Daxili borc isə 5 milyard manata yaxındır

Prezident İlham Əliyev bu ilin ilk yarısının sosial-iqtisadi yekunlarına həsr olunan müşavirədəki çıxışında ölkəmizin xarici dövlət borcunun idarə edilməsi istiqamətində həyata keçirilən tədbirlərin daim diqqətdə saxlanıldığını, nəticədə qarşıya qoyulan məqsədlərə nail olunduğunu bildirib. Dövlətimizin başçısı daha sonra mütləq rəqəmlərdə Azərbaycanın xarici borcunun 6,7 milyard dollara endiyini və bunun isə ümumi daxili məhsulun (ÜDM) təxminən 10 faizini təşkil etdiyini vurğulayıb. 

Maliyyə Nazirliyinin “2023-cü ilin döv­lət və icmal büdcələrinin yarımillik icrası­na dair arayış və ilin sonuna gözləntilər sənədi”ndə də həmin göstəricilər öz ifa­dəsini tapıb. Eyni zamanda, adıçəkilən sənəddə hesabat dövrünə daxili dövlət borcunun isə 4 milyard 970,3 milyon ma­nata çatdığı və cari il üzrə proqnozlaşdı­rılan ÜDM-in 4,5 faizi həcmində olduğu xatırladılaraq daxili dövlət borcunun daxi­li maliyyə bazarında yerləşdirilmiş dövlət qiymətli kağızları üzrə qalıq borc təşkil etdiyi göstərilib.

Yeri gəlmişkən, hesabat dövründə daxili dövlət borcunun 27,5 faizi 1 illik, 52,1 faizi 2 və 3 illik, 20,4 faizi isə 5 il və daha artıq müddətli dövlət qiymətli kağız­larının payına düşüb. Xarici dövlət borcu üzrə imzalanmış müqavilələr çərçivəsin­də cari ilin ilk altı ayı ərzində 113,3 milyon manat istifadə edilib.

Bu ilin birinci yarısında daxili maliyyə bazarında yerləşdirilən dövlət istiqrazları üzrə dövlət büdcəsinə 1 milyard 15 mil­yon manat məbləğində vəsait daxil olub. Həmin vəsaitin 724,1 milyon manat his­səsi xarici və daxili dövlət borcu üzrə vax­tı çatan əsas borc ödənişlərinin yenidən maliyyələşdirilməsinə, 290,9 milyon ma­nat hissəsi isə dövlət büdcəsi xərclərinin maliyyələşdirilməsinə yönəldilib.

Maliyyə Nazirliyinin yaydığı sənəddə daha sonra vurğulanır ki, 2024-cü il yan­varın 1-nə Azərbaycan Respublikasının xarici dövlət borcunun 6 milyard 381 mil­yon ABŞ dolları (10 milyard 847 milyon manat), daxili dövlət borcunun isə 6 mil­yard 688 milyon manat olmaqla ümumi dövlət borcunun 17 milyard 536 milyon manat təşkil edəcəyi gözlənilir.

Gələn il yanvarın 1-nə xarici dövlət borcunun 49 faizi 5 ilədək, 42,6 faizi 5-10 il ərzində, 8,4 faizi isə 10 ildən artıq müd­dətə kreditorlara ödəniləcək. Xarici döv­lət borcu üzrə yeni cəlb olunacaq borc öhdəliklərinin 10 ilədək müddətə müvafiq istinad dərəcəsi üstəgəl 0,65 faiz dərəcə­si ilə, 10-20 illik müvafiq istinad dərəcəsi üstəgəl 0,8 faiz dərəcəsi ilə, 20 ildən ar­tıq müddətə isə müvafiq istinad dərəcəsi üstəgəl 0,9 faiz dərəcəsi ilə cəlb oluna­caq. 

Daxili dövlət borcunun 40,5 faizi­ni daxili maliyyə bazarlarında emissiya olunmuş dövlət istiqrazları təşkil edəcək. İlin sonuna dövriyyədə olan dövlət istiq­razlarının 13 faizi 1 illik, 66,1 faizi 2-3 illik, 20,9 faizi isə 5-7 illik istiqrazların payına düşəcək. Daxili dövlət borcuna xidmət xərcləri 265 milyon təşkil edəcək.

Yenidən baxılmış 2023-cü ilin dövlət büdcəsinin kəsiri 155 milyon manat artırı­laraq 2 milyard 734,3 milyon manat məb­ləğinə çatdırılıb. Kəsirin artımının maliy­yələşdirilməsi daxili borclanmadan cəlb olunan vəsait və özəlləşmədən əlavə daxilolmalar hesabına təmin ediləcək. Kəsirin cari ilin sonuna gözlənilən ümumi daxili məhsula nisbəti 2,5 faiz həcmində olacaq.

Göründüyü kimi, indiki bu cür sosi­al-iqtisadi şərait və dövlətimizin başçısı­nın uğurlu siyasəti təbii ki, xarici dövlət borcunun səmərəli idarə edilməsinə əl­verişli şərait yaradıb. Maliyyə Nazirliyi­nin məlumatına görə, hökumət 2023-cü ilin dövlət büdcəsində dövlət borcuna və öhdəliklərinə xidmətlə bağlı 1 milyard 5 milyon manat məbləğində xərclər nəzər­də tutub. 

Xarici borclanma hesabına icrası davam etdirilən layihələr çərçivəsində vəsait istifadəsi üzrə təqdim edilən mə­lumatlara əsasən, hazırda yuxarıda vur­ğulandığı kimi, birbaşa xarici dövlət bor­cunun səviyyəsi ümumi daxili məhsulun təxminən 10 faizini təşkil edir.

