Ötən il bu xidmət büdcəyə 16 milyard manat köçürüb

İqtisadiyyat naziri Mikayıl Cabbarov “X” sosial şəbəkəsindəki hesabında vergi xidməti işçilərini peşə bayramı münasibətilə təbrik edərək bu sistemdə vəzifə öhdəliklərinin məsuliyyətlə yerinə yetirildiyini, vergi orqanının biznes mühitinin təkmilləşməsi, dövlət-biznes tərəfdaşlığının təşviqi və iqtisadi təhlükəsizliyin təminatında əhəmiyyətli rol oynadığını vurğulayıb. 

Nazır daha sonra qeyd edib ki, səffaflığın və vergi mədəniyyətinin yüksəldilməsi ilə səciyyələnən vergi daxilolmalarının davamlı artımı ma­liyyə sabitliyinə, sosial layihələrin icrasına və vətəndaşların rifahına mühüm töhfələr verir.

Yeri gəlmişkən, ölkə iqtisadiyyatı­nın inkişafında və dövlət büdcəsi gə­lirlərinin formalaşmasında vergi xid­məti işçilərinin mühüm rolunu nəzərə alaraq, peşə bayramı Azərbaycan Prezidentinin sərəncamı ilə 2005-ci ildə təsis olunub.

Dövlət Vergi Xidməti hazırda ölkənin büdcə gəlirlərinin formalaş­ması, iqtisadi inkişafın təmin edil­məsi, sahibkarlığın dəstəklənməsi prosesinin fəal iştirakçısı olan, fis­kal yığımların əhəmiyyətli hissəsini təmin edən qurum olmaqla yanaşı, həm də iqtisadiyyatı və sahibkarlıq mühitinin inkişafını tənzimləyən bir sistem kimi fəaliyyət göstərməkdədir.

Son illərdə dövlət büdcəsinə ver­gi daxilolmalarının təmin edilməsi, vergi ödəyicilərinə xidmətlərin çeşidi­nin və biznesin fəaliyyətinə səmərə­li vergi nəzarətinin qurulmasında rəqəmsallaşmanın genişləndirilməsi, habelə biznes və investisiya mühiti­nin cəlbediciliyinin artırılması vergi orqanlarının fəaliyyətinin başlıca pri­oritetlərini təşkil edib. İqtisadi artımın bərpasında vergi təşviq alətlərindən fəal istifadəyə önəm verilib. 

Ötən il ərzində İqtisadiyyat Na­zirliyi yanında Dövlət Vergi Xidmə­tinin xətti ilə dövlət büdcəsinə vergi daxilolmalarının həcmi 2022-ci illə müqayisədə 3,8 faiz artaraq 16 mil­yard 127 milyon manata çatıb. Bu müddətdə qeyri-neft-qaz sektorun­dan vergi daxilolmaları əvvəlki illə müqayisədə 19,3 faiz artıb və 9 mil­yard 707,8 milyon manat təşkil edib. Əldə olunan fiskal nəticələrdə iqtisa­di artımla yanaşı, “kölgə iqtisadiyya­tı”nın miqyasının azaldılması, biznes fəaliyyətinin və gəlirlərin leqallaşdırıl­ması kontekstində atılan addımların da böyük rolu olub. 

Son illərdə qeyri-neft-qaz sek­torundan vergi daxilolmalarının dinamik artımında və vergitutma bazasının genişlənməsində “kölgə iqtisadiyyatı”nın miqyasının azaldıl­ması və şəffaflaşma ən mühüm amil olub. Rəqabətin təmin edilməsi, sa­hibkarlığın təşviqi və leqal fəaliyyət vergi stimullarının tətbiqi şəraitində genişlənib. Bunun nəticəsində “kölgə iqtisadiyyatı”nda cəmlənmiş dövriy­yələrin “ağarması” prosesi sürətlə­nib. Bu, bəyan edilən dövriyyələrin, daxili istehsalın və ticarətin göstə­ricilərində, ticarət əməliyyatlarında sənədləşmənin səviyyəsində, elekt­ron qaimələrin dövriyyədəki payında, bağlanmış əmək müqavilələrinin sa­yında özünü büruzə verib.

Xatırladaq ki, respublikamızda əmək müqavilələrinin sayı 2019-cu il yanvarın 1-i ilə müqayisədə 406,9 min artaraq cari il yanvarın 1-nə 1 milyon 809 min, o cümlədən qeyri-neft-qaz özəl sektorunda 358 min və ya 1,6 dəfə artaraq 897,9 min olub.

Bununla yanaşı, hesabat ilində məcburi dövlət sosial sığorta ödə­nişləri üzrə proqnozdan əlavə 413,2 milyon manat daxilolma təmin edilib, bu sahədə artım 13,3 faiz olub. Qey­ri-büdcə təşkilatları üzrə artım 15,1 faiz təşkil edib.

