Xəbər verildiyi kimi, fevralın 27-də Gür­cüstanın paytaxtı Tbilisidə Dünya Bankının bu yaxınlarda dərc etdiyi “Orta ticarət və nəqliyyat dəhlizi: Yüklərin üç dəfə artırılması və daşınma müddətini yarıya endirmək üçün siyasətlər və investisiyalar” adlı tədqiqata həsr olunmuş regional tədbir keçirilib. Gür­cüstan, Azərbaycan, Qazaxıstan və Ermə­nistanın hökumət nümayəndələri, eləcə də dövlət müəssisələrinin, özəl sektor və beyin mərkəzlərinin təmsilçilərinin iştirak etdiklə­ri tədbirdə Dünya Bankının araşdırmalarının əsas nəticələri ilə bağlı məsələlər müzakirə olunub. 

Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Mar­şrutunun (Orta Dəhliz) əməliyyat səmərə­liliyinin artırılması və mövcud problem­lərin aradan qaldırılması üçün regional yanaşmanı inkişaf etdirmək məqsədi da­şıyan tədbirdə ölkəmizi rəqəmsal inkişaf və nəqliyyat nazirinin müavini Rəhman Hümmətov və “Bakı Beynəlxalq Dəniz Ti­carət Limanı” Qapalı Səhmdar Cəmiyyə­tinin departament müdiri Xudayar Həsənli təmsil ediblər. 

“Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu Assosiasiyası”nın baş katibi Qaydar Abdikerimov çıxışında bildirib ki, Orta Dəhlizin rəqəmsallaşdırılması bu marşrutun gələcək inkişafına və geniş­lənməsinə töhfə verən mühüm aspektdir: “Bu amil nəzərə alınaraq rəqəmsallaşma məsələsinə xüsusi diqqət yetirilir. Orta Dəhlizi daim böyüyən və inkişaf edən canlı orqanizm hesab etmək olar. O, inkişaf di­namikasında qalmağa davam edir ki, bu da beynəlxalq nəqliyyat marşrutunun uğu­rundan xəbər verir”, – deyə o əlavə edib. 

Hazırda Orta Dəhlizi əhatə edən va­hid IT sisteminin yoxluğunun müəyyən çətinliklərə yol açdığını vurğulayan Dün­ya Bankının nəqliyyat sahəsi üzrə iqtisa­dçısı Viktor Araqones isə çıxışında qeyd edib ki, sözügedən marşrutun inkişafında infrastruktur məsələləri əhəmiyyətlidir. Onun sözlərinə görə, Orta Dəhlizdə möv­cud maneələri aradan qaldırmaq üçün əməliyyat səmərəliliyinə diqqət yetirilməli­dir. Bankın müəyyən etdiyi əsas məqam­lardan birinin dəhlizin koordinasiyası ilə bağlı olduğunu vurğulayan V.Araqones, həmçinin deyib ki, bu marşrut digərlərinə nisbətən daha mürəkkəb olduğu üçün yüklərin dəmir yolu ilə limana, buradan isə gəmilərə daşınması arasındakı əlaqələrin təkmilləşdirilməsinə ehtiyac var. 

Azərbaycanın rəqəmsal inkişaf və nəqliyyat nazirinin müavini Rəhman Hümmətov çıxış edərək deyib ki, son iki ayda Orta Dəhlizlə Çindən 13 blok qatarı göndərilib və görülən tədbirlər sayəsində həmin konteynerlər cəmi 12 günə Gür­cüstan limanlarına çatıb. Əvvəllər isə bu­nun 40-50 gün çəkdiyini vurğulayan nazir müavini bildirib ki, Azərbaycan avtomobil yolları və dəmir yolu xətlərinin inkişafı üçün investisiya yatırmaqda davam edir. Onun sözlərinə görə, Zəngilanla Naxçı­vanı və Türkiyəni birləşdirən nəqliyyat xəttinin qurulması Orta Dəhlizinin bir his­səsi kimi nəqliyyat və logistika əlaqələri­nin inkişaf etdirilməsi üçün böyük fürsət­lər yaradır. Belə ki, hesablamalara görə, Zəngəzur Dəhlizi Orta Dəhlizin daşıma qabiliyyətini ildə 8-10 milyon tona qədər artıracaq.

Orta Dəhlizin potensialının reallaş­dırılmasında göstərdikləri dəstəyə görə beynəlxalq təşkilatlara və Dünya Bankının komandasına təşəkkürlərini çatdıran R.Hümmətov bildirib ki, Azərbaycan dövləti­nin Avrasiyada etibarlı həlqə rolunu oyna­yan bu marşrutun inkişafını dəstəkləmək, onun potensialını maksimum dərəcədə artırmaq niyyəti və güclü siyasi iradəsi var.

Tədbir çərçivəsində Dünya Bankının “Orta ticarət və nəqliyyat dəhlizi: 2030-cu ilə qədər yükdaşımaların həcminin üç dəfə artırılması və daşınma müddətini yarıya endirmək üçün siyasətlər və inves­tisiyalar”la yanaşı, “Orta Dəhlizin rəqəm­sallaşdırılması” tədqiqatının təqdimatı da keçirilib. 

