Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda yerləşən “Azəri”, “Çıraq” yataqlarının və “Günəşli” yatağının dərinlikdə yerləşən hissəsinin kəşfiyyatı, işlənməsi və hasilatın pay bölgüsünə dair saziş – “Əsrin müqaviləsi” çərçivəsində həyata keçirilən tədbirlər, mühüm infrastruktur layihələrinin reallaşdırılması ölkəmizin davamlı sosial-iqtisadi inkişafı üçün möhkəm təməl, etibarlı bazadır. Təkcə onu qeyd etmək kifayətdir ki, bu tarixi saziş özünün zəngin karbohidrogen ehtiyatlarından düzgün, səmərəli şəkildə istifadə edən Azərbaycan Respublikasını regionun ən sabit və dinamik inkişaf edən ölkəsinə çevirib. Eyni zamanda neftdən əldə edilən gəlirlər hesabına Azərbaycanın iqtisadi imkanları xeyli artıb. 

Əvvəlki dövrlərdə olduğu kimi, 2023-ci ildə də “Əsrin müqaviləsi” çərçivəsində tikinti-quraşdırma, qaz­ma və hasilatla bağlı əməliyyatlar uğurla davam etdirilib. “BP-Azərbay­can” şirkətinin 2023-cü ilin nəticələ­rinə dair hesabatına əsasən, ötən il konsorsium iştirakçıları tərəfindən “Azəri-Çıraq-Günəşli” layihəsinin əməliyyat tədbirlərinə 504 milyon dollar, əsaslı məsrəflərinə isə 1 mil­yard 518 milyon dollar xərclənib.

2023-cü ildə “Azəri–Mərkə­zi-Şərqi” (ACE) layihəsi çərçivəsin­də tikinti-quraşdırma işləri nəzərdə tutulmuş qrafik əsasında davam et­dirilib. Martın 16-da “Azəri Mərkəzi Şərqi” platformasının dayaq bloku inşa olunduğu Heydər Əliyev adı­na Bakı Dərin Özüllər Zavodundan dənizə yola salınıb. Dayaq bloku “Azərbaycan Xəzər Dəniz Gəmiçili­yi” QSC-nin “STB-1” barjı vasitəsilə müqavilə sahəsinə çatdırılıb. Qurğu AÇG yatağı sahəsində suyun 137 metr dərinliyində öz daimi yerinə qu­raşdırılıb. Dayaq blokunun dənizdə quraşdırılması əməliyyatları “Azər­baycan” kran barjı vasitəsilə həya­ta keçirilib. Buna qədər isə dayaq bloku istismar sınaqları vasitəsilə tam yoxlanılıb. Yeri gəlmişkən, ACE platformasının dayaq blokunun çə­kisi 16 min ton, hündürlüyü isə 153 metr təşkil edir. Bu unikal qurğuya suvurma, neft ixracı və qaz ixracı üçün nəzərdə tutulmuş üç hasilat dik borusu daxildir. 

Aprel ayının 4-də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev Bibiheybətdəki tikinti-quraş­dırma sahəsinə baş çəkərək artıq tikintisi başa çatdırılmış ACE platfor­masının üst modullarının dənizə öz daimi yerinə yola salınmazdan əv­vəlki hazırlıq vəziyyəti ilə tanış olub. 

Üst modulların quruda aparılması planlaşdırılan əsas istismar sınaqları isə ilin birinci yarısında uğurla başa çatdırılıb. İlk dəfə olaraq təhlükəsizlik sınaqları quruda, həm də azot qazın­dan istifadə edilməklə icra olunub. Əvvəllər belə sınaqlar yalnız dəniz­də platforma işə salınarkən sistemə karbohidrogen vurmaqla keçirilsə də, ACE platformasında buna ehtiyac ol­mayıb. 

Əsas istismar sınaqları bitdikdən sonra, avqust ayının 7-də ACE plat­formasının üst modulları inşa edildiyi Bayıl tikinti-quraşdırma sahəsindən AÇG yatağı sahəsinə yola salınıb. Üst modulların daşınması, sürüşdür­mə üsulu ilə dayaq blokunun üzərinə yerləşdirilməsi, montajı və quraş­dırılması işləri diqqətlə planlaşdırıl­dığından bu işlər təxminən iki günə tamamlanıb. 