Daxili dövlət borcalmasının həcminin artırılması, dövlət qiymətli kağızlar ba­zarının inkişafının dəstəklənməsi, dövlət borcunun orta və uzunmüddətli gəlirlik əyrisinin formalaşdırılması və “Azərbay­can Respublikasında dövlət borcunun idarə edilməsinə dair orta və uzun müd­dət üçün Strategiya”sına uyğun olaraq xarici borcun daxili borcla əvəzlənməsi istiqamətində məqsədyönlü borclanma siyasətinin həyata keçirilməsi nəticə­sində 2022-ci ilin sonu ilə müqayisədə birbaşa daxili dövlət borcunun səviyyəsi mütləq ifadədə 180,5 milyon manat məb­ləğində artmaqla aprelin 1-nə 4 milyard 368,7 milyon manat təşkil edib.

“Azərbaycan Respublikasında dövlət borcunun idarə edilməsinə dair orta və uzun müddət üçün Strategiya”sı haqqın­da danışarkən bir mühüm məqamı xüsu­si qeyd edək. Belə ki, adıçəkilən sənəd­də istifadə olunan bir sıra makroiqtisadi göstəricilər, o cümlədən, ümumi daxili məhsul və manatın ABŞ dollarına qarşı məzənnə göstəriciləri ortamüddətli dövr üçün (2022–2025) qəbul edilmiş makro­fiskal çərçivəyə əsaslanır.

Eyni zamanda, sözügedən strate­giyada dövlət borcalmaları üzrə müəy­yənləşdirilən strateji məqsədlərə çatmaq üçün bir sıra prioritet tədbirlərin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur. Onlar sıra­sında 2022–2025-ci illər üzrə dövlət bor­cunun ümumi daxili məhsula nisbətinin yuxarı həddinin 2025-ci ilin sonunadək 20 faizdən aşağı səviyyədə saxlanılması diqqət çəkir. Eyni zamanda, xarici dövlət borcunun ümumi daxili məhsula nisbəti­nin 10 faizə çatdırılması qarşıya mühüm vəzifə kimi qoyulur və yenilənən strategi­ya həmin məqsədə çatmaq üçün 2025-ci ilədək gerçəkləşdiriləcək tədbirləri əhatə edir.

Bu məqamda Maliyyə Nazirliyinin məlumatına əsaslanaraq qeyd edək ki, 2022–2025-ci illər üzrə yenilənən strate­giyada ortamüddətli dövr ərzində dövlət büdcəsi qarşısında makroiqtisadi sabit­liyə xələl gətirilməməsi, büdcənin gəlir və xərclərinin ahəngdarlığının təmin edil­məsi, habelə tədiyə balansının tarazlı­ğının pozulmasının qarşısının alınması, Dövlət Neft Fondunun aktivlərinin iqtisadi təhlükəsizliyinin qorunması, düşməndən təmizlənən ərazilərdə bərpa-quruculuq layihələrinin, habelə dövlətin əsas funk­siyalarının (sosial təminat, səhiyyə, mü­dafiə, dövlət borcuna xidmət və s.) ma­liyyələşdirilməsi kimi bir sıra çağırışlar meydana gəlib. 

Vəkil HÜSEYNOV,
iqtisadçı-ekspert

Azərbaycan həyata keçirilən uzaq­görən siyasət nəticəsində xarici döv­lət borcu ilə əlaqədar davamlı şəkildə müsbət göstəricilər əldə edir. Bunun əsas səbəblərindən biri xarici dövlət borcunun daxili dövlət borcu ilə əvəz­lənməsi, dövlət borcunun idarəsi üzrə strategiyanın uğurla gerçəkləşdirilmə­sidir. 

Son illər xarici dövlət borcunun əhəmiyyətli şəkildə azaldılaraq 6,7 mil­yard dollar səviyyəsinə endirilməsi və bu göstəricinin ümumi daxili məhsulun təxminən 10 faizini təşkil etməsi “Azər­baycan Respublikasında dövlət borcu­nun idarə edilməsinə dair orta və uzun müddət üçün Strategiya”nın icrasının diqqət mərkəzində saxlanılmasının məntiqi nəticəsidir.

Burada xatırladaq ki, “Fitch Ratin­gs” kimi nüfuzlu beynəlxalq agentlik ölkəmizin xarici valyutada uzunmüd­dətli emitent defolt reytinqini müsbət proqnozla “BB+” səviyyəsində təs­diqləyib. Reytinq ölkəmizin çox güclü xarici balansı, müvafiq ölkələr qrupun­da ən aşağı dövlət borcu və suveren fond aktivlərindən maliyyələşmə çevik­liyi ilə dəstəklənib.

Azərbaycanın xarici dövlət borcu­nun davamlı olaraq azaldılması dövlə­tin beynəlxalq maliyyə institutlarından asılılığının minimuma enməsinə gətirib çıxarıb. Xarici borc əsasən dövlət istiq­raz emissiyası vasitəsilə aşağı salınıb. 

Respublikamızda istiqraz bazarı isə son illər sürətlə inkişaf etməkdədir və dövlətin bazarı stimullaşdırmaq üçün atdığı əhəmiyyətli addımlar əhalinin vəsaitlərini bu yöndə investisiya etmə­sinə imkan yaradır. Xarici dövlət bor­cunun Maliyyə Nazirliyinin istiqrazları vasitəsilə azaldılması da dövlət istiq­razları bazarına müsbət təsir göstərir. Fiziki şəxslərin bank depozitlərinin faiz gəlirlərinin vergiyə cəlb olunması isə əmanətçiləri bu bazara yatırım etməyə həvəsləndirir. Çünki dövlət istiqrazları­nın faiz gəlirləri vergidən azaddır. 

Vaqif BAYRAMOV, “Xalq qəzeti”