...Həmin günlərdə İkinci Dünya müharibəsinin başa çatmasından 22 il ötürdü. Yəni, insanların maddi aclığı artıq geridə qalmışdı. Ancaq mənəvi aclıq gündən-günə artırdı. Çünki sovet rejimi rus olmayan xalqların milli-mənəvi dəyər və düşüncələrini, sözün həqiqi mənasında, həm buxovda, həm də boyunduruqda saxlayırdı. Belə bir zamanda Novruz kimi milli bayrama pasport verilməsinin nə qədər çətin və riskli olduğunu söyləməyə ehtiyac yoxdur. Elə həmin fədakarlığı hansı soydaşımızın etdiyini xatırlatmağa da zərurət hiss edilmir. Çünki hamı həmin tarixçəni yaxşı bilir.

... Ötən əsrin son iki onilliyində (hələ müəllim işlədiyim illərdə) İn­cəsənət İnstitutunun məzunu oldu­ğuma görə “Bakı” qəzetində mənə iki rubrikanı davam etdirmək etibar olunmuşdu: “Şəhərimizin mədəniyyət ocaqlarında” və “Arxivlərdə yaşanan ömürlər”. Birinci rubrikanın materialları üçün paytaxtın ən ucqar kənd və qəsə­bələrini gəzməli olsam da, ikinci rubri­kanın materiallarını hazır şəkildə mənə verirdilər. 

Belə ki, hələ tələbəlik illərindən tanıdığım ədəbiyyatşünas, publisist, mətnşünas, Azərbaycan Yazıçılar, Teatr Xadimləri və Jurnalistlər bir­liklərinin üzvü, Dövlət Ədəbiyyat və İncəsənət Arxivinin direktor müavini – sonralar direktoru olan Maarif Tey­murov arxivdən götürdüyü “xoruz səsi” eşitməmiş tarixi sənədlərin surə­tini mənə verirdi və həmin materialları qəzet məqaləsinə çevirərək ikimizin imzası ilə “Bakı” qəzetinə təqdim edir­dim. Yeri gəlmişkən, həmin rubrikada Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti döv­ründə oxumaq üçün xaricə göndərilmiş gənclərin əksəriyyətinin sonrakı acı ta­leyi barədə də yazmışdıq. 

Maarif müəllim bəlkə də hər gö­rüşümüzdə Şıxəli Qurbanov haqqın­da danışır və əlavə edirdi ki, onun milli-mənəvi dəyərlərimizə verdiyi önə­min, göstərdiyi xidmətin layiqincə qiy­mətləndirilməsi hər birimizin borcudur. 

Mərhum dostum danışırdı ki, 1967-ci ildə Azərbaycanda Novruzun yüksək səviyyədə qeyd olunması Mos­kvada çox böyük həyəcanla qarşılan­mışdı. Kreml rəsmiləri Şıxəli Qurba­novu Mərkəzi Komitəyə çağırıb izahat tələb etmişdilər. O da 22 vərəqdən ibarət izahat yazmış və yazdıqlarının həqiqət olduğunu təsdiqləmək üçün tanınmış şərqşünas İosif Braginskidən kömək istəmişdi. Novruzun dinlə heç bir əlaqəsi olmadığını sübut edən hə­min izahat əvvəlcə “Pravda”, sonra isə – 1977-ci il mayın 20-də “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetlərində dərc edil­mişdi. Arxivçi dostum xatırladırdı ki, məqalə – daha doğrusu, izahat qəzet­də dərc edildikdən sonra Şıxəli Qurba­nov deyibmiş: “Novruz pasport aldı”.

…Bu sətirləri qələmə almaq üçün Prezident kitabxanasında bəzi materi­allara da baxdım. Orada Maarif Tey­murovun da bəzi fikirlərinə rast gəldim. Məsələn, bir məqalədə oxudum: 

“Həmin vaxt tələbə olduğunu deyən Maarif Teymurov 1967-ci ilin Novruz bayramını belə xatırlayır: “İndi də hə­min hadisəni xatırlayıram. İri tonqal qalanmışdı. Bahar qız – Səfurə İbra­himova bu obrazı gözəl canlandıra bil­mişdi. Yadımdadır, məsul dövlət işçiləri olaraq Şıxəli Qurbanov və Vəli Məm­mədov tədbirə necə böyük sevinclə tamaşa edirdilər. Tədbir martın 20-də başlandı. Camaat axın-axın gəlirdi. Hamı üçün bu, sanki təzə bir hadisə idi. Xalq neçə onillərdən bəri qadağan olunmuş bayramın belə bir səviyyədə keçirilməsindən hədsiz sevinirdi. Hə­min günün axşamından səhərə kimi adamlar küçələrdən yığışmadılar. Od Suraxanı Atəşgahından gətirilmişdi. O zaman çalınan musiqiləri xatırladıqca, hələ də sanki qulaqlarımda səslənir. Xalqımız o illərdə belə təntənələrin acı idi.

Novruz bayramı mövzusunda ənənəvi meydan tamaşalarına hamı böyük maraqla baxırdı. Aktyorlar Fərəc Nağıyev və Əliimran Dəmirov Şirvanski Kosa və Keçəl obrazlarını yaratmışdılar… O zaman Bakıda bu tədbirin keçirilməsi az sonra Orta Asi­yadakı sovet respublikalarında da Nov­ruz bayramının keçirilməsinə səbəb oldu. Həmin tədbirlə bağlı geyimlərin eskizləri də maraq doğurur. Kosanın papağı ilə bağlı eskiz forması da diqqə­ti çəkir. Sovet dövründə bizimkilər Nov­ruzu yaşatmaq üçün ona Bahar və Yaz bayramı kimi adlar uydurmağa məcbur olublar. Bu, sadəcə olaraq, ilin təzələn­məsidir, milli mədəniyyətimizdə Yeni il bayramıdır”. 

İttifaq MİRZƏBƏYLİ, “Xalq qəzeti”