Cabbar Qaryağdıoğlunun yetirməsi Zülfüqar Hacıbəylinin xeyir-duası ilə məşhurlaşmışdı 

Böyük Üzeyir Hacıbəylinin qardaşı və silahdaşı Zülfüqar bəy gənc istedadlar sorağıyla Şuşada səfərdə idi. Bəstəkar bir axşam uşaqlıq xatirələrinin izi ilə Cıdır düzünə qalxıb qarşı yarğanın o tayının bənzərsiz mənzərəsini seyr edirdi. Dağ çayı tək qəfil kükrəyən xoş bir avaz xəyala dalmış Zülfüqar bəyi yerindən tərpətdi...

“Üçmıx” zirvəsindən çağlayıb, göm­göy Çaxmaq meşəsinin üstündən qanad çalaraq Daşaltı dərəsi boyunca yayılan və “Qaya başı”nın “Topxana”ya baxan sıldırımlarında cingiltili əks-səda verən bu əfsunlu səsi, axtardığını tapmış kimi, axıracan dinləyən bəstəkarın sevinci birə-beş artdı. Sənət xiridarı oxuyanın kim olduğunu öyrənib-bilmək üçün bu avazın yayıldığı səmtə – “Ağzıyastı ka­ha”nın dikdirində görünən qaraltıya doğ­ru getməyə başladı. Uçurumun başında yastı bir daşın üstündə oturub quzu ota­ran 10–12 yaşlarında bir uşaq idi. Yaxın­laşıb son dərəcə nəvazişlə soruşdu:

– Oxuyan sən idinmi, oğlum?! 

Oğlan cəld yerindən qalxıb eyni nə­vazişlə cavab verdi:

– Bəli, əmi, mən idim, nə olub?! 

Qarşısındakı uşağın hazırcavablığı və nəzakəti Zülfüqar bəyə çox xoş gəldi və onun kimlərdən olduğunu soruşdu: 

– Saatlı Müseyibin oğluyam, papaqçı Müseyibin. Adım da Əlipaşadır!

Zülfüqar bəy də özünü nişan verdi: 

– Çox gözəl, oğlum! Atan mənim köhnə tanışımdır ki! Bir-birimizi yaxşı tanıyırıq. Hər dəfə mən Şuşaya gələndə onunla görüşməmiş getmirəm. Axşam evə gedəndə atana de ki, Zülfüqar əmi şəhərdədir. Özü biləcək hansı Zülfüqar. 

Səhərisi köhnə dostlar ikiqat mehri­banlıqla görüşdülər. Müseyib Məmməd­bağır oğlu ilə Zülfüqar bəy Hacıbəyov uşaqlıq dostu idilər. Qonşu məhəllələrdə yaşasalar da, bir yerdə böyüyüb ərsəyə çatmışdılar. Zülfüqar bəy çoxdan Bakıda yaşayırdı, Müseyib isə Şuşada sadə bir peşəylə - dərziliklə məşğul olurdu. Yaxşı tar çalmağı var idi, mütaliəni də çox se­virdi. Böyük və zəngin kitabxanasındakı kitabların bəziləri AMEA Əlyazmalar İns­titutunda saxlanılır.

Şuşaya gələn bütün ziyalılar, ilk növ­bədə, onun qapısını döyərdi. Elə bugün­kü qonaqları da Zülfüqar bəylə yanaşı, Şuşada yaradıcılıq ezamiyyətində olan görkəmli ziyalılar – folklorşünas Salman Mümtaz, ədəbiyyatşünas Feyzulla Qa­sımzadə, tarixçi İsaq Məmmədov idi. Bir azdan Tiflis səfərindən yenicə qayıdan xanəndə Cabbar Qaryağdıoğlu və şəhər ağsaqqallarından Məşədi Abış bəy Nov­ruzbəyov da gəlib çıxdılar.

