Azərbaycanda sahibkarlığa dair qanunvericiliyin və inzibati prosedurların təkmilləşdirilməsi, regionlarda özəl bölmənin inkişafına dövlət dəstəyi mexanizmlərinin səmərəliliyinin artırılması, iş adamlarının maarifləndirilməsi və işgüzar əlaqələrin inkişafı istiqamətində həyata keçirilən məqsədyönlü layihələr nəticəsində özəl bölmənin Ümumi Daxili Məhsulda (ÜDM) payı 83 faiz, məşğulluqda isə 78,6 faiz təşkil edib. Eyni zamanda, ölkədə fəal vergi ödəyicilərinin sayı 700 mini keçib. Azərbaycanda 2024-cü ildə açılan iş yerlərinin 90 faizdən çoxu isə özəl sektorun payına düşüb.
Dövlət Statistika Komitəsindən bildirilib ki, cari ilin birinci rübü ərzində respublikada 23,4 min (bunun 90,6 faizi qeyri-dövlət sektorunda) yeni iş yeri açılıb. Bu iş yerlərinin 74,4 faizi Bakı şəhərinin, 0,9 faizi Naxçıvan Muxtar Respublikasının, 24,7 faizi digər regionların payına düşüb.
Yeri gəlmişkən, 2025-cü ilin I rübündə işğaldan azad edilən rayonlarda 543 yeni iş yeri yaradılıb. Dövlət Statistika Komitəsinin hesablamalarına görə, bu göstəricinin həcmi əvvəlki ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 86 faiz çoxalıb. Belə ki, 2024-cü ilin I rübündə düşməndən təmizlənən yaşayış sahələrində 292 yeni iş yerləri yaradılıb. Qeyd edək ki, ötən il ərzində ən çox yeni iş yeri Xankəndi və Kəlbəcərdə açılıb. Belə ki, hesabat dövründə Xankəndidə 283, Kəlbəcərdə isə 70 yeni iş yeri yaradılıb. Bundan başqa, hesabat dövründə Qarabağda 56 yeni müəssisə və təşkilat, 739 yeni fərdi sahibkarlıq subyekti dövlət qeydiyyatına alınıb.
Bütün bu uğurlu göstəricilər respublikamızda özəl bölmənin inkişafının diqqətdə saxlanılması, sahibkarlığın hüquqi bazasının təkmilləşdirilməsi istiqamətində ardıcıl islahatların həyata keçirilməsi nəticəsində əldə edilib. “Lisenziyalaşdırma və icazələr haqqında” qanunun tətbiqi, “Bir pəncərə” və “ASAN xidmət” kimi innovativ mexanizmlər sayəsində biznesin qeydiyyatı və fəaliyyətə başlaması üçün inzibati baryerlər minimuma endirilib. Əlavə olaraq, elektron hökumət portalları vasitəsilə sahibkarlıq subyektlərinin dövlət orqanları ilə münasibətləri daha şəffaf və çevik xarakter alıb.
Kiçik və Orta Biznesin İnkişafı Agentliyi (KOBİA), Sahibkarlığın İnkişafı Fondu və digər qurumlar vasitəsilə hazırda iş adamlarına maliyyə dəstəyi, məsləhət xidməti və təlim proqramları təqdim olunur. Bu mexanizmlər hesabına regional biznes təşəbbüslərinin artmasına və kənd yerlərində işsizliklə mübarizəyə mühüm töhfələr verilir. Ölkədə infrastruktur və rəqəmsal imkanların genişləndirilməsi də özəl sektorun inkişafını stimullaşdırır. Belə ki, son illərdə regionlarda sənaye zonalarının, aqroparkların və texnoparkların yaradılması, eyni zamanda, genişzolaqlı internetə çıxış imkanlarının artırılması sahibkarların istehsal və xidmət sahələrinə daha asan inteqrasiyasını gerçəkləşdirir. Bu, xüsusilə rəqəmsal sahibkarlıq (e-commerce, texnoloji startaplar və s.) üçün yeni imkanlar açır. Təbii ki, bu zaman maarifləndirmə və insan kapitalına sərmayə qoyuluşu kimi amillər də unudulmur. Bu baxımdan sahibkarlıq bacarıqlarının artırılması istiqamətində keçirilən təlimlər, təcrübə proqramları və innovasiya müsabiqələri gəncləri biznesə cəlb edir. Universitetlərdə startap inkubatorları, peşə təhsili proqramları və biznes yönümlü kurslar sahibkarlıq ekosisteminin dayanıqlılığını gücləndirir.
