Fransa parlamentariləri Ermənistanın Sünik (Zəngəzur) vilayətində konsulluq açmaq təşəbbüsü irəli sürüblər 

Son bir ildə “diplomatik layihələ­rin sınaq meydanı”na çevrilən Er­mənistanın Sünik vilayətində İran və Rusiyanın ardınca Fransa da öz bayrağını dalğalandırmaq istəyini bəyan edib. Hər üç dövlətin rəsmiləri bu təşəbbüslərin zəminində “Ermə­nistanın ərazi bütövlüyünün” dayan­dığını bildirsələr də, əslində, onların maraq dairəsinin kəsişdiyi məkan Zəngəzur dəhlizidir. 

2020-ci il 10 noyabr Bəyanatının 9-cu, sonuncu maddəsində regiondakı bütün iq­tisadi və nəqliyyat əlaqələrinin bərpa edil­məsi nəzərdə tutulur. Məhz həmin bəndin ikinci cümləsində Azərbaycan və Naxçıvan arasında nəqliyyat əlaqəsinin təşkilindən və Ermənistanın hər iki istiqamətdə ma­neəsiz hərəkətinin təhlükəsizliyinə zə­manətindən bəhs edilir. Amma bəyanatın imzalanmasından iki il səkkiz aydan çox vaxt keçməsinə baxmayaraq, İrəvan, ümu­miyyətlə, nəqliyyat dəhlizlərinin açılması­nın qarşısına müxtəlif manelər diyirlədir. Hayastan liderlərinin arqumenti bundan ibarətdir ki, nə Azərbaycan, nə də Türkiyə tərəfi Meğri vasitəsilə Ermənistanın yuris­diksiyasından kənarda “əlahiddə” dəhliz əldə edə bilməz. Üçtərəfli bəyanatın şər­tindən irəli gələn “Zəngəzur dəhlizi” layihə­sini tənqid atəşinə tutan erməni “politoloq­ları” hesab edirlər ki, dəhlizin reallaşması ölkələrinin İranla birbaşa ticarət əlaqələ­rinə əngəl yaradacaq. Çünki dəhlizə başqa dövlət (Rusiya-red.) nəzarət edəcək. 

“Biz də orada olmalıyıq”

“Fransa Ermənistanın ərazi bütövlüyü­nü qorumaq üçün mühüm bir addım ata bilər. Bu, Sünikdə (Zəngəzur), Qafanın vilayət mərkəzində, yaxud Gorus şəhərin­də Fransanın konsulluq nümayəndəliyinin açılması ola bilər. Başqa ölkələr artıq bunu həyata keçiriblər. Belə bir addım regionda sabitliyin xeyrinə işləyər, həmçinin Fran­sa və Ermənistan arasında əməkdaşlığın daha da inkişaf etdirilməsi nöqteyi-nəzə­rindən qiymətli forpost rolunu oynayardı”. 

Bu fikirlər Hayastanın “ar­menpress” agentliyinin yaydığı məlumatda yer alıb. Məlumatda deyilir ki, Fransa Milli Assamb­leyasındakı Fransa-Ermənistan dostluq qrupunun sədri Ann-Lo­rans Petel və Senatdakı oxşar qrupun rəhbəri Jilber-Lyük De­vinaz ölkənin xarici işlər naziri Ketrin Kolonnaya bu təkifin yer aldığı rəsmi məktub göndərib­lər. Fransız parlamentarilərin fikrincə, hərçənd Sünik vilayəti Ermənistanın cənubunda yerlə­şir, əhalinin sıx məskunlaşdığı dağ regionudur, amma özünün 4500 kvadrat/kilometrlik sahə­sinə, coğrafi baxımdan mərkəz­dən uzaqda yerləşməsinə bax­mayaraq, Cənubi Qafqazın geosiyasi məsələlərində önəmli yerə malikdir. 

Müraciətin müəllifləri hesab edirlər ki, bu vilayəti önəmli edən əsas amil, birinci növbə­də, zəngin faydalı qazıntı ya­taqları və bunun da emalının Ermənistan iqtisadiyyatının ay­rılmaz tərkib hissəsi olmasıdır.

“Düzdür, Sünik İrəvanla yalnız bir dağ yolu ilə bağlıdır, amma İran sərhədi vasitəsilə xarici aləmlə əlaqə saxlamaq üçün olduqca vacib dəhliz ro­lunu oynayır. 35 kilometrlik Er­mənistan-İran sərhədi bu ölkə üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. 2020-ci ilin payızında, 44 günlük müharibə zamanı açıq qalmış yeganə ərazi kimi Er­mənistanı “tam boğulmaqdan” qurtardı. “Armenpress”in sena­torların Fransa XİN-ə məktu­bundan gətirdiyi bu sitat Parisin Azərbaycan-Ermənistan sərhə­di yaxınlığında özünün konsul­luğunu açmaq planının altında hansı niyyətin gizləndiyini aş­kara çıxarır. Bəli, senatorların bu təşəbbüsünün mahiyyətində “Ermənistanın ərazi bütövlü­yünün” qayğısına qalmaq de­yil, transmilli kommunikasiya şəbəkəsinə çevrilməyə iddialı Zəngəzur dəhlizində pay və söz sahibi olmaq iddiası dayanır. Yəni bölgədə özünün siyasi-iq­tisadi maraqlarını güdən digər aktorlar kimi “biz də orada ol­malıyıq” iddiası. 