Lap kiçik yaşlarından Əlipaşanın qey­ri-adi səsi olduğunu görən atası oğluna yaxın qohumu, xanəndə Cabbar Qaryağ­dıoğlundan musiqi dərsi keçməyi xahiş eləmişdi. Böyük ustad da az bir vaxtda musiqini dinləmək, qavramaq qabiliyyəti çox güclü olan Əlipaşaya muğamın yolu­nu, texnikasını, oxumaq qaydalarını, ifa tərzini öyrətmişdi. Allah-taala da bu uşa­ğa elə bir istedad vermişdi ki, o, diqqət­lə qulaq asdığı hər hansı bir mahnını, yaxud muğam parçasını dərhal mənim­səyir, heç kəsi yamsılamırdı. El havaları­nı, muğamları yeni xallarla, yeni nəfəslər­lə səsləndirirdi. 

Əlipaşa ilk sənət müəllimindən həm də səylə şeir-qəzəl öyrənir, mahnı və muğamları yaradıcılıq süzgəcindən ke­çirib, sonra oxuyurdu. Gənc xanəndə saysız-hesabsız qədim el mahnılarını, təsnifləri, zəngin və mürəkkəb muğam­ları, xüsusilə, “Çahargah”ı və “Mahur”u şövqlə oxuyurdu. Əlavə olaraq, İslam Ab­dullayevin, Seyid Şuşinskinin, eləcə də ustadının qrammofon vallarını vaxtaşırı oxudaraq saatlarla qulaq asması onun bir xanəndə kimi yetişməsində çox mü­hüm rol oynayırdı.

Qonaqların salam-kəlaməndan son­ra məclis başlandı. Ev sahibinin “xoş gəldisi”ndən sonra şair təbi olanlar təzə şerlərini oxudular. Cabbar Qaryağdıoğ­lu şəyirdini oxumağa həvəsləndirmək məqsədilə bir-iki ağız deyəndən sonra Zülfüqar bəy tarı götürdü, Əlipaşa qava­lı əlinə aldı, “Segah” üstündə el havaları oxumağa başladı. Hamının diqqəti Əlipa­şaya yönəldi. Balaca xanəndənin bülbül kimi cəh-cəhi muğamın həzin təranələri ilə qonaqların ürəklərini riqqətə gətirdi. Əlipaşa muğama ayaq verib, “Qarabağ şikəstəsi”nə keçmək istərkən ustadı əlini qaldırıb, ondan oxumağı dayandırmağı işarə elədi. Çünki artıq yarım saat fasilə­siz oxuyan balaca xanəndəni yormaq, gücə salmaq olmazdı. 

Məclis başqa bir səmtə çevrildi, Zül­füqar bəy məqsədini açıb dedi. Əlipaşanı özü ilə Bakıya aparmaq istəyini bildirdi. Müseyib Zülfüqar bəyin təkidli xahişini, oğlunun razılığını və qonaqların da bu fikri alqışladıqlarını görüb, Əlipaşanın Bakıya getməsinə razılıq verdi, amma bir şərtlə ki, özü də onunla getsin.

1932-ci ilin yayı idi. Balaca Əlipaşa Zülfüqar bəy Hacıbəylinin təşəbbüsü ilə Bakıya çağırıldı və həmin vaxtdan da o, əsl, peşəkar sənət aləminə qədəm qoy­du və bu sahədə sərrast qədəmlərini at­mağa başladı. Balaca xanəndə görkəmli tarzən Qurban Pirimovun nəzarəti altın­da məşqlərə başladı. Bakıda ilk konsert uğurlu oldu. Şəhərin mərkəzi küçələrinin görümlü yerlərində vurulmuş cəlbedi­ci afişa ötüb-keçənləri ayaq saxlamağa məcbur edirdi: “Şuşadan dəvət olunmuş 12 yaşlı xanəndə Əlipaşanın konserti”. 

