Moskva ilə münasibətlərdə “qırmızı xətlər” keçilib

Ermənistanda Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin (BCM) Roma Statutu ilə bağlı məsələ yenidən aktiv fa­zaya daxil olub. Belə ki, ölkənin əd­liyyə naziri Qriqor Minasyan Roma Statutunun ratifikasiyası müstəvi­sində qanunvericilikdəki dəyişiklik­lərə dair fikirlərini bölüşüb. Nazirin sözlərinə görə, mövcud durumda yeni qanunların qəbuluna da zə­rurət yaranıb. Minasyan vurğulayıb ki, hazırda bu istiqamətdə bir neçə ölkənin, o cümlədən, Gürcüstanın, eləcə də digər aparıcı dövlətlərin təcrübəsinin təhlili aparılmaqdadır. 

Bütün bunlar öz yerində. Qeyd edək ki, Roma Statutu Birləşmiş Millət­lər Təşkilatı Konfransının 15 iyun – 17 iyul 1998-ci il tarixləri arasında İtaliya­nın paytaxtı Romada qəbul etdiyi Bey­nəlxalq Cinayət Məhkəməsinin qurul­ması haqqında sənəddir. Beynəlxalq müqavilələrdə ona tez-tez “statut” deyilsə də, gündəlik istifadədə Roma Əsasnaməsi adlanır. O zaman sazi­şin qəbuluna 160 ölkə səs vermişdi ki, həmin ölkələrdən 120-si onun lehinə, 21-i bitərəf, 7-si əleyhinə olmuşdu. Ümumən, 2016-cı ilin mart ayından eti­barən 139 dövlət Roma Statutunu imza­lamışdı. Onlardan yalnız 124-ü sənədi təsdiqləmişdi.

Rusiya Roma Statutunu 13 sent­yabr 2000-ci ildə imzalamışdı. Lakin 2016-cı ilə qədər sənəd təsdiqlənmə­miş saxlanılmışdı. 16 noyabr 2016-cı ildə Prezident Vladimir Putin Rusiya­nın Roma Statutunda iştirakdan im­tina edən sərəncam vermişdi. Əsas­landırma belə olmuşdu ki, BCM-in yurisdiksiyasından çıxma ölkənin milli maraqlarından irəli gəlir. Nəzərə alaq ki, o vaxt dünya miqyasında işğal kimi qiymətləndirilmiş Krımın Rusiya tərə­findən tutulması yaşanmışdı. 

Roma Statutunun təsir dairəsi dörd əsas beynəlxalq cinayətlə formalaşır: soyqırımı, insanlığa qarşı cinayət­lər, müharibə cinayətləri və təcavüz cinayətləri. Bu cinayətlərə heç bir məhdudiyyət tətbiq olunmur. Roma Statutuna əsasən, BCM dövlətlərin özlərinin həllində çətinlik çəkdikləri və müdaxilə etmək istəmədikləri vəziy­yətlərdə yalnız yuxarıda sadalanan dörd əsas beynəlxalq cinayəti araş­dıra bilər. İstisna olaraq, BCM-in yu­risdiksiyası BMT-nin Təhlükəsizlik Şu­rası tərəfindən icazə verildiyi təqdirdə, bəzi başqa cinayətlərə də aid olunur.

Ermənistana gəldikdə isə 2023-cü il oktyabrın 3-də ölkə parlamenti BCM-in Roma Statutunu ratifikasiya edib. Hakim “Mülki müqavilə” fraksiyasının 60 deputatı ratifikasiyanın (lazım olan 54 səslə) leyihə, müxalif “Ermənistan” və “Şərəfim var” fraksiyalarından 22 deputat əleyhinə səs verib. Bundan əvvəl, yəni mart ayında isə Ermənis­tanın Konstitusiya Məhkəməsi Roma Statutundan irəli gələn öhdəliklərin fundamental qanunlara uyğunluğunu tanıyaraq, özünün Roma Statutunun konstitusiyaya zidd olması barədə 2004-cü ildə çıxardığı qərarını ləğv etmişdi.

“Ratifikasiya o deməkdir ki, Er­mənistan Respublikası ərazisində törədilmiş istənilən ağır cinayət BCM-in yurisdiksiyasına düşəcək və belə bir cinayəti reallaşdırmaq niyyətində olanlar üçün, bu, ən azı, çəkindirici təsir göstərəcək. Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin hələ də Ermənistanın su­veren ərazisində yerləşdiyini nəzərə alsaq, ratifikasiya özünü doğruldur”, –deyə Ermənistan hökumətinin bey­nəlxalq hüquqi məsələlər üzrə sözçü­sü Yeqişe Kirakosyan parlamentdəki səsvermədən sonra bildirmişdi.

