4 ayda “köhnə qitə”yə 4,2 milyard kubmetr “mavi yanacaq” nəql edilib

2024-cü ilin yanvar–aprel aylarında Azərbaycandan Avropaya 4,2 milyard kubmetr qaz ixrac olunub. Bunu energetika naziri Pərviz Şahbazov “X” sosial şəbəkəsindəki hesabında bildirib. Nazir qeyd edib ki, bu dövrdə ölkə üzrə 500 milyon kubmetr artımla hasil edilmiş 16,7 milyard kubmetr qazın 8,5 milyard kubmetri ixrac olunub. Hesabat dövründə xaricə qaz satışı ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə təqribən 2,7 faiz çox olub.

Paylaşımda o da qeyd olunur ki, cari ilin ötən 4 ayı ərzində Türkiyəyə 3,2 mil­yard kubmetr, Gürcüstana isə 1,1 mil­yard kubmetr qaz ixrac olunub. Nazirin sözlərinə görə, yanvar–aprel aylarında Trans-Anadolu Qaz Boru Kəməri (TA­NAP) ilə Türkiyəyə 1,8 milyard kubmetr qaz nəql edilib. 

Bütövlükdə isə, Trans-Adriatik Qaz Boru Kəmərinin istismara verildiyi 2020-ci il dekabrın 31-dən bu il mayın 1-dək Avropaya 34 milyard kubmetrdən artıq Azərbaycan qazı ixrac olunub. Eyni za­manda son illər interkonnektorların (bir­ləşdirici kəmərlər) yaradılması məsələsi də getdikcə aktuallığını artırır. Bu da Av­ropada Azərbaycan qazının ixrac coğra­fiyasının genişlənməsinə, enerji sahəsin­də tərəfdaş ölkələrin sayının artmasına səbəb olur. 

Yeri gəlmişkən, aprelin 24-də ADA Universitetində keçirilmiş “COP29 və Azərbaycan üçün Yaşıl Baxış” mövzu­sunda beynəlxalq forumda Prezident İlham Əliyev deyib: “…Avropa, Avropa İttifaqı Azərbaycandan əlavə qaz istəyir. Bu məqsədlə təqribən iki il bundan əvvəl Avropa İttifaqı ilə Azərbaycan arasında energetika sahəsində strateji tərəfdaş­lıq üzrə bəyannamə imzalanmışdır. Bu sənədə əsasən bizim Avropaya qaz təc­hizatımız 2021-ci ildə 8 milyard kubmetr­dən 2027-ci ildə 20 milyard kubmetrə qədər artmalıdır. Bu, bir öhdəlik deyil, bu, bir hədəfdir. Biz bu hədəfə doğru gedirik. Bu il Avropaya qaz təchizatımız təqribən 12 milyard kubmetr olacaq. Bu, 2021-ci illə müqayisədə 4 milyard kubmetr çox­dur”.

Xatırladaq ki, Azərbaycan qazının Av­ropaya tədarükü Cənub Qaz Dəhlizinin tərkib hissəsi olan Trans-Adriatik Boru Kəməri (TAP) vasitəsilə 2020-ci ilin so­nunda başlayıb. Hazırda kəmərin ötürü­cülük qabiliyyəti ildə 12 milyard kubmetr qaz təşkil edir. 2027-ci ilin sonunadək bunun 20 milyard kubmetrədək artırılma­sı nəzərdə tutulur. Bundan əlavə, 2025-ci ilin sonunadək TAP genişləndirmənin birinci mərhələsi çərçivəsində əlavə 1,2 milyard kubmetr Azərbaycan qazını qə­bul etməyə hazır olacaq. Növbəti ildən həmin qaz həcmlərinin 1 milyard kub­metrini İtaliya, 200 milyon kubmetrini isə Albaniya alacaq.

TAP-ın ümumi uzunluğu 878 kilometr təşkil edir ki, bunun da 550 kilometri Yu­nanıstanın şimal hissəsindən, 215 kilo­metri Albaniya ərazisindən, 105 kilometri Adriatik dənizinin dibi ilə, 8 kilometri isə İtaliya ərazisindən keçir. Bolqarıstana “mavi yanacağın” nəqli isə TAP-a bir­ləşdirilən Yunanıstan–Bolqarıstan inter­konnektoru (IGB) vasitəsilə həyata keçi­rilir. Ümumi uzunluğu 182 kilometr olan IGB-nin 150 kilometrlik hissəsi Bolqarıs­tan ərazisindən keçir. Sözügedən boru kəmərinin illik ötürücülük qabiliyyətinin 5 milyard kubmetrədək artırılacağı gözləni­lir. Məlum olduğu kimi, “Bulgargaz EAD” dövlət şirkəti “Şahdəniz-2” layihəsi çər­çivəsində 1 milyard kubmetr qazın təda­rükü ilə bağlı Şahdəniz konsorsiumu ilə müqavilə imzalayıb. 

