Sübh tezdən Heydər Əliyev Beynəlxalq Aeroportundan səmaya qalxan təyyarə Naxçıvan şəhərindəki hava limanına enəndə sərnişinləri şıdırğı payız yağışı qarşıladı. Çox keçməmiş seyrəlməkdə olan buludların arasından boylanan günəş səliqə-sahmanı, təmizliyi ilə göz oxşayan qədim şəhərə əlavə bir gözəllik gətirdi. Sübh günəşinin yaratdığı xoş mənzərə burada həyata keçirilmiş abadlıq-quruculuq işləri ilə həmahənglik təşkil edir. İlk andaca qurub-yaratmağa sonsuz həvəsi olan insanların yaşadıqları bir məkana gəlməyinə əmin olursan.

Quruculuq işləri, inkişaf və tərəqqi təkcə Naxçıvan şəhərini deyil, muxtar respublikanın bütün guşələrini əhatə edir. Bu qədim diyarın sakinləri ilə həmsöhbət olduqca hiss edirsən ki, ümummilli lider Heydər Əliyevin xilaskarlıq missiyası nəti­cəsində blokada şəraitinə mətanətlə sinə gərmiş, düşmənin bəd niyyətlərini gözün­də qoymuş Naxçıvan Muxtar Respubli­kası indi yeni yüksəliş və üstün tərəqqi dövrünü yaşayır.

Son zamanlar ölkəmizdə reallaşdırı­lan yeni və çevik iqtisadi yanaşma­lar, iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi, əlverişli biznes mühitinin yaradılması, investisiya cəlbediciliyinin daha da artırıl­ması, vergi və gömrük sistemində köklü dəyişikliklər, şəffaflığın artırılması kimi mühüm amillər Naxçıvanın da dayanıqlı sosial-iqtisadi inkişafı üçün əlverişli im­kanlar yaradır. Naxçıvan Muxtar Respub­likası İqtisadiyyat Nazirliyinin məlumatı­na görə, biznes subyektlərinin maliyyə resurslarına çıxışının asanlaşdırılması məqsədilə Azərbaycan Respublikası Sa­hibkarlığın İnkişafı Fondu tərəfindən böl­gədə fəaliyyət göstərən bütün banklara 15 milyon manat vəsait ayrılıb. Cari ilin 9 ayı ərzində həmin vəsait hesabına Nax­çıvanda fəaliyyət göstərən sahibkarlara 1 milyon 375 min manat güzəştli şərtlərlə kredit verilib ki, bunun da 450 min manatı sənayenin, 250 min manatı kənd təsərrü­fatının, 675 min manatı isə xidmət sekto­runun payına düşüb. 

Sahibkarların biznes fəaliyyətini sti­mullaşdıran, onların vergi və gömrük güzəştləri əldə etməsi üçün əlverişli şərait yaradan və 2016-cı ildən tətbiq edilən in­vestisiya təşviqi mexanizmi çərçivəsində ötən 7 ildən artıq müddətdə 18 sahibkar­lıq subyektinin 24 layihəsi təşviq olunub, indiyədək dəyəri 77 milyon manatdan artıq olan texnika, texnoloji avadanlıq və qurğular güzəştli şərtlərlə muxtar respub­likaya idxal edilmiş və müasir istehsal sahələri qurulub. 

Məlum olduğu kimi, ümumi iqtisadi inkişafa təsir göstərən amillərdən biri də yüksək keyfiyyətli, beynəlxalq standartla­ra cavab verən yerli istehsal məhsulları­nın dünya bazarlarına çıxarılması, ixrac potensialının gücləndirilməsidir. Son illər Naxçıvan Muxtar Respublikasında isteh­sal olunan vafli, peçenyelər, mineral sular, üzüm, siqaret, travertin, mərmər, mebel, gipsolet karton lövhə, sement, məsaməli beton bloklar Türkiyə, Rusiya, Gürcüstan, İran, İraq, Ukrayna, BƏƏ, Əfqanıstan, Yəmən və digər ölkələrə ixrac olunması məqsədilə “İstehlak Mallarının Eksperti­zası Mərkəzi” MMC tərəfindən 1500-dən çox mənşə sertifikatı verilib.

