Bu marşrutla daşımalar 3 dəfə çoxalaraq 2030-cu ildə 11 milyon ton olacaq

Hazırda Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu (TBNM və ya Orta Dəhliz) səmərəli fəaliyyət göstərir və infrastrukturun inkişafı məqsədilə önəmli layihələr həyata keçirilir. Bu gün beynəlxalq ekspertlər tərəfindən dəhlizin nadir coğrafi mövqeyi yüksək dəyərləndirilərək onun Avropa və Asiyanı birləşdirən həyati körpü rolu oynadığı vurğulanır. 

Bununla yanaşı, dəhlizin Mərkəzi Asiyanın resursla zəngin regionlarını Av­ropanın sənaye mərkəzləri ilə əlaqələn­dirdiyi və bu nəqliyyat platformasından regiondakı bütün ölkələrin faydalandığı diqqətə çatdırılır. Xatırladaq ki, ölkəmizin tərəfdaşları ilə birlikdə nəqliyyat infrast­rukturunun tam ötürücülük gücü ilə fəa­liyyətini təmin etmək üçün praktik işlər görülür. Azərbaycan hökuməti tərəfindən dəhlizlərin inkişafına vəsait ayrılması, respublikamızda avtomobil və dəmir yol­larının müasir səviyyədə qurulmasına xü­susi əhəmiyyət verilməsi, həmçinin əsaslı təmirin aparılması bunun bariz ifadəsidir. 

Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu Assosiasiyası Sinqapurla bir­likdə Orta Dəhlizin iştirakçılar arasında məlumat mübadiləsinin yaxşılaşması, həmçinin sərhəd keçidlərinin sürətlən­dirilməsi məqsədi daşıyan rəqəmsal­laşması konsepsiyasının yaradılmasına başlayıb. Assosiasiyanın baş katibi Hay­dar Abdikerimovun mediaya bildirdiyinə görə, dəhlizin rəqəmsallaşması üzrə la­yihələrin də Sinqapurun aparıcı şirkətləri ilə həyata keçiriləcəyi qərara alınıb. 

Qarşıdakı beş il ərzində dəhlizin inf­rastrukturuna və proseslərin səmərəlili­yinin artırılmasına 5 milyard avro inves­tisiya qoyulacaq. Marşrut Mərkəzi Asiya istehsalçılarının Türkiyə, Şimali Afrika və Cənubi Avropa ölkələri istiqamətindəki dünya bazarları ilə inteqrasiyasında mü­hüm rol oynayacaq. 

Marşrutun əsas məqsədi isə Çin, Qa­zaxıstan kimi ölkələrdən, Xəzər dənizi ilə Azərbaycan, Gürcüstan, Türkiyə, Ukray­na, Polşa və Rumıniya ərazisindən yük tranzitinin təmin olunmasından ibarətdir.

Dünya Bankının (DB) Avropa və Mərkəzi Asiya regionu üzrə vitse-prezi­denti Antonella Bassani bu beynəlxalq maliyyə qurumunun Orta Dəhliz boyun­ca yerləşən ölkələrin hökumətlərinin və digər çoxtərəfli təşkilatların tərəfdaşlığı ilə marşrutun inkişafına dəstək göstər­məyə hazır olduğunu bildirib. O, dəhli­zin təkcə həyat qabiliyyətli deyil, həm də marşrut boyu yerləşən ölkələrin iqtisa­diyyatları üçün mühüm önəm daşıdığını vurğulayıb. 

DB nümayəndəsinin sözlərinə görə, Azərbaycan, Gürcüstan və Qazaxıstan digər ölkələrlə birlikdə dəhlizin təşviqi ilə bağlı baxışlarının razılaşdırılmasında mühüm irəliləyişə nail olub.

Qeyd edək ki, Orta Dəhliz Çin və Avropa İttifaqı (Aİ) ölkələrinin konteyner­lərlə dəmir yolu yükdaşımaları şəbəkələ­rini Mərkəzi Asiya, Qafqaz, Türkiyə və Şərqi Avropa ölkələri vasitəsilə birləşdirir. Çoxtərəfli, multimodal nəqliyyat infrast­rukturu Xəzər dənizi və Qara dənizin bərə terminallarını Çin, Qazaxıstan, Azərbay­can, Gürcüstan, Türkiyə, Ukrayna və Pol­şanın dəmir yolu sistemləri ilə əlaqələn­dirir. Orta Dəhliz, eyni zamanda, Çindən Türkiyəyə, eləcə də, Avropa ölkələrinə və əks istiqamətdə yük axınının artmasına səbəb olur. Dəhlizlə hərəkət edən qatar­lar yükləri Çindən Avropaya orta hesabla 20-25 gün ərzində çatdırır və bu, qeyd olunan nəqliyyat dəhlizinin əsas üstün­lüklərindən biridir.

