Ermənilər letargiya yuxusundan xilas ola biləcəkmi?

Ermənistan və Azərbaycan arasında müharibə başa çatıb, amma hələ də sülh yoxdur. İrəvandan “nə sülh, nə müharibə” vəziyyətinin ömrünə çox az qaldığı barədə açıqlamalar səslənsə də, ortalıqda bunun real təsdiqi baxımından nə isə görünmür. Çərçivə sənədi deyilən sülh sazişinin mətninə erməni tərəfinin nələri əlavə etdikləri, yaxud etmək istədikləri də tam açıqlanmır. Amma sülh danışıqlarına ciddi hazırlığın getdiyi və ona nail olmaqdan ötrü birbaşa dialoqun alternativinin olmadığı da hamıya məlumdur. Mövcud durumdan ən çox narahat olan, iki ölkə arasında münasibətlərin qeyri-müəyyənliyindən yorulmuş erməni ictimaiyyətindən hakimiyyətin ünvanına sülhə çağırışların getdikcə artdığını da söyləmək olar. 

Ermənistanın qonşuları ilə gec-tez, normal əlaqələr qurucağına əmin olan erməni politoloqu Arutyun Mkrtçyan soydaşlarının hansı Qarabağdan da­nışdıqlarını sual edir. Əlbəttə, ritorik sualın ardınca politoloq Ermənistanın təcili surətdə Azərbaycanla sülhə gəl­məsinin vacibliyini önə çəkir:

“Müharibə ritorikasının, revanşizm ideologiyasının daşıyıcıları, təəssüf ki, cəmiyyətimizdəki “beşinci kolon”ün nü­mayəndələridir. Onlar durmadan belə bir tezisi irəli sürürlər ki, “əgər ruslar ol­masalar, türklər bizi yeyər”. Bir həqiqəti anlamaq lazımdır: biz bölgədəki qon­şularımızla təmas yaratmaq imkanına malik olmalı, onlarla dil tapmalı, sülh danışıqlarına getməli, bunu hətta bir­başa dialoq vasitəsilə etməliyik. Məhz bu yolla konkret nəticəyə nail ola bilə­cəcyimizi son vaxtlar şahidi olduğumuz hadisələr də sübuta yetirir”.

“Arsax”ı bəhanəyə çeviriblər

Mediaya bu barədə fikirlərini açıqla­yan politoloq Arutyun Mkrtçyan Rusiya Dövlət Dumasının vitse-spikeri Pyotr Tolstoyun Moskva ilə məsafəli davran­mağın Ermənistan üçün fəlakətlə nə­ticələnəcəyi barədə xəbərdarlıq-bəya­natına özünəməxsus tərzdə münasibət bildirib:

“Sülh müqaviləsinə gəldikdə, demək lazımdır ki, İrəvan buna hazırdır, amma ölkə daxilndə buna qarşı çıxan qruplar mövcuddur. Ermənistan və Azərbaycan hansısa məsələdə razılığa gələndə və ya sülh sazişinin imzalan­ması imkanından söz düşəndə, həmin adamlar “artsaxın müstəqilliyindən” danışmağa başlayırlar. Bu cür qüv-vələrin təsvirini vaxtilə Ter-Petrosyan (Ermənistanın birinci prezidenti– red.) yaxşı vermişdi: “Bu, hətta uşaq bağça­sı da deyil, əsl dəlixanadır”. Həqiqətən, bu məsələdə Ter-Petrosyan haqlı idi. Bu adamlar “dövlət daxilində dövlət yaratmaq” barədə danışırlar. Məgər bu, yolveriləndir? Bunu ciddi danışıq hesab etmək olarmı? Hətta hakimiy­yət buna getsə belə, Ermənistannın 3 milyonluq xalqı buna icazə verməyə­cək. Onlar Ermənistana təşrif buyurub “artsaxın müstəqilliyindən” dəm vurur­lar. Özü də sülhün Ermənistana hava və su kimi lazım olduğu indiki şəraitdə. Əgər kimsə bunun əksini iddia edirsə, ya yanlışlığa yol verir, ya da məqsəd­yönlü şəkildə xalqı aldadır. Nəhayət, problemlərə sağlam məntiqlə yanaş­mağın məqamı yetişib”. 