Saxtakarların “təəssübkeşliyi”

Onlar Bakının bu layihə ilə bağlı Azərbaycanın qərb ra­yonları ilə Naxçıvan arasında quru əlaqənin yaradılmasına nail olmaq kimi tam qanuni tələ­binin Xəzər hövzəsi ilə Bosfo­run türk əhalisini birləşdirəcək daha böyük “pantürkist planın” tərkib hissəsi olduğunu iddia edirlər. Necə deyərlər, burada xoruzun quyruğu aydın görün­məyə başlayır. Bunlar üçün Zəngəzur dəhlizinə burunları­nı dürtməkdən daha vacib və həm də əndişə yaradan məsələ Azərbaycanın Türk dünyasını birləşdirəcək Transxəzər la­yihəsinin qarşısını almaqdır. Müsyö senatorların Bakının, guya, yeni hərbi əməliyyatlara hazırlaşması, bu “yeni təcavü­zün” ermənilər üçün fəlakətli nəticələrə səbəb olacağı barə­də bağırtıları isə saxta həyəcan siqnalı, iz azdırmaq cəhdindən başqa bir şey deyil. XİN-ə mək­tubda “Ermənistana ən sadiq dövlətlərdən biri, onun ərazi bütövlüyünün və təhlkəsizliyinin təminatçısı” kimi ölkələrini misal çəkən Fransa Senatının üzvləri Sünikdə konsulluğun açılma­sının zəruriliyini bir daha qeyd ediblər. Fransa Senatının Azər­baycana qarşı qəbul etdiyi digər qərəzli və ədalətsiz qərar və qətnamələri kimi, yeni saxtakar təəssübkeşliyinin də kağız üzə­rindən uzağa getməyəcəyini indidən söyləmək mümkündür.

Yeri gəlmişkən, bir müddət öncə Qafanda İran konsullu­ğunun açıldığı barədə məlumat yayan “Joğovurd” qəzeti Tehra­nın ardınca Moskvanın da bura­da diplomatik nümayəndəliyini yaratmaq istəyində olduğunu yazmışdı. Kremlin belə bir niy­yətdə olmasını müxtəlif kanal­larla Ermənistan hakimiyyətinə çatdırdığı da mediaya sızmışdı.

Xatırladaq ki, İranın Qa­fan şəhərində Baş Konsullu­ğu 2022-ci il oktyabrın 21-də fəaliyyətə başlayıb. Tehranın yeni diplomatik nümayəndəli­yinin rəsmi açılış mərasimində Ermənistanın xarici işlər naziri Ararat Mirzoyan və onun iranlı həmkarı Hüseyn Əmir Abdulla­hian iştirak ediblər. Bakı Tehra­nın bu addımını Azərbaycana qarşı düşünülmüş təxribat kimi qiymətləndirdi. Bunun başqa adı yoxdur, çünki Sünikdə bu darmacalda konsulluğa heç bir zərurət yox idi.

İrəvan məsələni qəsdən uzadır 

Bu məqamda oxucuların diqqətini Rusiyanın Zəngəzur­da konsulluq açmaq qərarının Ermənistan baş naziri Nikol Pa­şinyanla görüşdə razılaşdırıldı­ğı barədə məsələyə yönəltmək istərdik. Bununla bağlı Paşin­yan təxminən bir ay əvvəl Mos­kvada təşkil olunan Avrasiya İqtisadi İttifaqının Ali Zirvəsində Zəngəzur narahatlığını dilə gə­tirmişdi. Həmin toplantıya qo­naq qismində dəvət olunmuş Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin “Biz həmçinin ölkənin əsas hissəsini Naxçıvan Mux­tar Respublikası ilə birləşdirə­cək, həm də beynəlxalq dəmir yolu marşrutlarının bir hissəsi olacaq Zəngəzur dəhlizinin yaradılması təşəbbüsünü irəli sürmüşük” sözlərini Paşinyan ölkəsinə qarşı “ərazi iddiası” kimi qiymətləndirmişdi.

