O taylı-bu taylı Azərbaycanın görkəmli şəxsiyyətlərindən sayılan Mir Cəlal Paşayevi hələ məktəbli ikən onun Baharı və Mərdanı ilə tanımışıq. Qeyrətli Sonasının məşhur “İtə ataram, yada satmaram” deyimi isə öyrəndiyimiz ilk zərb-məsəllərdən olub. Beləcə, böyük yazıçı özünün ədəbi manifesti ilə hər kəsi baharı sevməyə, mərdanə olmağa, qızları sonalar kimi, oğlanları isə qartallar kimi sevgi qanadları ilə uçmağa səsləyib. 

Ötən əsrin 78-ci ilində Azərbaycan Döv­lət Universitetinin (indiki BDU) jurnalisti­ka fakültəsinə yenicə qəbul olunmuşduq və “Ədəbiyyatşünaslığa giriş” fənnini tədris edən kafedra müdiri, professor, Əməkdar elm xadimi Mir Cəlal müəllimin dərsinin nə vaxt başlanacağını intizarla gözləyirdik. Nəhayət, həmin gün, həmin saat gəlib yetişdi. Amma Mir Cəlal gəlmədi. Auditoriyaya daxil olan gənc müəllim Zahirə Salmanova professorun azca nasaz olduğunu, hələliksə dərslərin ona həvalə edildiyini bildirdi. Bundan bir qədər məyus olsaq da, sakitcə mühazirə dinləmək­dən başqa çarəmiz qalmadı. Zahirə xanım Mir Cəlalın yetirməsi idi, dərsləri ustadının adına layiq şəkildə keçir, məqam düşdükcə onun elmi və bədii yaradıcılığı haqqında bizə maraqlı məlumatlar verirdi. 

Təəssüf ki, həmin il sentyabrın 28-də 70 yaşlı böyük pedaqoq və ədibin vəfatı xəbə­ri gəldi. “Dirilən adam”, “Bostan oğrusu”, “Gözün aydın”, “Bir gəncin manifesti”, “Yaşıdlarım”, “Vətən hekayələri”, “Həyat hekayələri”, “Gülbəsləyən qız” və sair gözəl kitabların, iki cilddə “Seçilmiş əsərlər”in müəllifi əbədiyyətə qovuşdu. 

Böyük ədib, pedaqoq və insanpərvər şəx­siyyət olan Mir Cəlal ömrü boyu sovet ide­ologiyasına deyil, ədəbiyyata xidmət edib. Cəlil Məmməduluzadənin, Hüseyn Cavidin davamçısı olub. “Yolumuz hayanadır?” əsə­rində adları o zamana qədər tabu sayılan iki böyük tarixi şəxsiyyətin – Əlibəy Hüseynza­də və Nəriman Nərimanovun “ədəbi reabi­litəsi”nə öz töhfəsini verib, həm də roman kimi geniş oxucu auditoriyasına malik bir janrda. Mir Cəlalın fərqli keyfiyyətlərindən birini də onun əsl dostcanlı insan olması təşkil edib. Səməd Vurğun, Həmid Araslı və Süleyman Rəhimovla daha çox dostluq edib. Bu dostluq onların ailələrini də bir-birinə yaxınlaşdırmışdı. Çox vaxt istirahətə də birgə gedərdilər. Görkəmli şəxsiyyətlərin dostluğu da səmimi və sarsılmaz olur.

Bir insanın ömrü onun haqqında xatirələr söyləndikcə davam edir. Mir Cəlal məhz hə­min insanlardandır. Onun tələbəsi, rəhmətlik yazıçı-ssenarist Nahid Hacızadənin yazdığı­na görə, Mirzə Cəlilin “söz ən böyük yadigar­dır” deyimi Mir Cəlalın dilindən düşməzdi. İnamla demək olar ki, ədib özü də sözünü ən böyük yadigar kimi qoyub gedənlərdən oldu. 

Daha bir tələbəsi – mərhum professor Xeyrulla Əliyev də ondan məhəbbətlə söz açıb: “İndi qəribə görünsə də, o dövrdə ali məktəblərdə dərsə davamiyyət jurnalları rus dilində yazılırdı. Bu səbəbdən də “Əliyev” familiyası “Aliyev” olurdu. Sanki buna etiraz əlaməti olaraq Mir Cəlal müəllim də, Məm­mədhüseyn Təhmasib də, Abbas Zamanov da auditoriyada heç kimin adını həmin jurnal­dan oxumaz, tələbələrdən kimin gəlmədiyini qrup nümayəndəsindən soruşardılar. Mir Cə­lal müəllim elə sadə danışırdı ki, mən onun mühazirəsini yazmağa ehtiyac duymurdum, eyni zamanda, elə fikirlər söyləyirdi ki, on­ları yazmaya bilmirdim. Mir Cəlal müəllimin fikrincə, hər yazıçıdan jurnalist olmaz, yaxşı jurnalist isə yazıçı ola bilər. O, tələbələri ya­radıcılığa ruhlandırırdı. Biz onun dərslərini səbirsizliklə gözləyirdik”.