Yeri gəlmişkən, Orta Dəhliz 2014-cü ilin fevral ayında Azərbaycan, Qazaxıstan və Gürcüstanın müvafiq strukturlarının iş­tirakı ilə yaradılıb. Sonradan layihəyə Uk­rayna, Rumıniya və Polşa qoşulub. Hazır­da marşrut Çin– Qazaxıstan sərhədindən başlayır və Qazaxıstan, Xəzər dənizi, Azərbaycan və Gürcüstan ərazisindən keçərək Avropaya qədər uzanır. Bütün marşrut boyunca vahid tarif yaradılıb, “va­hid pəncərə” prinsipi tətbiq olunur. 2023-cü ildə Orta Dəhliz vasitəsi ilə 2 milyon 750 min ton yük daşınıb ki, bu da 2022-ci illə müqayisədə 86 faiz çoxdur. 

Təbriz YADİGAROV,
ETN İqtisadiyyat İnstitutunun aparıcı elmi işçisi, dosent

Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu (Orta Dəhliz) Qazaxıstan, Azərbaycan, Xəzər dənizi və Gürcüsta­nı birləşdirən multimodal nəqliyyat mar­şrutu olmaqla region ölkələri arasında ticarətin şaxələndirilməsi vasitəsi kimi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Şimal-Cə­nub nəqliyyat dəhlizinə alternativ olan bu marşrut üzrə ticarətin, təxminən, üçdə birini tranzit yüklər təşkil edir. Orta Dəhliz ölkələrinin ticarət əməliyyatlarının coğra­fiyası, əsasən, əmtəə ixracının və təkrar ixracın hesabına dəyişib. Dünya Bankı­nın məlumatlarına əsasən, 2023-cü ildə region üzrə ixrac artımının yarısından çoxu Avropa İttifaqının (Aİ) payına dü­şüb. Qeyri-resurs ixracının payı isə ABŞ (metallar), Rusiya (avadanlıq və elektro­nika), eləcə də Ermənistan, Belarus, Qa­zaxıstan və Qırğızıstan respublikaların­da (aparat və elektronika, avtomobil və qida) nəzərəçarpacaq dərəcədə artıb. 

İdxal ən çox Çindən (30 faiz), Ru­siyadan (21 faiz), Aİ-dən (15 faiz) və Türkiyədən (12 faiz) artıb, lakin əmtəə ti­carətinin strukturu, əvvəlki illərdə olduğu kimi, əsasən sabit qalıb. Orta Dəhlizlə Gürcüstandan Peruya gübrə, Qazaxıs­tandan Panamaya neft ixrac edilib. Proq­nozlara görə, Aİ və Çin arasında ticarətin həcmində 2030-cu ilə qədər əhəmiyyətli artım olacağı gözlənilir. 

Dünya Bankının məlumatları­na əsasən, ümumilikdə, Aİ, onun üzv ölkələri və inkişaf bankları Mərkəzi Asi­yanın nəqliyyat sistemlərini təkmilləşdir­mək üçün 2021–2027-ci illər ərzində 300 milyard avroya qədər dövlət və özəl sər­mayə qoyuluşunu planlaşdırıblar. Bank düzgün investisiyalar və strateji qərarlar­la Orta Dəhliz boyunca ticarətin həcmi­nin 2030-cu ilə qədər üç dəfə artacağı, eyni zamanda, marşrut boyu daşımala­ra sərf edilən vaxtın iki dəfə azalacağı­nı təxmin edir. Bununla yanaşı, 2027-ci ilə qədər sözegedən dəhlizin ötürücülük qabiliyyətinin ildə 10 milyon tonadək artı­rılması, çatdırılma müddətlərinin isə 14-18 günə endirilməsi nəzərdə tutulur. 

Yeri gəlmişkən, Qazaxıstan, Azər­baycan, Gürcüstan, Qara dəniz və Tür­kiyədən keçərək Avropaya gedən Orta Dəhlizin daha çox sərhədləri keçmək zərurəti, yükdaşımaların artması və yü­kaşırma əməliyyatlarında mövcud olan səmərəsizlik səbəbindən zəif inkişafı nəzərə çarpır. Fevralın 27-də Tbilisidə Dünya Bankının dərc etdiyi “Orta ticarət və nəqliyyat dəhlizi: Yüklərin üç dəfə ar­tırılması və daşınma müddətini yarıya endirmək üçün siyasətlər və investisiya­lar” adlı tədqiqatına həsr olunmuş regio­nal tədbir bu problemin həlli baxımından xüsusi əhəmiyyət kəcb edir. Düşünürəm ki, əməliyyat səmərəliliyinin artırılması və mövcud problemlərin aradan qaldı­rılması üçün regional yanaşmanın in­kişaf etdirilməsi məqsədi daşıyan bu tədbir Orta Dəhlizin perspektiv inkişaf istiqamətlərinin yüksəldilməsində əhə­miyyətli rol oynayacaq.

Mirbağır YAQUBZADƏ
XQ