Qondarma soyqırımı əfsanəsinin iflası rəsmi İrəvanı ayıldacaqmı?
Birinci Dünya müharibəsinin gedişi zamanı – 1915-ci ilin aprelindən başlayaraq, Osmanlı imperiyasının ona qiyam qaldıran erməni millətindən olan vətəndaşlarını məcburən ölkənin daxilinə köçürməsi hadisəsi ilə bağlı Ermənistanda növbəti isterika dalğası baş qaldırıb. Psixologiya elminin şəxsiyyətin psixi pozğunluğunun göstəricilərindən biri hesab etdiyi isterikanın bəzi haylar arasında bu dəfə baş qaldırmasına Ermənistan parlametinin hakim “Mülki müqavilə” partiyasından olan deputatı Andranik Koçaryanın səsləndirdiyi fikirlər səbəb olub.
A.Koçaryan bildirib ki, məlum hadisələr zamanı ölən ermənilərin hamısının adlarını dəqiqləşdirmək və siyahısını açıqlamaq lazımdır. Deputat sonradan güclü tənqidlərə tuş gəlməmək üçün özünü sığortalamağa çalışıb. Özünün də “soyqırımından əziyyət çəkən” şəxs olduğunu iddia edib. Onun sözlərinə görə, həm ata, həm də ana tərəfdən əcdadları “qurban” gedib: “Biz, nəhayət, hər kəsin adının daxil edildiyi siyahıya sahib olmalıyıq. Bəlkə onların sayı qəbul edildiyi kimi, 1,5 milyondan çox, yaxud azdır?!”
Deputat qeyd edib ki, İkinci Dünya müharibəsi dövründə nasist Almaniyasında və onun işğal etdiyi ərazilərdə soyqırımına məruz qalan yəhudilər bunu etməyə müvəffəq olublar. Ancaq Ermənistanın bunu niyə edə bilmədiyi bəlli deyil. Koçaryan bu təşəbbüsün Türkiyə ilə münasibətlərin qurulması üçün də önəmli olduğunu bildirib. Əlavə edib ki, buna görə utanmağa ehtiyac yoxdur.
Qeyd edək ki, hakim partiyanın deputatı bununla qondarma hadisələrə xəstə təfəkkürlü haylardan bir qədər fərqli münasibət sərgiləyib. Ancaq Ermənistan cəmiyyətində qondarma soyqırımı mövzusu o qədər daşlaşıb və qəlibləşib ki, onunla bağlı qəbul edilmiş ümumi fikirdən fərqli yanaşma ortaya qoyanlar dərhal güclü tənqid atəşinə tuş gəlirlər. Onlar vətən xaini, Türkiyənin, Azərbaycanın “agenti” adlandırılır, hər yerdə çıxdaş olunurlar. Uydurma mövzu haylar arasında, sanki, bir tabudur. Onunla bağlı fərqli fikir söyləmək az qala böyük cinayət işlətməyə bərabər tutulur. İndi hakim partiyanın deputatının bu istiqamətdə fərqli fikir söyləməsi haylar arasında aydın səmada çaxan şimşək effekti doğurub.
Yeri gəlmişkən, qeyd etmək yerinə düşər ki, Türkiyə hökuməti dəfələrlə Ermənistana dünyanın müxtəlif ölkələrindən olan mütəxəssislərin iştirakı ilə arxivləri birgə açmağa, komissiya yaratmağa çağırıb. Ancaq arxivlərin açılmasından sonra əsl həqiqətlərin üzə çıxacağından qorxan Ermənistanın əvvəlki Koçaryan-Sarkisyan rejimi bundan imtina edib. Onlar öz fikirlərini belə “əsaslandırıblar” ki, “soyqırımı” qəbul edilmiş “fakt”dır və bu mövzuda hər hansı müzakirə açıla bilməz. Beləliklə, Türkiyənin təşəbbüsləri faydasız qalıb.
Ümumiyyətlə, Koçaryanın məlum yanaşması mənsub olduğu hakimiyyət düşərgəsinin ümumi dəst-xəttindən qaynaqlanır. Nikol Paşinyanın 2018-ci ildə hakimiyyətə gəlişi ilə əvvəlki rejimlərin istismar və manipulyasiya etdikləri ermənilərin, necə deyərlər, sevimli mövzusunda da gözlənilməz dönüş qeydə alındı. Hiss olunur ki, Paşinyan hayların “tarixi fakt” kimi qəbul etdikləri hadisələrə yenidən qiymət verməyə çalışır. Onu şübhə altına alan bəyanatlar səsləndirir. Baş nazirin rəhbəri olduğu “Mülki müqavilə” partiyasının yaratmış olduğu Demokratiya Məktəbində 2024-cü il aprelin 13-də “Ermənistan Respublikasının sosial psixologiyası” mövzusunda mühazirə oxuması bunun daha bir göstəricisi hesab oluna bilər. Hayastanda belə güman edilir ki, Paşinyan bununla dövlətlərarası münasibətlərin qurulması üçün Türkiyənin ilkin şərtinə – “soyqırımı”ndan imtinaya əməl edir.