Son 20 il ərzində muxtar respubli­kada dövlət əmlakının idarə edilməsi və özəlləşdirmə proqramlarının reallaşdırıl­ması prosesi müasir təcrübələr əsasında optimallaşdırılıb. Nazirliyin məlumatında bildirilir ki, 2003-cü ildən sonrakı dövrdə özəlləşdirmə prosesi çərçivəsində dövlət mülkiyyətində olan 1432, o cümlədən 323 kiçik müəssisə, obyekt, 1085 nəqliyyat va­sitəsi və 1 milyon kvadratmetrdən artıq 24 torpaq sahəsi özəl mülkiyyətə keçib. Bu dövrdə dövlət müəssisələrinin bazasın­da yaradılmış 53 səhmdar cəmiyyətindən 43-ü özəlləşdirilib. Ötən müddətdə dövlət mülkiyyətinin özəlləşdirilməsi nəticəsində 21 milyon 668 min manatdan artıq vəsait dövlət büdcəsinə, müəssisə və təşkilatla­rın hesabına köçürülüb. Dövlət əmlakının özəlləşdirilməsi isə ÜDM-də özəl sektorun payının artmasına səbəb olub. 

Göründüyü kimi, muxtar respublika­da sağlam biznes mühitinin yaradılması istiqamətində həyata keçirilən tədbir­lər sosial-iqtisadi inkişafı yeni məcraya yönəldib. Hazırda bölgənin iqtisadi poten­sialından daha səmərəli istifadə edilməsi məqsədilə yeni sənaye müəssisələrinin sayının artırılması və onların infrastruktur imkanlarının genişləndirilməsinə xüsusi diqqət göstərilir. Bunun nəticəsidir ki, sə­nayenin əsas hissəsini təşkil edən emal sənayesində çörəkbişirmə, şəkər, mine­ral su, spirtli içkilər, siqaret, plastik qapı və pəncərə, plastik su boruları, hörgü və döşəmə üçün kərpic, üzlük daş, sement, gips, gips lövhələr, əhəng, məsaməli be­ton, karbon qazı, metaləritmə və digər istehsal sahələri yaradılıb. Həmin müəs­sisələr xarici ölkələrdən gətirilmiş yüksək keyfiyyətli avadanlıqlarla təmin olunub. Sevindirici haldır ki, yeni müəssisələrdə daxili bazarla yanaşı, ixracyönümlü məh­sullar da istehsal olunur. İndi muxtar res­publikanın böyük sənaye müəssisələrinin istehsalı olan məhsullar özünə bazar tap­maqda ciddi çətinliklərlə üzləşmir. 

Hazırda Naxçıvan Muxtar Respubli­kasında mövcud iri müəssisələrin istehsal etdikləri məhsulların həm daxili bazarda satışının dəstəklənməsi, həm də xarici bazarlara çıxışının artırıl­ması istiqamətində də lazımi dəstək təd­birləri həyata keçirilir. Bununla yanaşı, muxtar respublikanın zəngin təbii ehtiyat­ları və xammal bazası əsasında sənaye sahələrinin yaradılması imkanları geniş­ləndirilir. Azərbaycan Respublikası Pre­zidentinin 2019-cu il 13 sentyabr tarixli fərmanı ilə 4,8 hektar ərazidə yaradılmış Şərur Sənaye Məhəlləsi, hələlik, muxtar respublikada yeganə olsa da, artıq bölgə­nin iqtisadi həyatında fəal rol oynamağa başlayıb. Mülkiyyətinə görə dövlət tərə­findən qurulan və idarə olunan Şərur Sə­naye Məhəlləsi bölgədə hərtərəfli xidmət, stimullaşdırma tədbirlərinin həyata keçiril­məsi ilə rəqabətqabiliyyətli, daxili və xarici bazarın tələbatına uyğun məhsul isteh­salına, istehsalın perspektiv fəaliyyətinə, istehsal vasitələrindən səmərəli istifadəyə və beləliklə, sənayenin kompleks inkişafı­nı tənzimləməyə imkan yaradır. 

Ötən müddətdə Şərur Sənaye Məhəl­ləsinin ərazisində 24 istehsal sexi, 1 kon­frans zalı, 6 inzibati və 5 texniki otaqdan ibarət bina və 3 istehsal korpusu inşa olu­nub. Artıq burada ayaqqabı, tikiş malları, unlu qənnadı məmulatları, qapılar, mebel, kağız kisə və karton tara istehsalı sahələ­ri üzrə 7 sahibkarlıq subyekti fəaliyyət göstərir. Bitki yağı, qəlyan tütünü istehsalı sahələrinin yaradılması istiqamətində iş­lər isə davam etdirilir. 