Dövriyyələrin şəffaflaşmasında yeni nəsil nəzarət-kassa aparatları­nın geniş tətbiqi mühüm amillərdən biridir. İndiyədək ölkə ərazisində 98 mindən çox yeni nəsil kassa aparatı quraşdırılıb. Bu kassalardan istifadə hesablaşmaların daha şəffaf aparıl­masına, malların qanunsuz dövriyyə­sinin qarşısının alınmasına və döv­riyyəyə nəzarətin təmin edilməsinə imkan yaradıb. Nəticədə bu aparat­lar üzrə dövriyyələrin artımı ötən il də davam edib və dövriyyənin həcmi 22 milyard manata çatıb.

Azərbaycanda uğurla tətbiq edilən “ƏDV geri al” layihəsi iqtisa­diyyatın şəffaflaşdırılması istiqamə­tində mühüm nəticələr verməkdədir. 2023-cü il ərzində fiziki şəxs olan is­tehlakçılara ödədikləri ƏDV üzrə 154 milyon 178,8 min manat geri qay­tarılıb. Ötən ildən etibarən nağdsız ödəniş edən istehlakçılara qaytarılan ƏDV məbləği artırılıb. Bu da faktiki olaraq nağdsız ödənişlə alış-verişin genişlənməsinə səbəb olub. Ötən il ölkədə nağdsız ödənişlərin həcmi əvvəlki illə müqayisədə 2 dəfə ar­taraq 48 milyard 978 milyon manat təşkil edib. Bu həm də vergi islahat­larının nağdsız dövriyyənin artımına verdiyi töhfədir.

İqtisadi aktivlik, “kölgə iqtisa­diyyatı”nın miqyasının azaldılması istiqamətində aparılan işlər bir çox sahələrdə fəaliyyətin leqallaşması­na, aktiv ödəyici kateqoriyasının art­masına imkan verib. ƏDV ödəyicilə­rinin sayında müşahidə olunan artım isə fiskal nöqteyi-nəzərindən xüsu­silə aktualdır. 2023-cü ildə aktiv vergi ödəyicilərinin sayı 7 faiz, aktiv ƏDV ödəyicilərinin sayı 14,4 faiz, aktiv ob­yektlərin sayı 8,1 faiz artıb. 2024-cü ilin əvvəlində aktiv vergi ödəyiciləri­nin sayı isə 761,7 minə yaxın olub.

Ötən il istər vergi qanunvericiliyi, istərsə də Vergi Məcəlləsində əhə­miyyətli dəyişikliklər edilib. Sahib­karlıq assosiasiyaları, sahibkarların ictimai birlikləri ilə əlaqələrin geniş­ləndirilməsi istiqamətində intensiv iş aparılıb. Həm qanunvericilikdə olan son dəyişikliklər, həm də perspek­tiv dəyişikliklər sahibkarların ictimai birlikləri ilə, sahibkarları təmsil edən assosiasiyalarla mütəmadi müzakirə olunur.

Dövlət Vergi Xidməti qarşıda du­ran əsas hədəflərə və iqtisadi siste­min yeni çağırışlarına uyğun olaraq təşviq, effektiv nəzarət, rəqəmsallaş­ma prinsiplərinə söykənən rəqəmsal platformanı təkmilləşdirməkdə da­vam edir. Vergi sistemində rəqəm­sallaşma səviyyəsi və rəqəmsal inzi­batçılıq daha da təkmilləşir. Sayı 760 mini keçmiş aktiv vergi ödəyicilərinə münasibətdə effektiv nəzarətin qu­rulması yalnız bu yolla mümkün­dür. Bu baxımdan, vergi xidmətinin rəqəmsallaşma səviyyəsi və dərinliyi artırılmaqdadır. 

Beynəlxalq təcrübəyə uyğun ola­raq, vergi qanunvericiliyinə bir sıra yeniliklər daxil edilib. O cümlədən müxtəlif vergidən yayınma sxemlə­rinin tətbiqinin qarşısının alınması, ölkədəki qeyri-rezident və rezident şəxslər üçün beynəlxalq vergitutma baxımından ədalətli və əlverişli siste­min yaradılması, həmçinin avtomatik məlumat mübadiləsinin genişlənmə­si və emalın daha effektiv aparılma­sı, beynəlxalq müqavilələr şəbəkəsi­nin artırılması, inzibati yardım üzrə digər formatların tətbiq edilməsi, müqavilələrin tətbiqi ilə bağlı proses­lərin rəqəmsallaşdırılması ilə bağlı beynəlxalq standartlar qanunverici­liyə daxil edilib. Xüsusilə də, İqtisadi Əməkdaşılıq və İnkişaf Təşkilatının təşəbbüsü ilə dünyanın 60-dan çox ölkəsinin, o cümlədən Azərbaycanın da qoşulduğu “Vergitutma bazasının aşınması və mənfəətin köçürülməsi (BEPS)” layihəsi ilə bağlı qanunveri­cilikdə yeniliklər mövcuddur. 

Vaqif BAYRAMOV
XQ