“Hraparak” qəzeti yazır ki, Paşinyan bununla “erməni soyqırımını inkar etmək”, bu “faktı şübhə altına almaq” və Türkiyəyə qarşı irəli sürülən tələblərdən əl çəkmək məqsədilə “tövbə qapısı”nın rəsmən açıq olduğuna eyham vurur. Qəzetin yazdığına görə, bir saat davam edən mühazirənin əsas mahiyyəti bundan ibarət olub ki, “erməni soyqırımı” ilə bağlı bəyanatların mətni SSRİ və Türkiyə arasında münasibətlərin 1946-cı ildən başlayaraq pisləşməsi, həmçinin 1952-ci ildə NATO-nun yaradılması zamanı Moskva tərəfindən kəskinləşdirilib. Paşinyanın fikrincə, SSRİ “soyqırımından xilas olmuş” mühacirlərin geri qaytarılmasını təşkil edib və bu, iddialar məsələni daha da kəskinləşdirib.
Nikol bütün mühazirə boyu “soyqırımı”, “medz yeghern” (erməni dilindən tərcümədə “böyük fəlakət” deməkdir – S.H.) və ya “bədbəxtlik” sözlərindən də istifadə etməyib. Halbuki, ermənilər özləri ABŞ prezidentlərinin aprelin 24-ü ərəfəsində haylara ünvanladıqları müraciətlərdə Ağ ev rəhbərlərini həmişə “soyqırımı” sözündən yayınmaqda ittiham ediblər. Qəzet qeyd edib ki, hətta, ABŞ Prezidenti Co Bayden bu ənənəni pozaraq, 2021-ci il aprelin 24-də ermənilərə müraciətində ilk dəfə olaraq “soyqırımı” sözündən istifadə etsə də, Ermənistanın baş naziri bundan imtina edir. Yeri gəlmişkən, girişdə adını çəkdiyimiz A.Koçaryan onu da deyibmiş ki, “soyqırımı” və “medz yeghern” sözləri arasında heç bir fərq yoxdur.
Əlbəttə, hələlik Ermənistanda sağlam düşüncə tərəfdarlarının sayı çox azdır. Amma, görünən odur ki, belə düşünənlər mövqelərini açıq ifadə etməkdən də çəkinmirlər. Məsələn, parlamentin deputatı Ovik Ağazaryan deyib ki, Ermənistan Türkiyəyə qarşı iddia ilə bağlı heç bir hüquqi akt təqdim edə bilməz. Çünki həmin hadisələr Osmanlı imperiyasında baş verib: “Biz o zaman dövlət olaraq mövcud deyildik, buna görə də iddiaçı tərəf ola bilmərik. Dünyanın müxtəlif yerlərində yaşayan hər bir insan iddia ilə çıxış edib, hər şeyi əsaslandıra bilirsə, bu başqa məsələdir. Biz Türkiyədən heç nə tələb edə bilmərik. Nə deməliyik: Bu torpaqları Ermənistan Respublikasına verin? Hansı beynəlxalq standartlara əsasən?”
Ancaq cəmiyyətdəki radikal-revanşist kəsim baş nazirin və onun tərəfdarlarının mövqeyini kəskin tənqid etmək yolunu tutub. Onlardan biri 8 il (2011–2019-cu illərdə) parlamentin sədr müavini olmuş, müxalifətdə olan Respublika partiyasının icraçı orqanının üzvü Eduard Şarmazanovdur. O deyib ki, Paşinyanın söylədiyi mühazirədən bir gün sonra A.Koçaryanın səsləndirdiyi fikirlər baş nazirin tezislərinin davam etdirilməsi sayıla bilər. Şarmazanovun fikrincə, Koçaryan bütün “qurban”ların adlarını açıqlama çağırış etməklə, guya, “soyqırımı” faktını açıq şəkildə şübhə altına alıb.
Azərbaycana və Türkiyəyə münasibətdə hər zaman kəskin mövqeyi ilə seçilən, Vətən müharibəsi dövründə Ermənistanın ombudsmanı vəzifəsində çalışarkən ölkəmizi olmazın məsələlərdə ittiham edən Arman Tatoyan isə “erməni soyqırımı”nın tanınması üçün “real əsasların” toplanması çərçivəsində qurbanların adlı siyahısının yaradılmasını Ermənistanın dövlətçiliyinə qarşı addım adlandırıb. O, sosial şəbəkə hesabında yazıb: “Hökumət 1,5 milyon “erməni soyqırımı qurbanı”nın (?) adlı siyahısının tərtib olunmasını “soyqırımı” ilə bağlı real əsasların yaradılması hesab edərək, erməni kimliyinə və dövlətçiliyinə qarşı qəbul edilməsi qətiyyən mümkün olmayan addımlar atır”.
O, Türkiyə hökumətinin də “soyqırımı qurbanları”nın sayını mübahisələndirmək ideyasını irəli sürdüyünü, Paşinyanın bununla inkar siyasətini təbliğ etdiyini vurğulayıb.