Ötən ilin dekabrında isə Niş şəhə­rində Bolqarıstan və Serbiyanın qaz şə­bəkələri arasında birləşdirici boru kəmə­rinin istifadəyə verilməsi ilə Azərbaycanın ümumi qaz alıcılarının sayı 8-ə çatdırılıb. Həmin ölkələrin isə 6-sı Avropa ölkələri­dir. Bu da “köhnə qitə”nin enerji xəritəsi­ni zənginləşdirən Cənub Qaz Dəhlizinin əhəmiyyətinin bir daha təsdiqləyir.

Avropada Azərbaycan qazına tələ­batın getdikcə artması fonunda TAP-ın ötürücülük qabiliyyətinin artırılması xü­susi aktuallıq kəsb edir. İşlərin nə vaxt başlayacağı isə TAP konsorsiumunun payçıları olan Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti (SOCAR), Böyük Britaniyanın BP, İtaliyanın “Snam”, Belçikanın “Fluxys” və İspaniyanın “Enagàs” şirkətləri tərə­findən veriləcək qarardan asılıdır. İtaliya mətbuatının bununla bağlı bir qədər əv­vəl yaydığı məlumatda bildirilirdi ki, əgər boru kəmərinin ötürmə gücünün ikiqat ar­tırılması həyata keçiriləcəksə, daha doğ­rusu, hazırkı 10 milyard kubmetrdən 20 milyard kubmetrə çatdırılacaqsa, bu za­man kompressor stansiyalarında struktur müdaxilələri ilə yanaşı, üç iştirakçı ölkə­də, yəni Yunanıstan, Albaniya və İtaliya­da inzibati və tənzimləyici dəyişikliklərin həyata keçirilməsi, həmçinin icazələrin verilməsinə zərurət yaranacaq. 

Yeri gəlmişkən, İtaliya ərazisində 400 milyon ABŞ dollarına başa gələn qaz kəmərinin strateji əhəmiyyət daşıdığı və onun gücləndirilməsinə ehtiyac oldu­ğunu təsdiq edən rəqəmlər mövcuddur. Əvvəldən tədarükün həcmini artırmaq üçün yaradılan borulara yeni sərmayələr tələb etməyən TAP-ın onu Trans-Ana­dolu Boru Kəmərindən qəbul etdiyi Yu­nanıstan–Türkiyə sərhədindəki mövcud qaz-kompressor stansiyalarının moder­nləşdirilməsi ilə bağlı əməliyyat həyata keçiriləcək. Məlumatda o da vurğulanır ki, boru kəmərinin ötürücülük qabiliyyəti­nin genişləndirilməsi İtaliyanın “mavi ya­nacağ”a olan tələbatının ödənilməsində Azərbaycan qazının payını 15 faizə qal­dıracaq, Rusiya qazının payı isə 3 faizə enəcək. Həmçinin, kəmərin ötürücülük gücünün iki dəfə artırılması Balkanlar­dan Avropa İttifaqına uzanan Cənub Qaz Dəhlizi üçün də faydalıdır.

Bugünlərdə Belqradda keçirilən Enerji Forumunda TAP Konsorsiumunun xarici əlaqələr şöbəsinin müdiri Vüqar Veysəlov Cənub Qaz Dəhlizinin sonun­cu seqmenti olan Trans-Anadolu Boru Kəmərinin Avropaya enerji təchizatının təmin edilməsində mühüm rol oynadığını vurğulayıb. Onun sözlərinə görə, bu boru kəməri mühüm enerji infrastrukturuna çevrilərək ciddi enerji təchizatı problem­ləri dövründə qazın Avropa ittifaqına yeni mənbədən və alternativ marşrutla çatdı­rılmasını təmin edib. 

Bu arada, Trans-Adriatik Boru Kəmə­rinin genişləndirilməsinin Avropa İttifaqı­nın karbonsuzlaşdırma məqsədlərinə nail olmağa kömək edəcəyi ilə bağlı mə­lumatlara da tez-tez rast gəlinir. Bu barə­də Belqrad Enerji Forumunda da söhbət açılıb. Məsələn, TAP Konsorsiumunun rəsmisi Vüqar Veysəlov deyib ki, Avropa aşağı karbonlu gələcəyə keçid edərkən rəqabətədavamlı qalmaq üçün alternativ, təhlükəsiz, etibarlı və sərfəli enerji təc­hizatının saxlanması vacibdir. “TAP bu keçidin davamlı şəkildə baş verməsini təmin etmək öhdəliyi götürür. Bu kəmə­rin potensial genişləndirilməsi gələcəkdə yeni həcmdə hidrogen və digər enerji növlərinin nəqlini asanlaşdırmaqla Avro­pa ittifaqının dekarbonizasiya məqsədlə­rinə nail olmağa kömək edə bilər”, – deyə o əlavə edib.

Mirbağır YAQUBZADƏ
XQ