Onu da qeyd edək ki, Azərbaycanda əlverişli investisiya mühiti və əldə edilən sabit makroiqtisadi göstəricilər ölkəni regionun biznes mərkəzlərindən birinə çevirir. Xarici investorlarla yerli sahibkarlar arasında yaradılan platformalar (forumlar, biznes missiyalar, sərgilər və s.) bazara çıxış imkanlarını artırır və beynəlxalq təcrübənin lokallaşdırılmasına şərait yaradır.
Bu məqamda mövcud çağırışları və gələcək istiqamətləri də xatırlatmaq istərdik:
– vergi və gömrük sisteminin daha da optimallaşdırılması, xüsusən KOB-lar üçün vergi güzəştlərinin və stimullaşdırıcı tədbirlərin davam etdirilməsi;
– ədalətli rəqabət mühitinin yaradılması və inhisarçılığın qarşısının alınması;
– qadın sahibkarlığının təşviqi, xüsusilə regionlarda qadınların iqtisadi fəallığının artırılması;
– “yaşıl” iqtisadiyyat və dövriyyə iqtisadiyyatı prinsiplərinə əsaslanan biznes modellərinin dəstəklənməsi, bu sahədə ekosistem təşəbbüslərinin stimullaşdırılması;
– və nəhayət, süni intellekt və innovasiya əsaslı sahibkarlığın inkişafı, rəqəmsal transformasiya strategiyalarının biznes proseslərinə inteqrasiyası.
Sahibkarlığın inkişafını şərtləndirən əsas amillərdən biri hüquqi və inzibati bazanın müasirləşdirilməsidir. “Bir pəncərə” qeydiyyat sistemi, “ASAN xidmət”, eləcə də lisenziyalaşdırma prosedurlarının sadələşdirilməsi sahibkarların qarşılaşdığı inzibati yükü əhəmiyyətli dərəcədə azaldıb.
Kiçik və Orta Biznesin İnkişafı Agentliyi (KOBİA), Sahibkarlığın İnkişafı Fondu və digər qurumlar vasitəsilə təqdim olunan maliyyə, təlim və konsultasiya dəstəyi regionlarda biznes təşəbbüslərinin formalaşmasına zəmin yaradır. Aqroparklar, sənaye zonaları və texnoparkların yaradılması infrastruktur baxımından sahibkarlığa güclü təkan verib.
Əlavə olaraq, rəqəmsallaşma prosesi və elektron xidmətlərin geniş tətbiqi nəticəsində sahibkarlar dövlət orqanları ilə münasibətlərində daha çevik və şəffaf yanaşma ilə qarşılaşırlar. Elektron vergi sistemləri, onlayn qeydiyyat və hesabatlılıq mexanizmləri bu sahədə şəffaflığı və səmərəliliyi artırır.
Bütün müsbət tendensiyalara baxmayaraq, bir sıra sahələrdə əlavə tədbirlərin görülməsi zəruridir. Bu sırada vergi və gömrük güzəştlərinin genişləndirilməsi, inhisarçılığa qarşı mübarizə və ədalətli rəqabət mühitinin formalaşdırılması xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.
Qadın sahibkarlığının təşviqi, regionlarda gənclərin biznesə cəlb edilməsi, “yaşıl” iqtisadiyyatın təşviqi və rəqəmsal texnologiyalarla inteqrasiya olunmuş biznes modellərinin dəstəklənməsi gələcək inkişaf üçün mühüm istiqamətlərdir.
Beləliklə, özəl sektorun ÜDM-də və məşğulluqda artan payı Azərbaycanda aparılan islahatların real nəticəsidir. Bu inkişafın davamlığını təmin etmək üçün sahibkarların təşəbbüslərinin dəstəklənməsi, innovasiya və rəqabət qabiliyyətinin artırılması strateji əhəmiyyət kəsb edir. Regionların iqtisadi potensialının tam reallaşdırılması üçün isə yerli imkanların düzgün qiymətləndirilməsi və biznes təşəbbüslərinə hədəfli dəstək zəruridir.
Bütün bunlar isə Azərbaycanın iqtisadi inkişafında özəl sektorun yüksəlişinin dayanıqlı və çevik bir iqtisadi sistemin formalaşmaqda olduğunu nümayiş etdirir. Dövlət və sahibkarlar arasında qurulan əməkdaşlıq modeli, hüquqi və institusional dəstək, eləcə də müasir texnologiyaların tətbiqi ölkənin sahibkarlıq mühitini Cənubi Qafqaz və daha geniş regionda rəqabətədavamlı edən əsas amillərdir.