Ermənistanın baş naziri Nikol Pa­şinyan isə ötən ilin sentyabrında vur­ğulamışdı ki, Roma Əsasnaməsinin ratifikasiyası “Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatı və Ermənis­tan–Rusiya strateji tərəfdaşlıq alət­lərinin xarici təhlükəsizliyin təminatı üçün kifayət etməməsinin” nəticəsi­dir. Eyni zamanda, İrəvan Moskvanı əmin etməyə çalışmışdı ki, ratifikasi­ya Kremlin yüksək vəzifəli şəxslərinə qarşı yönəlməyib. Elə əsl məsələ də bundadır. Məlum olduğu kimi, ötən ilin martında BCM Rusiya Prezidenti Vladimir Putinin və ölkənin uşaq om­budsmanı Mariya Lvova-Belovanın həbsinə order verib. “Biz Rusiyaya ikitərəfli saziş bağlamağı təklif etmi­şik ki, Roma Əsasnaməsi Ermənistan tərəfindən ratifikasiya olunarsa, Ru­siyanın qorxuları aradan qalxsın”,– deyən nə Kirakosyanın, nə də digər erməni rəsmilərinin oxşar açıqlamarı Moskva tərəfindən anlayışla qarşıla­nır.

Rusiya Prezidentinin mətbuat katibi Dmitri Peskovun 2023-cü ilin oktyabrında bildirdiyi kimi, Rusiya Ermənistan baş naziri Paşinyanın Ermənistanın Roma Əsasnaməsinə qoşulmaq qərarının KTMT alətlərinin kifayət qədər olmamasına və Ermə­nistan–Rusiya tərəfdaşlığı ilə bağlılı­ğına dair sözlərini qəbul etmir. Rusiya ilə razılaşma təklifinə gəlincə, Pes­kovun sözlərinə görə, indi bu, “yalnız erməni tərəfinin ideyasını” ifadə edir. “Lakin fakt faktlığında qalır: Ermənis­tan BCM-i tanıyıb. BCM bizim üçün tanınmayan strukturdur və təbii ki, biz BCM-in Prezident Putin və Lvo­va-Belova ilə bağlı qərarını tamamilə qanunsuz və əhəmiyyətsiz hesab edi­rik”, – deyə Rusiya dövlət başçısının mətbuat katibi vurğulamışdı.

Onu da bildirək ki, Ermənistan rəsmiləri tərəfindən dövriyyəyə bu­raxılmış və Roma Statutunun qəbu­lunun İrəvan–Moskva münasibətlərin­də gərginliyi aradan qaldırmaq üçün əlavə sənəd məntiqi keçərsiz kimi görünməkdədir. Bu isə o deməkdir ki, ölkələr arasında mövcud istiqamət­də hansısa kompromis yoxdur. An­caq ötən il İrəvan rəsmiləri özlərinə xas şəkildə vurğulamışdılar ki, sənəd hələ qüvvəyə minmədiyindən, belə bir şans saxlanılır. Əlbəttə, onlar Moskva­nın məsələyə can atmasına fokuslan­mışdılar. Ancaq məlum oldu ki, Rusiya tərəfi yarımçıq oyunlara gedən deyil. Bu isə o deməkdir ki, Ermənistana daxil olacağı təqdirdə, V.Putini həbs gözləyir. 

***

Bəli, indi Ermənistanın ədliyyə naziri Q.Minasyan ölkəsinin digər qa­nunvericilik aktlarını Roma Statutuna uyğunlaşdırmaqdan söz açırsa, belə məlum olur ki, haqqında danışdığımız məsələ qətidir. Deməli, Ermənistan Rusiya ilə münasibətlər baxımından bütün “qırmızı xətləri” keçməkdədir. Həm də, bu, o deməkdir ki, Ermə­nistanın Roma Statunun qəbulu ilə Azərbaycanı cəzalandırmaq məntiqi də əhəmiyyətsizdir. Həm də ona görə ki, yalan-gerçək İrəvan Bakı ilə sülhə hazır olduğunu bildirsə də, Moskva ilə münasibətləri normallaşdırmaq­dan bəhs etmir. 

Ə.CAHANGİROĞLU
XQ