Yeri gəlmişkən, DB-nin bu günlərdə yayılan hesabatında da Orta Dəhlizin gələcək fəaliyyət istiqamətləri haqqında müsbət proqnozlar verilib, Qazaxıstan, Azərbaycan və Gürcüstanın Orta Dəhliz ticarət marşrutunun diversifikasiyasında mühüm rol oynadığı diqqətə çatdırılıb. Bununla bərabər, hesabatda təchizat zəncirlərinin yönləndirilməsində, ölkələ­rarası ticarətin dayanıqlığının artırılma­sında və bir sıra ənənəvi regional ticarət tərəfdaşlarından asılılığın azaldılmasın­da dəhlizin əhəmiyyətli təsiri xatırladılıb.

DB-nin hesabatında daha sonra qeyd olunub ki, marşrutun inkişafı məqsədi daşıyan xüsusi strategiya nəticəsində Qazaxıstan, Azərbaycan və Gürcüstan istehsal fəaliyyətlərinin kütləviliyini təş­viq etməklə ixrac həcmini və məhsulların əlavə dəyərini artıra bilər. Belə bir imkan isə 2021-2030-cu illər üçün üç ölkənin yük bazasında ümumi potensialın 90 mil­yon tona (+44 faiz) yüksəlməsini, bunun isə 70 milyon tonunun Qazaxıstandan əlavə ixracın payına düşəcəyini şərtlən­dirər. 

Hesabatda, həmçinin bildirilir ki, Orta Dəhlizin istismara verildiyi ssena­ridə Xəzər dənizi vasitəsilə daşımaların həcminin 2030-cu ildə 11 milyon tona çatacağı gözlənilir. Bu isə 2021-ci ilə nis­bətən 3 dəfə artım deməkdir. Xəzər də­nizi vasitəsilə yükün təxminən 4 milyon tonunun konteyner vasitəsilə aparılacağı proqnozlaşdırılır. Konteynerlərin isə 1,5 dəfə artması gözlənilir. Eyni zamanda, təkmilləşdirmələrin həyata keçirilmədiyi təqdirdə daşıma tələbatının proqnozlaş­dırılan artımdan 35 faiz aşağı olacağı qeyd edilir. 

DB dəhliz vasitəsilə gübrə kimi yük­sək əlavə dəyərli məhsul daşımalarının təxminən iki dəfə artacağını proqnozlaş­dırır. Bundan əlavə, daha çox daşınacaq mallara metal məmulatları, hazır qida məhsulları, maşınlar və kimyəvi mad­dələr daxildir. Hazırda Şimal marşrutu ilə aparılan müəyyən malların da qis­mən Orta Dəhlizlə daşınacağı gözlənilir. Bununla bərabər, xammalın payının 60 faizdən 53 faizə endiriləcəyi, neft və neft məhsullarının, eləcə də qara və əlvan metalların əvvəllər olduğu kimi, Xəzər dənizi vasitəsilə daşımaların mühüm his­səsini təşkil edəcəyi proqnozlaşdırılır. 

Adıçəkilən beynəlxalq maliyyə qu­rumunun hesabatında diqqətçəkən bir məqama da toxunulur. Bank mütəxəssis­lərinin fikrincə, Orta Dəhlizdə fəal iştirak Azərbaycanın regional ticarət və tranzit qovşağı kimi mövqeyini gücləndirməklə yanaşı, həm də ölkəni Asiya və Avropa üçün strateji tərəfdaş kimi tanıdır. Eyni zamanda, bu dəhlizin inkişafı ilə bağlı uğurlu strategiyanın davam etdirilməsi və zəruri investisiyaların qoyulması 2030-cu ilədək Azərbaycan, Gürcüstan və Qa­zaxıstan arasında ticarətin 37 faiz, bu ölkələrlə Aİ arasında isə ticarətin 28 faiz artmasına gətirib çıxara bilər. 

Orta Dəhliz üzrə ən böyük həcmdə artım Çin və Avropa arasındakı ticarətdə gözlənilir. 2030-cu ilə qədər dəhliz va­sitəsilə Çin və Avropa arasındakı ticarət 5,3 faizə qədər artacaq. Bu isə AB-Çin ticarətinin təxminən, 1 faizi həcmindədir.

Xatırladaq ki, Orta Dəhliz 2014-cü ilin fevral ayında Azərbaycan, Qazaxıstan və Gürcüstanın müvafiq strukturlarının iştirakı ilə yaradılıb. Sonradan layihəyə Ukrayna, Rumıniya və Polşa qoşulub. Hazırda marşrut Çin–Qazaxıstan sərhə­dindən başlayır və Qazaxıstan, Xəzər dənizi, Azərbaycan və Gürcüstan ərazi­sindən keçərək Avropaya qədər uzanır. Bütün marşrut boyunca vahid tarif yara­dılıb, “vahid pəncərə” prinsipi tətbiq olu­nur.

M.YAQUBZADƏ
XQ