Daha sonra layihə dənizdə mon­taj-sazlama işləri ilə davam etdirilib və platforma yaşayış üçün hazır və­ziyyətə gətirilib. Bu da platformada heyət sayının artırılmasına və dör­düncü rübdə bir sıra mühüm işlərin başa çatdırılmasına imkan yaradıb. İlin son ayında ACE platforması əməliyyatlara təhvil verilib ki, bu da layihə çərçivəsində icra olunan ən mühüm işlərdən biri kimi diqqət çə­kir. Eyni zamanda layihə çərçivəsin­də qazma qurğusunun hazırlığı is­tiqamətində də işlər davam etdirilib. Həyata keçirilmiş tədbirlər inteqrasi­ya olunmuş təhvilalma testini heç bir ciddi məsələ aşkarlanmadan başa çatdırmağa imkan yaradıb. Bundan sonra 4 quyu konduktoru tam dərin­liyədək uğurla qazılıb. Daha sonra qazma sistemləri bütövlükdə təhvil verilib. ACE platformasında ilk hasi­lat quyusunun qazılmasına dekabr ayının 4-də başlanılıb. 

Bütövlükdə isə, 2023-cü ilin so­nuna Xəzərin Azərbaycan sektorun­da yerləşən “Azəri-Çıraq-Günəşli” neft-qaz yataqları blokunda quraş­dırılan “Azəri Mərkəzi Şərqi” platfor­masının tikintisi layihəsi üzrə işlər 97 faiz yerinə yetirilib. Bununla yanaşı, cari ilin əvvəllərində ACE-dən hasi­latın başlanması üçün tələb olunan bütün digər işlər və hazırlıqlar qrafikə uyğun olaraq davam etdirilir. 

Hesabatda o da bildirilir ki, 2023-cü ildə “Azəri-Çıraq-Günəş­li” yataqlar blokundan neft hasilatı sabit, təhlükəsiz və etibarlı şəkildə davam etdirilib. İl ərzində AÇG-də ümumilikdə, 137 hasilat, 45 su və 8 qaz injektor quyusu istismarda olub. Ötən il 6 hasilat platforması vasitə­silə gündə orta hesabla 363 min ba­rel və ya ümumilikdə, təxminən, 133 milyon barel, yəni 18 milyon ton neft çıxarılıb. Ümumi hasilatın 23 min bareli “Çıraq”, 96 min bareli “Mərkə­zi Azəri”, 86 min bareli “Qərbi Azəri”, 58 min bareli “Şərqi Azəri”, 67 min bareli “Dərinsulu Günəşli” və 33 min bareli “Qərbi Çıraq” platformaları­nın payına düşüb. Yeri gəlmişkən, 2023-cü il dekabr ayının 12-də AÇG layihəsinin səhmdarları “Qərbi Azə­ri” platformasından bir milyardıncı barel neft hasilatının əldə olunması­nı qeyd ediblər.

AÇG-də neft hasilatının sabit saxlanılması məqsədilə konsorsium iştirakçıları tərəfindən qazma əmə­liyyatları da nəzərdə tutulmuş qra­fikə uyğun davam etdirilib. İl ərzində müqavilə sahəsində 8 neft hasilatı, 6 su və 1 qaz injektor quyusu tamam­lanaraq istismara daxil edilib. 

Qeyd edək ki, əsrin neft sazişinə əsasən, AÇG-dən neftlə bərabər çıxarılan səmt qazı təmənnasız ola­raq Azərbaycan dövlətinə çatır. Ötən il Səngəçal terminalından, həmçinin “Neft Daşları”ndakı qurğu vasitəsilə gündə orta hesabla 5,5 milyon kub­metr, ümumilikdə isə, 2 milyard ku­bmetr səmt qazı Azərbaycanın qaz­paylama siteminə təhvil verilib. Hasil edilən səmt qazının qalan hissəsi isə təzyiqi saxlamaq məqsədilə yenidən kollektora vurulub.

Mirbağır YAQUBZADƏ
XQ