Türkiyənin indiki qüdrətli dövlətə çevrilməsi heç də təsadüfi olmayıb. Qardaş ölkə yeni iqtisadi inkişaf mərhələsinə aydın, düşünülmüş bir proqram əsasında qədəm qoyub. Ekspertlər tərəfindən həmin proqramda nəzərdə tutulan məqsədlər belə sıralanıb: 

–iqtisadiyyatın dövlət tənzimlən­məsinə yenidən baxılması və iqtisadi həyatda dövlətin birbaşa iştirakından tədricən imtina edilməsi; 

–iqtisadiyyatın bütünlüklə bazar və rəqabət prinsiplərinə uyğunlaşdırılma­sı; 

–iqtisadi yüksəlişin sürətləndirilmə­si və modernləşdirilməsi üçün xarici amillərdən və ehtiyatlardan hərtərəfli istifadə olunması; 

–xarici malların və kapitalın ölkədə azad fəaliyyətinə lazımi şərait yaradıl­ması; 

–sənayeləşdirmənin idxal yönümlü modelindən ixrac yönümlü modelinə keçilməsi. 

Yeri gəlmişkən, Türkiyənin Avropa Bir­liyində tam hüquqlu üzv kimi təmsil olun­ması istəyi də həmin proqramda nəzərdə tutulan tədbirlərin başlıca qayəsini təşkil edib. O zaman ölkənin “ümumi bazar”a girməklə ixrac yönümlü və yüksək keyfiy­yətli məhsullar buraxan iri istehsal sahələ­rini genişləndirmək və dəstəkləmək, müa­sir texnologiyadan və elektrik hesablama maşınlarından istifadə etmək imkanı qa­zanacağı düşünülüb. 

Yeni iqtisadi kursla bağlı tədbirlərin gö­rülməsi xronoloji baxımdan iki mərhələni əhatə edir. Birinci mərhələ 1980–1983-cü illərə, başqa sözlə desək, hərbçilərin haki­miyyəti dövrünə düşür. İkinci mərhələ isə 1983-cü ilin sonlarından başlanır və əsas istiqamətləri bu gün də qorunub saxlanı­lır. Hər iki mərhələdə tətbiq olunan iqtisa­di kurs ümumi cəhətlər baxımından eyni olsa da, bəzi fərqlərə də malikdir.

Birinci mərhələdə ölkədə qarışıq iq­tisadiyyatın inkişafı, mövcud valyuta nə­zarəti sistemindən imtina zamanı hakimiy­yətin ehtiyatlı olması, dövlət bölməsinin məhdudlaşdırılması və s. kimi məsələlər diqqətdə saxlanılıb. 

Sonrakı dönəmdə isə azad bazar iq­tisadiyyatına keçilməsi, özəlləşdirmə və s. məsələlərin həlli qarşıya prioritet vəzifə kimi qoyulub. 

Qeyd edilən hər iki mərhələdə inflya­siyanın qarşısının alınması üçün əmək haqqının olduğu səviyyədə saxlanılması, sərt maliyyə və kredit siyasətinin tətbiq edilməsi, bank faizlərinin artırılması, iqti­sadi dövlət təşkilatlarına ayrılan xərclərin ixtisarının aparılması və vergi islahatının keçirilməsinə prioritet istiqamətlər kimi ya­naşılıb. Bundan savayı, ixracın gücləndi­rilməsi üçün daxili bazarı daraltmaq hesa­bına əmtəə bolluğu yaradılması və onun xarici bazara çıxarılmasının gerçəkləşdi­rilməsi, xarici ticarət fəaliyyəti göstərən şirkətləri dəstəkləmək və həvəsləndirmək məqsədilə əlverişli maliyyə-kredit siyasəti­nin yürüdülməsi, türk mallarının rəqabətə dözümlü səviyyəyə yüksəlməsinə nail olunması, sənayenin ixrac malları istehsal edən sahələrində yeni və modern müəs­sisələr qurulması da diqqət mərkəzində saxlanılıb. 

Onu da qeyd edək ki, ötən müddətdə Türkiyədə iqtisadi inkişafı sürətləndirmək üçün digər layihələr də həyata keçirilib. Məsələn, valyuta əldə edilməsinin yeni yollarını aramaq və dövlət büdcəsində­ki kəsiri ləğv etmək üçün xaricdə işləyən türk vətəndaşlarının pullarının ölkəyə gəl­məsinə əlverişli maliyyə şərtləri yaradılıb, xarici turizmə hərtərəfli dəstək verilib, xaricdə müxtəlif tikinti və podrat işlərinə yardım göstərilib, xarici kapitalın ölkəyə daha çox cəlb edilməsi məqsədilə lazımi tədbirlər görülüb.