Gözəl yaz axşamlarından birində ba­laca xanəndənin ilk konsertinə baxmağa tələsənlər dəstə-dəstə Müdafiə Evinə (indiki M.Maqomayev adına Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasına - V.Q.) sarı gə­lirdilər. Bakının bütün mədəniyyət və in­cəsənət xadimləri - görkəmli müğənnilər, bəstəkarlar, şairlər, yazıçı və sairlər so­rağı sürətlə Bakıya yayılmış bu istedadlı uşağın konsertinə yığışmışdı. Salonda bir dənə də olsun, boş yer yox idi. 

Balaca Əlipaşa peşəkar xanəndələr kimi sərbəstcə səhnəyə çıxdı. Sonra Qurban Pirimovun üçlüyü göründü. Uşaq xanəndə incə və məlahətli səsi ilə ilk ifa­sını dinləyicilərinə təqdim elədi. Elə ilk anlardan da ifaçılığı ilə elə bir məharət göstərdi ki... Bulaq təki saf, yumşaq, şirin səsi, ifasının sadəliyi, son dərəcə sərbəst ifa tərzi, texniki ustalığı bir yana, vurduğu sərrast zəngulələr, cəsarətli gəzişmələr, geniş diapozon hamını heyrətdə qoydu, qəlblərdə dərin iz buraxdı.

Qısa fasilədən sonra Əlipaşa muğa­ma keçdi, zil pərdədə, kövrək və lirik “Ye­tim Segah”a başladı. Onun zəngulələrlə dolu cingiltili səsi bütün salona yayıldı. Əlipaşa muğamı da, təsnifləri də səsi­nin diapozonuna görə ifa elədi, qəzəlləri olduqca aydın və rəvan oxudu, ölçüdən zərrə qədər kənara çıxmadı, uzun-uzadı zəngulələrlə tamaşaçıları yormadı. Mu­ğamın həzin melodiyası doğma ana lay­lası kimi dinləyicilərin hisslərini kükrədir­di. Xanəndə hərdən bir özünə qapanıb, gözlərini yumur, elə bil “Yetim Segah”ın qəmli rəvayətini salondakılara nağıl edir­di…

Konsert başa çatanda Əlipaşanı uzun-uzadı alqışladılar. O, salondakılara dönə-dönə baş əydi, sürəkli alqışlar altın­da səhnəni tərk elədi. Çox böyük uğurla keçən birinci konsertdən sonra respub­lika qəzetləri öz səhifələrində bu şuşalı xanəndəyə səxavətlə yer ayırır, onun parlaq istedadı barədə rəylər, maraqlı yazılar dərc eləyirdi. “Kommunist” (indi­ki “Xalq qəzeti”) qəzetinin 27 sentyabr 1933-cü il tarixli sayında çap olunmuş “Qayət məlahətli səsə malik Əlipaşanın konserti” adlı məqalədə deyilirdi: “14 yaşlı Əlipaşa qayət, məlahətli və gözəl səsə malikdir. Birinci konsertini Şuşa və Qaryagin şəhərlərində vermiş və bö­yük müvəffəqiyyət qazanmışdır. Əlipaşa Azərbaycan Radio İdarəsi tərəfindən Ba­kıya dəvət edilmişdir… Əlipaşa bir-birinin ardınca nə az, nə çox, düz 27 konsert verdi”. 

Bəzən gənc xanəndə Xan Şuşinski ilə birlikdə çıxış edirdi. Əlipaşa Daşdəmi­rovun çıxışları barədə şəhərin görkəmli yerlərində afişalar vurulur, qəzetlərdə elanlar dərc edilirdi. Hər dəfə də onun konsertləri anşlaqla keçirdi. Gənc xanən­dənin uğurlu çıxışlarından sonra Azər­baycan SSR Xalq Komissarları Soveti­nin qərarı ilə ona xüsusi təqaüd kəsildi. Lakin səsini qorumaq, ifaçılıq məharətini saxlamaq üçün keçid dövrünə qədər mü­vəqqəti olaraq oxumamaq tövsiyə edildi və Şuşa Dövlət Musiqi Texnikumunun tar sinfində təhsil almağa göndərildi. 