Xalq şairi Nəriman Həsənzadənin xa­tirələri də ədibin işıqlı obrazını gözəl ta­mamlayır: “Universitet mənim gəncliyim, tərcümeyi-halımın bir hissəsidir. Mən orada böyük yazıçı, böyük alim Mir Cəlal Paşayevi gördüm, ömürlük sevdim, o mənim mənəvi atam oldu. Mir Cəlalın özü mənim üçün ay­rıca bir universitet idi. Onun kafedrası ayrıca “Yazıçılar İttifaqı” idi... Mir Cəlal müəllim həqiqətən peyğəmbər təbiətli insan idi. Xe­yirxahlıq onun canında, qanında idi. Kimini işə düzəldər, kiminin mənzil problemini həll etməyə çalışar, kiminin yazısı haqqında xoş sözlər deyərək onu ruhlandırardı. Ailəsini də, tələbələrini də eyni dərəcədə çox sevər­di. Birində ata, o birində də müəllim kimi öz borcunu yerinə yetirərdi. Mir Cəlalın zəkası, ürəyi, ailəsi bir harmoniya təşkil edirdi. Sadə yaşayırdı, amma alicənab idi. Asta addımları var idi, amma şax yeriyirdi. Çox danışmazdı, amma dediyi söz yadda qalardı. 

Akademik Nizami Cəfərov özünün “Mir Cəlalın milli idealları” (Bakı–2018) adlı kita­bında yazır ki, bu əsasda ədibin mənsub oldu­ğu xalqın milli tərəqqidən milli müstəqilliyə keçidi kimi fundamental bir proseslə bağlı mövqe-mülahizələri dayanır. “Mir Cəlalın milli tərəqqidən başlayıb milli müstəqilliyə gedən ideallarının üç mərhələsi var: 1) milli tərəqqi, 2) milli müstəqillik və 3) Azərbayca­nın Şimalı ilə Cənubunun milli bütövlüyü”.

Deyildiyi kimi, onun bir sıra əsəri xalq üçün kamillik, gənclik üçün mənəvi tərbiyə örnəyidir. Böyük yazıçı-pedaqoq kimi ad-san qazanmış, cild-cild əsərlər yazmış, orden və medallarla təltif edilmişdir. Amma buna baxmayaraq, “Şah əsəriniz hansıdır?”- deyə soruşulanda iftixarla “həyatımda yaratdığım ən böyük əsər ailəmdir”, - deyərmiş. Ailəsi­nin “şah əsər” statusu qazanmasında ona ən böyük dayaq isə həyat yoldaşı Püstə xanım olub. Onlar övladlarına yüksək təhsil və tər­biyə veriblər. Övladları da valideynlərinin adını həmişə doğruldublar. Dünyaca məş­hur akademik Arif Paşayev Milli Aviasiya Akademiyasının rektorudur. Azərbaycanın ABŞ-dakı ilk səfiri, hazırda Milli Aviasiya Akademiyasının rektoru olan Hafiz Paşaye­vin diplomatik fəaliyyəti ilə bağlı yazdığı xa­tirə kitabına ata ruhuna ehtiram olaraq “Bir səfirin manifesti” adını qoyub. 

Yazıçının qızı, BDU-nun kafedra müdi­ri professor Ədibə Paşayeva bu yaxınlarda BDU-da təşkil olunmuş “Mir Cəlalın insan­lıq fəlsəfəsi” adlı beynəlxalq elmi seminarda­kı çıxışında qeyd edib ki, Mir Cəlalın 115 illik yubiley tədbirlərinin bu universitetdən baş­lanması təsadüfi deyil. Çünki BDU Mir Cəlal üçün doğma məkan idi. XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının böyük nümayəndəsi olan Mir Cəlalın zəhmət, istedad üzərində qurulan hə­yatı, fəaliyyəti gənclər üçün nümunə sayılır. Ölkəmizin ədəbi və elmi ictimaiyyəti yubiley münasibətilə neçə-neçə yaddaqalan tədbirlər keçirib.

...İçərişəhərdə bir mədəniyyət ocağı – “Ədibin Evi” adlı Ədəbiyyata Dəstək Fon­du fəaliyyət göstərir. Bu məkan Mir Cəlalın gənclik illərində yaşadığı ünvanda yaradılıb. “Ədibin Evi”nin qapıları qələm əhlinin, ya­zıçının irsi ilə maraqlanan hər kəsin üzünə açıqdır. “Ədibin Evi” Fondu fəaliyyət göstər­diyi altı ildə burada Azərbaycan ədəbiyyatını, tarixini, mədəniyyətini, ədəbi irsini tədqiq və təbliğ edən bir çox tədbirlər həyata keçirib. Elə bugünlərdə Mir Cəlal adına 3-cü hekayə müsabiqəsinin qaliblərinin mükafatlandırma mərasimi olub. 

Göründüyü kimi, illər ötsə də, Mir Cəla­lın ürəklərdə ucaltdığı abidə özünün əzəməti­ni qoruyub saxlayır. 

Əli NƏCƏFXANLI, “Xalq qəzeti”