Parlamentdəki “Şərəfim var” müxalifət fraksiyasının katibi Tiqran Abramyan isə jurnalistlər üçün keçirdiyi brifinqdə bildirib ki, “erməni soyqırımı”nın 109-cu ildönümü ərəfəsində İrəvan Ankaraya növbəti güzəştə getməyə qərar verib: “Ermənistan hakimiyyəti Türkiyənin tələblərinə əməl edir və Osmanlı imperiyasında “erməni soyqırımı” faktından tədricən imtina yolunu tutub”.
Abramyan Qarabağ məsələsində Paşinyan və komandasının leksikonunun dəyişməsinin nəyə gətirib çıxardığını da xatırladıb. Deyib ki, 44 günlük müharibədən sonra hakimiyyət tədricən “Artsax” deməyi dayandırıb, bunun əvəzində “Dağlıq Qarabağ” deməyi üstün tutub. İndi də hakimiyyət həmin yolla gedir”.
“Qafqaz tarixi” mərkəzinin rəhbəri Rizvan Hüseynov mövzu ilə bağlı “XQ”-yə bildirdi ki, “erməni soyqırımı” məsələsi müstəqilliyin bərpasından bəri Hayastanın dövlət siyasətidir: “Ermənistan dövlətinin, necə deyərlər, xəmiri bu miflə yoğrulub. Qondarma soyqırımı, “böyük Ermənistan”, “böyük Tiqran” və “miatsum” onların ideologiyasının təməl prinsipləridir. Erməni dövlətçiliyi bu məsələlər üzərində bərqərar olub və hayları birləşdirən “dəyərlər”dir. Ancaq ötən onilliklər göstərdi ki, onlar bu istiqamətdə getməklə heç nəyə nail ola bilmirlər. Ədavəti qızışdırırlar, düşmənçilik toxumu səpirlər və bunun nəticəsində özləri yeni faciələr yaşayırlar. Əslində, belə xəstə təfəkkür onların 2023-cü ildə uzun illər yaşadıqları Qarabağdan da çıxmasına səbəb oldu. Türkiyə ilə münasibət qurulmasını qeyri-mümkün edən səbəblərdən biri də uydurma hadisələrlə özlərini aldatmaqları və onu “fakt” kimi dünyaya sırımaqlarıdır”.
R.Hüseynov ermənilərin bundan öncə olduğu kimi, bundan sonra da heç nəyə nail ola bilməyəcəyini vurğuladı: “Paşinyan iqtidarının bu məsələdə mövqeyi bir qədər fərqlidir. Yəni, daha yumşaqdır və nisbətən sağlam mövqedən çıxış edir. O, Türkiyə və Azərbaycanla münasibətləri normallaşdırmağa meyillidir. Buna görə də münasibətlərin qurulmasına mane olan əngəlləri dəf etməyə çalışır. Amma uydurma soyqırımı məsələsi qeyd etdiyim kimi, onlar üçün dövlətçiliyin təməl prinsipidir. Paşinyan istəsə də, istəməsə də qondarma hadisələrə dəstək ifadə etməlidir. Buna məhkumdur”.
Sözsüz ki, 109 il öncə Osmanlı imperiyasında baş verən hadisələrə müasir Ermənistanda millətçilərin, radikal baxışlara malik şəxslərin yanaşmasının necəliyindən asılı olmayaraq, fakt faktlığında qalır. Fakt isə bundan ibarətdir ki, millətçilər, onların daşnak rəhbərləri Osmanlı imperiyasını, müasir dövrdə isə Türkiyəni yumşaq desək, sevməyən dövlətlər məlum hadisələri saxtalaşdırıblar. Türkofob, islamofob mərkəzlər də məkrli niyyətlərini həyata keçirmək üçün “soyqırımı” kartından yararlanırlar. Onlar müharibə edən dövlətə qarşı qiyam qaldıranların məcburiyyətdən ölkənin daxilinə aparılmasını “soyqırımı” kimi qələmə verməklə Türkiyənin müsbət imicini zədələməyə, onu gözdən salmağa çalışırlar.
Təəssüf ki, bəzən dünyanın müxtəlif yerlərində tarixdən xəbərsiz olanlar, o zamankı şəraiti düzgün qiymətləndirə bilməyənlər hadisələrin qeyri-obyektiv təbliğatına inanırlar. Tarix isə baş verənlərin canlı şahididir. Faktlar, tarixi sənədlər, açılan arxivlər göstərir ki, əslində, ermənilər özləri zaman-zaman türklərə qarşı soyqırımı siyasəti aparıblar. Bunu haylar özləri də çox yaxşı bilirlər.
“Soyqırımı”nın mif olduğunu son vaxtlar dünyada daha çox insan görür, dərk edir. Erməni yalanının, necə deyərlər, maskası yırtılıb, iç üzü, mahiyyəti bəlli olub. Məhz bunları başa düşən, “soyqırımı” yalanının ayaq tutsa da yerimədiyini görən Paşinyan iqtidarı deyəsən, fərqli yol seçmək qərarına gəlib. Baş nazirin və onun komandasının mövqelərində nə qədər ardıcıl və səmimi olacaqlarını isə zaman göstərəcək.
Səxavət HƏMİD
XQ