1934-cü ilin baharında Zaqafqaziya xalqlarının I musiqi olimpiadasında iştirak etmək üçün Əlipaşa Daşdəmirov yenidən Bakıya dəvət olundu. İstedadları seçmək üçün mayın 15-dən 20-dək Üzeyir Ha­cıbəyovun rəhbərliyi ilə ümumrespublika baxışı keçirilirdi. Baxış-müsabiqədə Əli­paşa yenə böyük uğur qazanaraq Fəxri fərmana layiq görüldü.

1938-ci ildə 17 yaşlı Əlipaşa Daşdə­mirov Şuşa Musiqi Texnikumunu bitir­di və uşaq musiqi məktəbi təşkil etmək üçün o, Nuxa şəhərinə göndərildi. Bura­da həm direktor vəzifəsini daşıdı, həm də tar müəllimi kimi fəaliyyət göstərdi. Mək­təbin birinci buraxılışından sonra Əlipaşa səfərbərliyə alınıb, müharibəyə yollandı, lakin respublikada pedaqoji kadrlara bö­yük ehtiyac olduğuna görə 1942-ci ildə geri çağırılıb, Şura orta musiqi məktəbinə direktor göndərildi. Çox çəkmədən xüsu­si istedadını və təşkilatçılıq qabiliyyətini nəzərə alaraq Azərbaycanın müxtəlif ra­yonlarında yeddiillik musiqi məktəblərinin və texnikumlarının təşkili işi ona həvalə olundu. 

1945-ci ildə Əlipaşa Daşdəmirov Ağ­damda ibtidai musiqi məktəbi açdı və musiqi texnikumunun (1948–1963) bü­növrəsini qoydu. Az müddət içərisində burda vokal, fortepiano, xor dirijorluğu, nəfəsli çalğı alətləri, tar və xanəndəlik şöbələri açdı, zəngin kitabxana yaratdı, gənc musiqiçi kadrlarının yetişdirilmə­sində xüsusi səy göstərdi. Onun işgüzar əməyi sayəsində məktəb respublikada ən nümunəvi musiqi tədrisi müəssisələ­rindən birinə çevrildi. 

Əlipaşa müəllim 1963-cü ildə Bakı­ya göndərildi və A.Zeynallı adına Bakı Orta İxtisas Musiqi Məktəbinin Sumqayıt filialını yaratmaq yenə də bu təşkilatçı pedaqoqa həvalə olundu, onun ilk direk­toru (1965–1971) oldu və sonra müstəqil məktəbə çevrilməsində səyini və bacarı­ğını əsirgəmədi. Yenidən Bakıya qayıda­raq 8 nömrəli internat məktəbdə tar müəl­limi və musiqi işləri üzrə direktor müavini (1977–1983) vəzifələrində çalışdı. Həmin dövrdə o, ali təhsil almağı da unutmadı. Əvvəlcə A.Zeynallı adına Bakı Orta İx­tisas Musiqi Texnikumunu tar sinfi üzrə bitirdi, sonra isə konservatoriyada musiqi təhsili aldı.

Yarım əsrdən artıq muğam və mahnı ifaçılığı meydanında öz havalı köhlənini səyirdən ustad sənətkar ömrünün qürub çağlarını qardaş Türkiyədə keçirdi və 2011-ci il fevralın 15-də 90 yaşında bu­rada haqq dünyasına qovuşdu. İndi onun da ruhu xoşbəxtliyə çatıb, Pənahabad - Şuşa qalasında qalan dünyası ilə qovu­şub.

Vasif QULİYEV,
“Şuşa” qəzetinin baş redaktoru