Şərur Sənaye Məhəlləsi ilə tanışlığı­mız zamanı sahibkarlar dövlətimizin yeni iqtisadi siyasətinin nəticəsi olan sənaye məhəllələrinin yaradılmasından razılıq­larını dilə gətirdilər. Bildirdilər ki, dövlətin hərtərəfli dəstəyi nəticəsində yaradılmış bu tip müəssisələrdə rəqabətədavam­lı, yüksək keyfiyyətli məhsul istehsalı üçün lazımi şərait yaradılıb. Bu da həmin müəssisələrə inamı xeyli artırıb. İnam olan yerdə isə çoxsaylı sifarişlərlə yana­şı, iş də var, yaxşı dolanışıq da. Yeri gəl­mişkən, bu yaxınlarda Şərur şəhərində istifadəyə verilmiş “Yaşıl bazar” ticarət mərkəzini sənaye məhəlləsində fəaliyyət göstərən sahibkarlar üçün, necə deyərlər, göydəndüşmə fürsət hesab etmək olar. Son günlər ticarət mərkəzindən sənaye məhəlləsinin ayrı-ayrı istehsal müəs­sisələrinə çoxsaylı sifarişlər daxil olub. Bu da sahibkarların məmnunluğuna səbəb olmaqla yanaşı, onları istehsal prosesini daha da genişləndirməyə ruhlandırır.

Sənaye məhəlləsindəki “Tortilla” şir­niyyat müəssisəsində isə 30-dan artıq çeşiddə məhsul istehsal olunur. Burada çalışan şirniyyat ustalarının əməyi ilə ərsəyə gələn məhsullar Şərurla yanaşı, Naxçıvan şəhərində, həmçinin muxtar respublikanın digər rayonlarında da məş­hurdur. Bundan əlavə, müəssisədə hazır­lanmış toy, nişan və ad günləri tortları da dadı və münasib qiyməti ilə sifarişçini tam razı salır. 

Naxçıvan Muxtar Respublikasında enerji təhlükəsizliyi məsələləri döv­lət tərəfindən həyata keçirilən prio­ritetlər sırasındadır. Ötən əsrin sonlarında muxtar respublikanın blokadaya salınma­sı energetika sektorunun inkişafını ləngit­sə də, indi bu sahə yeni yüksəliş dövrünü yaşayır. Əvvəllər elektirk enerjisini kənar­dan alan Naxçıvan Muxtar Respublikası artıq enerji ixracatçısı kimi mövqeyini get­dikcə artırır. 

Əlverişli coğrafi mövqedə yerləşən bu bölgə ekoloji cəhətdən təmiz, bərpa­olunan enerji mənbələri ilə də zəngindir. Həmin potensialın hərkətə gətirilmə­si üçün imkanlar da olduqca genişdir. Mütəxəssislərin hesablamalarına görə, burada günəşli saatların orta illik miqda­rının 2600-2800 saat, hər kvadratmetrə düşən günəş enerjisinin intensivliyi isə 0,8-1,2 kilovat-saat təşkil edir. Bütün bun­ların nəticəsidir ki, muxtar respublika artıq regionun “yaşıl enerji” diyarına çevrilmək­dədir. Təkcə onu demək kifayətdir ki, son bir neçə ildə Naxçıvanda bərpaolunan enerji mənbələri hesabına elektrik ener­jisi istehsalı sahəsində əhəmiyyətli artım qeydə alınıb. 

Muxtar respublikanın ərazisində ilk Günəş Elektrik Stansiyası 2015-ci ildə Babək rayonunun Xalxal kəndi yaxınlı­ğında tikilib istismara verilib. 20 meqavat gücündə olan “Naxçıvan” Günəş Elektrik Stansiyasının gücü 2017-ci ildə daha 2 meqavat artırılaraq 22 meqavata çatdırı­lıb. Stansiyada il ərzində 33 milyon kilo­vat-saat elektrik enerjisi istehsalı nəzər­də tutulur. 2015-2022-ci illər ərzində isə burada 233 milyon 719 min kilovat-saat elektrik enerjisi istehsal edilib. 

2019-cu ildə Kəngərli rayonunun Qa­bıllı kəndi yaxınlığında 2 meqavat, bir il sonra isə 3 meqavat gücündə “Kəngər­li” Günəş Elektrik Stansiyası işə salınıb. Bölgənin “yaşıl enerji” potensialından səmərəli istifadənin artırılması məqsədilə 2021-2023-cü illərdə Şərur rayonunun Zeyvə kəndinin yaxınlığında 11 meqa­vat gücündə yeni “Şərur” Günəş Elektrik Stansiyası, 2021-ci ildə 1,1 meqavat gü­cündə “Culfa” Külək-Günəş Hibrid Elektrik Stansiyası”, 2022-ci ildə isə 0,3 meqavat gücündə “Culfa” Külək Elektrik Stansiyası istismara verilib. İndi bu qurğular Naxçı­vanın etibarlı və dayanıqlı enerji təmina­tında mühüm rol oynayır. 