Açığı, Mkrtçyanın bu siyasi şərhinə nəsə əlavə etməyə lüzum görmürük. 

Dialoq yox, onun imitasiyası olub

Erməni hüquq müdafiəçisi Vardan Arutyunyan da yüz il bundan əvvəl babalarının bu problemi həll etməyi bacarmadıqlarını vurğulayır, indi isə buna çox az vaxtın qaldığını deyir: “Ermənilərlə azərbaycanlılar arasında vətəndaş dialoquna ehtiyac var. Bu, danılmaz faktdır.

 Elə bir dialoq ki, həm hakimiyyət onun marağında olsun, həm də xalq faydasını görsün. Əldə oluna biləcəklər barədə xə­yallara qapılmaq yox, əlimizdə olanlardan çıxış etməliyik. Təəssüf ki, çoxlu qan tö­küldü. Hər iki tərəfdən bir-birilərini tanı­maq, münasibət qurmaq, dostluq etmək imkanına malik gənclər artıq yoxdur. Ya­landan münaqişənin dinc yolla həllindən, dialoqdan danışırdılar, amma son üç ildə­ki iki müharibə göstərdi ki, heç bir dialoq olmayıb. Baş verənlərin hamısı erməni xalqı adından qərar qəbul edənlərin bir mətləbi başa düşmələrinə səbəb olmalı­dır: bu gün ən doğru qərar gələcəkdə dinc birgəyaşayışın təməlinin mümkün qədər tez qoyulmasıdır”. 

Azərbaycanla Ermənistan arasın­da çoxdan gözlənilən sülhə mane olan yeganə amil işğal faktı idi. Artıq bu amil aradan qaldırıldığından Bakı İrəvanla birgə yola çıxmağa, münasibətləri nor­mallaşdırmağa hazır olduğu ilə bağlı xoş məramını bəyan edib. Ona görə də Ermə­nistan hakimiyyətinin Bakının hərtərəfli sülh sazişini imzalamaq ideyasını qəbul etməkdən başqa çıxış yolu yoxdur. Bu təşəbbüsə tərəflər arasında vasitəçilik missiyasından hələ əl çəkməmiş Qərb­dən və ABŞ-dan da dəstək nümayişi eşi­dilməkdədir.

“Vacib olanı əməli razılaşmadır” 

“Vaşinqton Azərbaycan və Ermənis­tan arasında sülh müqaviləsinin imza­lanması üçün əlindən gələni edəcək”. Bunu ABŞ dövlət katibinin Avropa və Av­rasiya məsələləri üzrə köməkçisi Ceyms O’brayn deyib. Bakıya məlum səfərindən sonra sülhə çağırışlarını intensivləşdirən Dövlət katibinin köməkçisi bildirib ki, va­cib olanı iki ölkənin bir-biri ilə danışması, konkret və əməli razılaşmaya gəlmələri­dir. “Keçən həftə məhbusların qarşılıqlı şəkildə azad olunduğunu elan etdilər. Bu həftə artıq onlar öz evlərindədirlər. Eləcə də yaydıqları birgə bəyanatda bir-birləri­ni bir çox məsələlərdə dəstəklədiklərini, güzəştə geretməyə hazır olduqlarını or­taya qoydular. Bu sırada Azərbaycanın BMT-nin növbəti iqlim konfransına ev sahibliyi etmək üçün beynəlxalq istəklə­rinə rəsmi İrəvanın anlayışlı yanaşması təqdir olunan haldır. Ümid edirik ki, bu, hər iki ölkə, eləcə də, Ermənistanın bey­nəlxalq istəkləri üçün faydalı olacaq. Bu cür dəstəyin göstərilməsi ikitərəfli normal münasibətlərin qurulması istiqamətində mühüm addımdır”, – deyən O’brayn ümid edib ki, çox yaxın vaxtlarda tərəflərin sülh razılaşmasına imza atmalarının şahidi olacağıq: “Hər iki tərəf bunu etməkdə ma­raqlı olduğunu bildirib. Biz, eləcə də Avro­pa İttifaqındakı tərəfdaşlarımız və digər­ləri prosesə kömək göstərməyə hazırıq. İstərdik ki, bütün bunlar tezliklə sona çat­sın. Çünki erkən sülh tərəflərə çox böyük fayda gətirəcək”.