Həmin debatda Prezident Əliyev Paşinyanın diqqətinə bunları çatdırmışdı: “Dəhliz” sözü heç də kiminsə ərazisinə göz dikmək demək deyil. Bu, beynəlxalq termindir və düşü­nürəm, beynəlxalq termino­logiya ilə tanış olan insanlar, yəqin ki, ona bu gün Ermənis­tanın baş naziri kimi məna ver­məzdilər. Dediyim Zəngəzur dəhlizinə gəlincə, əgər mənim çıxışıma diqqətlə qulaq asılsa, orada deyilir ki, “Azərbaycan Zəngəzur dəhlizinin yaradıl­ması təşəbbüsünü irəli sürüb”. Prezidentin “Zəngəzur dəhlizi­nin açılmasını Rusiya, Ermə­nistan və Azərbaycan arasında münasibətlərin nizamlanması prosesinə cəlb olunmuş digər­ləri tərəfindən də dəstəkləyir” sözləri də Paşinyanı sakitləş­dirməmiş, o, “mən ilk dəfədir bunu eşidirəm” – demişdi. Putin isə “terminologiya başqa sözlə hüquqi texnikadır, dəhliz, digər­ləri, – bu, vacibdir və burada müəyyən ziddiyyət var. Amma daha vacib olanı indi Sizin - həm Azərbaycan Prezidentinin, həm Ermənistan baş nazirinin dediyi kimi, prinsipial məsələ ərazi bütövlüyü məsələsidir”, – deyə Paşinyanı sakitləşdirməyə çalışmışdı.

Fransız senatorların nara­hatlığına səbəb olan Zənəgəzur dəhlizinin bütün Türk dünyasını birləşdirəcək Transxəzər la­yihəsinin bir hissəsinin reallaş­ması variantı heç də uzaqda deyil. Bunu Cənubi Qafqazda sülhün vasitəçisi, yaxud tərəf kimi marağı olan dövlətlərdən heç biri əngəlləyə bilməyəcək.

Zəngəzur layihəsinin daha çox regional dəhliz kimi nəzər­də tutulduğunu söyləyən siyasi şərhçi Yeganə Hacıyeva dəh­lizin qlobal daşımalarda vacib tranzit keçid sayıldığına diqqəti yönəltdi: “Bu tranzit keçidin ən vacib hissəsi Azərbaycan əra­zisinə düşür. Azərbaycan da öz növbəsində Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı konstitusiyanın tələblərinə və beynəlxalq hüququn prinsip­lərinə uyğun davranacağını bə­yan edib. 2020-ci il 10 noyabr Bəyanatı ilə müharibə bitib və Rusiya həm Zəngəzur, həm də Laçın dəhlizində təhlükəsizliyi təmin etməyə dair öz üzərinə öhdəlik götürüb. Amma görün­düyü kimi, bu öhdəlik birtərəfli qaydada həyata keçirildi. Zən­gəzur dəhlizi hələ işə düşməyib, çünki Ermənistan öz üzərinə götürdüyü öhdəliyə uyğun ola­raq, yolun bir hissəsini qismən inşa edib, qalan hissədə isə işlər dondurulub. Bu da danıl­maz faktdır ki, İrəvan Zəngəzur dəhlizinin çəkilməsi adı altında Qərbdən maliyyə yardımı alsa da, real iş görməyə tələsmir”. Zəngəzur dəhlizi və Sünikdə konsulluqlar. Artıq bir-birnə üzvi şəkildə bağlı olan bu məsələ özünün kulminasiya nöqtəsinə yaxınlaşmaqdadır. Görünən odur ki, bu müstəvidə oynanı­lan bütün səhnələrin ssenarisi İrəvanın başı üzərindən yazılır. 

Beləliklə, “Konsulluq” adlı çoxseriyalı səhnə əsərinin növ­bəti siyasi bölümləri də Sünik “pavilyonunda” çəkiləcək. Bu dəfə əsərin qəhrəmanı rolunda Paris, daha doğrusu, Fransa Senatı çıxış edir. Bizə, Azərbay­can tamaşaçılarına bunu sadə­cə bir məzhəkə kimi izləmək qalır...

Rasim MUSABƏYOV,
Milli Məclisin deputatı, politoloq

Fransa Senatı mənasız işlərlə məşğuldur. İran, Ru­siya Qafanda konsulluqları­nı açmaqla orada yaşayan erməniləri nədən və nə cür müdafiə edə bildilər? Əgər sabah həmin ərazidən Azər­baycana qarşı hər hansı təxri­bat həyata keçirildiyi təqdirdə, Bakı orada İranın, Rusiyanın, yaxud digər ölkənin konsullu­ğunun yerləşməsinə baxma­yacaq. Təxribatçılara elə bir cavab veriləcək ki, uzun müd­dət yadlarından çıxmayacaq. 

Fransa konsulluğu barə­də də eyni sözləri demək mümkündür. Onlar nə fikirlə­şirlərsə, getsinlər eləsinlər. Əslində, fransızlar ermənilə­rin yersiz inadkarlığına bu cür dəstək vermək əvəzinə, başlarına ağıl qoysunlar ki, beynəlxalq hüquq çərçivəsin­də Azərbaycana qarşı ərazi iddialarından, bizim daxili işlərimizə qarışmaqdan əl çəksinlər. Bu, onların öz əra­zilərinin toxunulmazlığının ən yaxşı təminatıdır. Təkrar edirəm, indi Kolonna Qafana bir nəfər göndərməklə və han­sısa binanın üstündə Fransa­nın bayrağını sancmaqla, o bölgənin müdafiəsini təmin edəcəklərini düşünürsə, bu, olduqca yanlış və gülünc ya­naşmadır. 

İmran BƏDİRXANLI, “Xalq qəzeti”