Bununla belə, ölkə Prezidenti İlham Əliyev Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqti­sadi rayonları ilə yanaşı, Naxçıvanın da “yaşıl enerji” zonasına çevrilməsini qar­şıya mühüm vəzifə kimi qoyub. 2023-cü ilin iyun ayında Bakı Enerji Həftəsi çər­çivəsində Naxçıvanda xüsusi sessiya­nın keçirilməsi də bölgənin bərpaolunan enerji potensialından səmərəli istifadə edilməsi məqsədi daşıyırdı. Həmin tədbir­də energetika naziri Pərviz Şahbazovun Naxçıvanda 1500 meqavat gücündə “ya­şıl enerji” layihələrinin reallaşdırılması­nın hədəfləndiyini diqqətə çatdırması da yaxın illərdə bu sahədə ciddi işlərin gö­rüləcəyindən xəbər verir. 

Xatırladaq ki, sessiyanın gedişində Azərbaycanın Energetika Nazirliyi “To­tal Energies” şirkəti ilə “250 meqavat gücündə quruda külək, Naxçıvan Muxtar Respublikasında 250 meqavat gücündə günəş elektrik stansiyaları, habelə enerji saxlanc sistemləri layihələrinin qiymətlən­dirilməsi və həyata keçirilməsi fəaliyyəti üzrə əməkdaşlığa dair Anlaşma Memo­randumu”, həmçinin “Nobel Energy Ma­nagement MMC” ilə “Naxçıvan Muxtar Respublikasında 400 meqavat gücündə günəş elektrik stansiyasının tikintisi və is­tehsal ediləcək elektrik enerjisinin Türkiyə Respublikasına ixracı üzrə əməkdaşlığa dair Anlaşma Memorandumu” imzalanıb. Sessiyada, həmçinin Naxçıvan və Şərqi Zəngəzurun günəş enerjisi potensialın­dan ətraflı bəhs edilərək bu regionların Azərbaycanda günəş enerjisi layihələri­nin inkişafına böyük töhfə verəcəyi vur­ğulanıb. 

Artıq ənənəyə çevrilmiş Azərbaycan–Türkiyə Enerji Forumu iki qardaş ölkə arasında enerji sahəsində əməkdaşlığın genişləndirilməsi üçün geniş imkanlar ya­radır. Qeyd edək ki, əsasən, “yaşıl enerji konsepsiyası” çərçivəsində formalaşdırı­lan bu platforma enerji sahəsində əmək­daşlığın müttəfiqlik səviyyəsinə yüksəl­dilməsini hədəfləyir. Sentyabrın 28-də keçirilmiş budəfəki forumda regionun bər­paolunan enerji potensialı bir daha nəzər­dən keçirilib, qarşılıqlı əməkdaşlıq imkan­larının genişləndirilməsi müzakirə edilib. Bütün bunlar, həm də Naxçıvanın “yaşıl enerji” dəhlizinə çevrilməsi üçün geniş imkanlar yaradır. Məlum olduğu kimi, Qa­rabağ və Şərqi Zəngəzurun bərpaolunan enerji mənbələrindən istehsal edilən “yaşıl enerji”nin Zəngəzur dəhlizi vasitəsilə Nax­çıvana, oradan isə Türkiyə və Avropaya ötürülməsi qarşıdakı iqtisadi hədəflərdən biri kimi müəyyənləşdirilib. Digər tərəfdən, muxtar respublikanın bərpaolunan ener­ji mənbələri ilə zəngin olması bilavasitə Naxçıvanın özünün potensial enerji dəhlizi kimi rolunu artırır. Prezident İlham Əliyevin qeyd etdiyi kimi, Naxçıvanda həm günəş, həm külək, eyni zamanda, su elektrik stan­siyalarının inşası üçün böyük potensial var və gələcəkdə buradan Türkiyəyə ən azı 1000 meqavat həcmində “yaşıl enerji” ix­racına imkan yaranacaq. 