Qardaş ölkə iqtisadiyyatında inkişa­fı şərtləndirmək üçün sənayedə struktur dəyişiklikləri etmək və idxalı liberallaşdır­maq, başqa sözlə, proteksionist tədbirləri tədricən aradan qaldırmaq, habelə daxili bazarda azad rəqabət şəraiti yaratmaq və sərt maliyyə siyasəti aparmaq kimi məsələlərə xüsusi önəm verilib. 

Yeri gəlmişkən, sadalanan bu təd­birlərin gerçəkləşməsi üçün genişmiq­yaslı layihələr icra olunub. Məsələn, 1980–1983-cü illərdə güzəştli qiymətlər sistemindən imtina edilib. Kəndlilərə gübrə və digər aqrotexniki vasitələr alınması üçün verilən dotasiya ləğv olunub. Əlbət­tə, bu layihələr heç də normal qarşılanma­yıb. Təsadüfi deyil ki, o zaman–1982-ci ilin yanvarında T.Özal hökuməti tərəfin­dən güzəştli qiymətlər sistemi siyasəti, bəzi istisnalar saxlanılmaqla ləğv olunub. 

Beləliklə, o dövrdə sənaye məhsulları­na qiymət qoyulması liberallaşdırılıb. Qiy­mətlərə Nəzarət Komitəsi ləğv olunub və onun funksiyası Sənaye və Texnologiya Nazirliyinə verilib. Öz məhsuluna qiymət qoyan hər hansı müəssisənin lazımi dek­larasiyanı həmin nazirliyə təqdim etməsi qərara alınıb. Tədqiqatçıların müşahidələ­rinə əsasən, bu tədbir qısa zaman kəsi­yində müəssisələrin gəlirlərinin artmasına zəmin yaradıb və istehsal canlanıb. Bütün bunlarla bərabər, sənaye kapitalı gəlirinin artmasına dövlət tərəfindən dəstək verilib. Bank faizləri üzərində nəzarət bir qədər yumşaldılıb. Bununla da banklarda sax­lanılan əmanətlərin məbləğinin getdikcə artması reallaşıb. 

Ekspertlərin fikrincə, həmin dövrdə yü­rüdülən iqtisadi siyasətin nəticəsi uğurlu göstəricilərlə müşahidə olunub. Məsələn, ümumi milli gəlirin illik artımı orta hesabla 8 faiz təşkil edib. Elektrik enerjisi və po­lad hasilatı, avtomaşın, məişət texnikası, paltar və ayaqqabı istehsalı dəfələrlə arıb. Dənli və texniki bitkilər, ət və süd isteh­salının artım sürəti əhalinin artım sürətini qabaqlayıb. Həmin vaxt Türkiyənin müasir sənaye ölkəsinə çevrilməsi prosesi faktik olaraq başa çatıb. Hakimiyyət orqanla­rının təsərrüfat mexanizmi sistemi bütün­lüklə yenidən qurulub, iqtisadi proseslərə hər cür bürokratik müdaxilələrə və köhnəl­miş nəzarət formalarına son qoyulub.

Burada bir məqamı da xatırlatmaq istərdik. Türkiyə iqtisadiyyatının inkişafı­nın ayrı-ayrı mərhələlərində geriləmələr, böhranlar da nəzərə çarpıb. Lakin bütün bu çətinliklərə baxmayaraq, həyata ke­çirilən uğurlu layihələr hesabına iqtisadi sahədə yüksək göstəricilər əldə olunub. Milli Məclisin deputatı, iqtisadçı Vüqar Bayramovun sözlərinə görə, ayrı-ay­rı vaxtlarda müşahidə edilən volatilliyə, məzənnə enişlərinə və inflyasiyaya rəğ­mən Türkiyə iqtisadiyyatı son 20 ildə real ifadədə 3 dəfə çoxalıb. 2003-cü ildə 314 milyard dollar ÜDM-yə malik Türkiyə iqti­sadiyyatı hazırda 900 milyard dollar sə­viyyəsinə yüksəlib. Beynəlxalq Valyuta Fondunun hesablamalarına görə, bu il Türkiyədə ÜDM-nin 1 trilyon 29 milyard dollara çatacağı proqnozlaşdırılıb. 

Digər tərəfdən, Türkiyə 20 il öncə daha çox aqrar və xidmət sektorları üzrə ixti­saslaşmışdırsa, indi ölkə müasir sənaye dövlətinə çevrilməkdədir. Türkiyə hazırda hərbi, avtomobil sənayesində xüsusi üs­tünlüyə malik olan ölkələrdən hesab edilir.

V.BİNYƏTOĞLU, “Xalq qəzeti”