndirilir. Yəni uzun illər işğalçı siyasəti nəticəsində regionda həyata keçirilən genişmiqyaslı energi-nəq­liyyat layihələrindən kənarda qalan Ermənistan hazırda regional dalanda çabalayır. Görünür, ermənilərin düş­dükləri hazırkı çıxılmaz geosiyasi və geoiqtisadi vəziyyət Hindistanı o qədər də narahat etmir, hindlilər düşünürlər ki, müharibədə döyülmüş ermənilərin hesabına regionda maraqlarını təmin edə biləcək. Halbuki regionda yeni re­allığı Azərbaycan İkinci Qarabağ mü­haribəsində qalib gəlməklə dəyişdirdi və regionun yenidən şəkilləndirilməsi istiqamətində atılan real və təsirli ad­dımların da məhz rəsmi Bakıya və onun strateji müttəfiqi Türkiyəyə məx­sus olduğunu uzaq Hindistanda da gözəl bilirlər. 

Bununla belə, hindlilər düşünür­lər ki, Ermənistana hərtərəfli yardım göstərməklə Azərbaycanın və Türkiyə­nin, eləcə də strateji düşməni olan Pa­kistanın regionda əməkdaşlıq forma­tının zəiflətməsinə nail ola bilər. Buna görə də, təsadüfi deyil ki, 44 günlük müharibədən dərhal sonra Ermənistan ilə Hindistan arasında çoxsaylı silah və sursat satınalınması barədə müqa­vilələr imzalandı və rəsmi səviyyədə təmasların intensivliyi artdı. Hindistan­da fəaliyyət göstərən siyasi və təhlükə­sizlik üzrə ixtisaslaşmış beyin mərkəz­ləri isə Ermənistan ilə əlaqələrin daha da gücləndirilməsinin vacibliyindən bəhs edən və Azərbaycanı tənqid edən yazılar dərc etməyə başladılar. Azər­baycanın 19-20 sentyabr tarixlərində keçirdiyi lokal xarakterli antiterror təd­birlərindən sonra Hindistandan Ermə­nistanla bağlı regionun digər aktorunu – Rusiyanı qıcıqlandıran təkliflər də səsləndirilir. Belə ki, Hind–Ermənistan Dostluq Cəmiyyətinin sədri Rananjay Anand X sosial şəbəkəsində təklif edir ki, Hindistan və Ermənistan arasın­da qarşılıqlı faydalı strateji tərəfdaşlıq üçün Ermənistanda Hindistan hərbi–aviasiya bazası yaradılmalıdır. Təbii ki, belə bir perspektiv Ermənistanı Ru­siya ilə Hindistan arasında geosiyasi haqq-hesabların aparılacağı meyda­nına çevirəcək. Nyu-Dehli düşünür ki, Ermənistanda hərbi baza yaratmaqla regional proseslərə təsir göstərmək rı­çaqı əldə edə biləcək. Amma belə bir perspektivə rəsmi Moskvanın isti yana­şacağı real görünmür. 

Təbii ki, Nyu-Dehli özünün artan iqtisadi iştahasını ödəmək üçün stra­teji tranzit və nəqliyyat martşrutları­nın yaradılmasında maraqlıdır. Buna görə hindlilər daha çox Beynəlxalq Şimal-Cənub Nəqliyyat Dəhlizinin re­allaşmasına çalışırlar. İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra aktuallaşan Zəngəzur dəhlizinin açılması perspek­tivi Hindistanı narahat edir. Buna görə də Nyu-Dehli belə bir strateji nəqliyyat dəhlizinin açılmasına qarşı çıxır. Hind­lilər düşünürlər ki, Türkiyənin Mərkəzi Asiya regionunda güclənməsi və ora­dan gələn nəqliyyat dəhlizinin Azər­baycandan keçərək, Zəngəzur dəhlizi ilə Türkiyə ərazisinə qədər uzanacaq yeni bir ticarət yolu yaratması birba­şa Hindistana təhlükə yaradır. Hind mətbuatı və politoloqları Ermənistanın ərazi bütövlüyü ilə yanaşı, Zəngəzur dəhlizinin birbaşa Şimal-Cənub Nəq­liyyat Dəhlizinə təhdid yaradacağın­dan da narahatdırlar. Təsadüfi deyil ki, Hind–Ermənistan Dostluq Cəmiy­yətinin sədri Rananjay Anand X sosial şəbəkəsində Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Ermənistanın heç bir etirazı olmadan Türkiyəni Azərbaycanla quru yolu ilə birləşdirən Zəngəzur dəhlizinin açılmasına məcbur etmək üçün Naxçı­vana səfər edəcəyini yazır. “Hindistan üçün də yaxşı xəbər deyil, çünki o, Kəşmirə gedən qapıya pan-Türküstan marşrutunu gücləndirməyi hədəfləyir. Hindistanın təhlükəsizliyinə təhlükəni Pakistan–Türkiyə-Azərbaycan üçlüyü planlaşdırır”, – yazan P.Anand əlavə edir ki, Ermənistanda Hindistan hər­bi–hava bazası haqqında düşünməyin vaxtıdır.