Füsunkar və əsrarəngiz təbii gözəl­likləri ilə zövq oxşayan Naxçıvan Muxtar Respublikası turistlərin ən çox sevdiyi məkanlardandır. Əlverişli coğrafi mövqeyi, müxtəlif iqlim qurşaq­larının mövcudluğu, zəngin mədəni irsi, təbii müalicə mərkəzləri, mineral suları, özünəməxsus mətbəxi, yüksək qonaqpər­vərlik ənənələri və müasir inkişaf səviyyə­si muxtar respublikada turizmin inkişafını şərtləndirən başlıca amillərdir. 200-dən çox mineral bulağı, nadir fauna və florası olan muxtar respublikanın zəngin təbiə­ti və onun qorunması sahəsində həyata keçirilən tədbirlər turizmin bir çox növü­nün inkişafına şərait yaradıb. Akademik Həsən Əliyev adına Zəngəzur Milli Par­kı, Arazboyu, Ordubad və Arpaçay döv­lət təbiət yasaqlıqları hesabına xüsusi mühafizə olunan təbiət əraziləri muxtar respublika ərazisinin 28 faizini təşkil edir. Bundan əlavə, Biçənək, Kükü, Ağbulaq, Nursu, Keçili, Xanəgah, Dırnıs kimi əksər yaşayış məntəqələrində kənd turizminin inkişafı üçün geniş imkanlar mövcuddur. Həmin kəndlərdə asudə vaxtını səmərəli keçirmək istəyən turistlər həm də onlar­la çeşiddə təmiz ekoloji məhsullarla tanış olmaq imkanı əldə edirlər. Muxtar respub­likada Ağbulaq Xizək Mərkəzinin fəaliy­yət göstərməsi ənənəvi turizm növlərinin inkişaf etdirilməsi ilə yanaşı, yeni turizm istiqamətlərinin formalaşması üçün də geniş imkanlar yaradır. 

Bu gün muxtar respublikada fəaliyyət göstərən 5 ulduz kateqoriyasına malik “Təbriz” və “Duzdağ” otelləri, “Saat Mey­danı” Turistik İstirahət Mərkəzi, Ağbulaq İstirahət Mərkəzi və digər turizm obyekt­lərində yüksək keyfiyyətli xidmətlər təklif olunur. Göründüyü kimi, son illər qədim diyarın tarixi-mədəni irsinin tanıdılması, müalicə mərkəzlərinin yenidən qurulma­sı, həyata keçirilən abadlıq-quruculuq iş­ləri turizmin inkişafına təkan verib ki, bu da muxtar respublikaya turist axınını xeyli sürətləndirib. 

Hazırda qədim Naxçıvan diyarının gələcək inkişafının yeni konturları cızılır, qarşıda duran vəzifələr müəyyənləşdiri­lir. Bu baxımdan Azərbaycan Respubli­kasının Prezidenti İlham Əliyevin 5 iyun 2023-cü il tarixli Sərəncamı ilə təsdiq olunmmuş “Naxçıvan Muxtar Respublika­sının sosial-iqtisadi inkişafına dair 2023-2027-ci illər üçün Dövlət Proqramı”ı növ­bəti 5 il üçün əsl fəaliyyət proqramı kimi qəbul edilir. Belə ki, yeni proqramda təklif olunan istiqamətlərin qlobal təşəbbüslərə açıq olması sürətlə dəyişən dünyanın innovativ tələblərinə inteqrasiyasını da hamı üçün əlçatan edir. 

Müasir çağırışlara uyğunluğu nəzərə alınaraq hazırlanmış bu mühüm dövlət sənədi muxtar respublikaya daha yaxşı günlər vəd edir. Bir sözlə, Azərbaycan dövlətinin hərtərəfli diqqət və qayğısı in­sanlarda Naxçıvanın sabahına inamını bir qədər də möhkəmləndirir, onları qu­rub-yaratmağa ruhlandırır. İndi muxtar respublikada böyükdən kiçiyə hamı döv­lət başçısının qarşıya qoyduğu vəzifələrin icrasına, doğma diyarının inkişafına öz töhfəsini verməyə çalışır. Bu da Naxçıvan şəhərinin, eləcə də muxtar respublikanın digər yaşayış məskənlərinin daha parlaq, bundan da gözəl gələcəyinə ümidləri ar­tırır.

Mirbağır YAQUBZADƏ,
Səbuhi HƏSƏNOV
XQ

Bakı-Naxçıvan-Bakı

(Yazı “Xalq qəzeti”, “İki sahil” və “Şərq qapısı” qəzetlərinin birgə layihəsi əsasın­da hazırlanıb.)