Ceyms O’brayn iki ölkənin xarici işlər nazirlərinin Vaşinqtonda görüş ehtimalı məsələsinə də toxunub: “Hər iki tərəfə sözümüz bundan ibarətdir ki, onlar ara­sında sülh sazişini dəstəklədiyimiz üçün çox xoşbəxtik. Artıq xarici işlər nazirləri arasında sülh danışıqlarının bir neçə ra­unduna evsahibliyi etmişik. Əgər tərəflər sülh naminə köməyinizə qərar versələr, bunu yenidən edəcəyik. Köməyə hazırıq. Hər iki tərəf görüşə təşviq olunur, indiyə qədər hər biri bu məqsədə çatmaq üçün işləməyə hazır olduqlarını bildirib”.

ABŞ Dövlət katibinin köməkçisi Er­mənistan və Azərbaycan arasında sülh sazişinin bu ilin sonunadək imzalanıb-im­zalanmayacağı ilə bağlı suala belə mü­nasibət bildirib: “İlin sonuna kifayət qədər vaxt qalmayıb, amma biz bunun üçün əli­mizdən gələni edəcəyik”.

Vasitəçilərin nikbin açıqlamaları, bun­dan daha vacibi – Ermənistanda müşahi­də edilən ictimai ayılma onu deməyə əsas verir ki, qapıda sülhün nəfəsi duyulmaq­dadır. Qalır o havanın bölgəyə yayılma­sı... 

Rasim MUSABƏYOV, 
Milli Məclisin deputatı, politoloq

Əslində, Ermənistanın Azərbay­can və Türkiyə ilə münasibətlərini normal məcraya salması yersiz və utopik iddialardan tamamilə rasi­onal şəkil almalıdır. Nə qədər ki, İrəvan bu münasibətləri tənzim­ləməyib, bu bölgədə özünü rahat və təhlükəsizlikdə olan dövlət kimi hiss etməyəcək. Buna görə daim Rusiyanın ətəyindən ikiəlli yapış­mağa, İranın qarşısında başıaşağı gəzməyə məhkum olacaq. Yəni, bu vəziyyət Ermənistana heç bir xoşa­gələn perspektiv vəd eləmir. 

İndi onları himayə edən Avropa dövlətləri, o cümlədən ABŞ rəs­mi İrəvanı başa salmağa çalışır ki, əgər qibləni Rusiyadan Qərbə də­yişmək, Gürcüstanın getdiyi yolla “qoca qitə”yə reinteqrasiyanı istə­yirsənsə, Türkiyə və Azərbaycanla münasibətlərini mütləq şəkildə ta­razlaşdırmalısan. Nəzərə alsaq ki, Paşinyan və onun komandası hələ hakiyyətə gəlməzdən öncə durma­dan Moskvanın əleyhinə çıxışlar edirdilər KTMT-dən Avrasiya İtti­faqından çıxacaqlarını bəyan edir­dilər, düşünürəm ki, indi bu qüv­vələr həm hökumətdə, həm müxalif düşərgədə, həm də mediada güc­lənməkdədir. Bu adamlar özlərinin arqumentlərini ictimaiyyətə çatdır­mağa çalışırlar. Təəssüflər olsun ki, on illər boyu erməni əhalisinin beynini yuyan millətçilik, separa­tizm xəstəlikləri, Azərbayacana və Türkiyəyə qarşı ərazi iddiaları asan­lıqla müalicə olunmur. 

Bəli, erməni cəmiyyətinin Ru­siyaya etimadı ya tam itib, ya da ciddi şəkildə zəifləyib. Onu da an­layırlar ki, Moskvadan asıllıqları o dərəcədə yüksəkdir ki, birdən-birə arxa çevirməyin özü də təhlükəli­dir. Digər tərəfdən nə Azərbaycan, nə də Türkiyə ilə hərbi müstəvidə mübarizəyə güclərinin olmadığını bilsələr də, yenə də iddialarından daşınmağa tələsmirlər. Amma inan­maq istərdim ki, erməni cəmiyyətin­də dediyimiz rasional istəklər güc­lənəcək və real nəticələr verəcək.

İmran BƏDİRXANLI
XQ