Doğrudur, Hindistan hələlik Azər­baycan və Türkiyə ilə sərt qarşıdurma­dan qaçır, rəsmi Nyu-Dehlidən konkret açıqlamalar da eşidilmir. Hindistan ha­zırda Azərbaycan və Türkiyə ilə müna­sibətlərində ehtiyatlı xəttə üstünlük verir. Bu yanaşmanın uzunmüddətli perspek­tivdə daha təsirli olacağını düşünən Nyu-Dehli ümid edir ki, Azərbaycan və Türkiyə Hindistana qarşı birləşməsini çətinləşdirəcək. Bununla belə, Hin­distan Azərbaycan–Türkiyə–Pakistan üçlüyünə qarşı Hindistan–Yunanıstan–Ermənistan blokonu formalaşdırma­ğa can atır. Rəsmi Nyu-Dehli ehtimal edir ki, Ermənistan və Yunanıstan da türk-islam üçlüyünün regional çəkisi­nin artmasından narahatdırlar və hər iki ölkə Azərbaycanın müttəfiqi Türkiyə ilə birlikdə həyata keçirməyə çalışdığı Zəngəzur layihəsinə qarşı çıxış edə­cək. Bu məsələdə Hindistan İranın da mövqeyinə bel bağlayır. Bu baxımdan Hindistanın İran və Ermənistan ərazi­sindən keçərək Avropaya uzanacaq ticarət dəhlizi yaratmaq istəyinin iqti­sadi maraqlardan çox, siyasi görüntü yaratmağa hesablandığı və Pakistan–Azərbaycan–Türkiyə yaxınlığına yönəl­diyini söyləyən mütəxəssislər az deyil.

Əlbəttə, Hindistanı ilk növbədə iq­tisadi gəlirlər maraqlandırır. Bu gün Çinin, Hindistanın, Cənubi Koreyanın və digər Asiya ölkələrinin artan iqtisadi potensialı onların Avropa ilə idxal-ixrac əməliyyatlarını həyata keçirməsini ar­tırır. Bu baxımdan yüklərin daşınması iri şirkətlər və transmilli korporasiyalar üçün qarşıda duran mühüm problem­lərdən biridir. Zəngəzur dəhlizi bu prob­lemlərin həlli üçün ən optimal variant­lardan biridir. Amma Hindistan Çinin “Bir kəmər, bir yol” layihəsinə qarşıdır və Qərbin Çinlə münasibətlərinin gər­ginləşməsi fonunda özünün yeni nəq­liyyat marşrutunu- Hindistan - Yaxın Şərq – Avropa dəhlizini irəli sürür. Dəh­lizə limanlar və dəmir yolu şəbəkələri, yaşıl hidrogen üçün boru kəmərləri və yeni yüksək tutumlu məlumat bağlan­tıları daxildir. Bu dəhlizin Hindistana əhəmiyyətli strateji və iqtisadi üstün­lüklər verəcəyi və Asiyada Çinə qarşı çıxmaq üçün geniş imkanlar açacağı iddia edilir.Analitiklər qeyd edirlər ki, ABŞ dəhlizin bir hissəsi olmasa da, G20 qrupunda inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün alternativ tərəfdaş və in­vestor kimi çıxış edərək, qlobal infrast­ruktur sahəsində Çinin “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsünə qarşı çıxır. 

Bununla belə, Hindistandan keçən yeni nəqliyyat dəhlizinin həyat qabi­liyyəti şübhə altına alınır. Maraqlıdır ki, Yaxın Şərqdə dəmir yolu xətlərinin çəkilməsi və sonradan liman vasitəsilə Hindistanla birləşdirilməsi layihəsinin nə maliyyələşdirilməsi, nə də vax­tı barədə məlumat verilir. Layihənin dəyəri və nə vaxt başa çatdırılacağı bildirilmir. Təbii ki, regional rəqibi olan Hindistanın yeni təşəbbüsü Çində də maraqla izlənilir və “Bir kəmər, bir yol” layihəsinə bir trilyon dollar xərcləyən rəsmi Pekinin yerində sakit dayanma­yağı da şübhə doğurmur. Çin Zəngə­zur dəhlizinin açılmasına qarşı deyil və onun fəaliyyət göstərməsini regional inkişafa təsir göstərəcək amil hesab edir. Odur ki, Hindistanın Ermənistan­dan istifadə edərək Zəngəzur dəhlizinə qarşı çıxmasının ciddi nəticələr doğur­mayacağı düşünülür. Zəngəzur dəh­lizi zamanın tələbidir və qeyri-region ölkələrin müdaxiləsi qəbuledilməzdir.

Səbuhi MƏMMƏDOV
XQ