İrəvan və Bakı arasında ikitərəfli, üçtərəfli dialoqun təşəbbüs və təşkilatçılarının bu operativliklə dəyişməsi, ilk baxışda, Vaşinqtonun təşəbbüsü könüllü şəkildə Moskvaya ötürməsi təəssüratını yarada bilər. Əslində, ABŞ Dövlət Departamentinin sözçüsünün müavini Vedant Patelin XİN başçılarının Moskva təmaslarından bir gün əvvəl brifinqdə İrəvan və Bakı arasında dialoqun perspektivi ilə bağlı verdiyi açıqlaması bu təəssüratın doğruluğunu təsdiqləyən kimi görünür: “ABŞ danışıqların harada getməsindən asılı olmayaraq, Azərbaycan və Ermənistan arasında birbaşa dialoqu dəstəkləyir”. Amma birbaşa dialoqun növbəti iki raundunun Kremlin eqidası altında keçirilməsi heç də o demək deyil ki, Qərb sülh təşəbbüslərindən və buna söykənən bölgədəki maraqlarından asanlıqla vaz keçib. Bu, dediyimiz kimi, sadəcə, görüntüdür. Çünki sülh danışıqlarının 2023-cü ilin iyun, iyul və oktyabr aylarında növbəti üç raundunun Avropa İttifaqı Şurasının rəhbəri Şarl Mişelin təklifi ilə Kişinyov, Brüssel və Qranadada keçiriləcəyi indidən dəqiqləşdirilib. 

Lavrov nikbin görünür 

“İnanırıq ki, liderlərimiz arasında əldə olunmuş razılaşmalara alterna­tiv yoxdur. Vəziyyətin sabitləşməsi ilə bağlı qərarların icrasını təmin etmək üçün əlimizdən gələni edəcəyik. Ümid edirəm ki, bu və ya digər şəkildə bu regionda iştirak etməkdə maraqlı olan bütün digər ölkələr onlara hörmətlə ya­naşacaqlar”. Rusiyanın baş diplomatı Sergey Lavrov bu sözləri dünən Mos­kvada Azərbaycan Xarici işlər naziri Ceyhun Bayramov və Ermənistan XİN-in rəhbəri Ararat Mirzoyanla görüşündə deyib. 

Ermənistan–Azərbaycan şərti sər­hədində vəziyyətin sabitləşdirilməsinin vacibliyini vurğulayan S.Lavrov “Hu­manitar problemlərin həlli, iqtisadi və nəqliyyat əlaqələrinin açılması, hər iki tərəfin fəal işlədiyi sülh müqaviləsinin mətninin razılaşdırılmasına zərurət var. Buraya ekspertlər, ictimai təşkilatlar və parlamentarilər vasitəsilə əlaqələ­rin inkişaf etdirilməsinin vacibliyini də əlavə edərdim. Daha əvvəl belə bir təcrübə var idi. Hesab edirəm ki, bu, tərəflər arasında etimadın yaradılma­sında əlavə addım kimi çox vacibdir”, – deyə bildirib. S.Lavrovun kifayət qədər nikbin notlara köklənmiş açıqlaması Kremlin sülh prosesində rəsmi və əsas vasitəçi kimi bu missiyanı sonadək da­vam etdirmək istəyindən xəbər verir. 

Azərbaycan, Rusiya və Ermənis­tan xarici işlər nazirlərinin üçtərəfli görüşündən sonra mediaya açıqlama verən S.Lavrovun sözlərinə görə, da­nışıqların ayrıca mövzusu sülh müqa­viləsidir: “Tərəflər bunun üzərində iş­ləməyə başlayıblar və hazırda, o, digər vasitəçilərin də iştirakı ilə fəal şəkildə müzakirə olunur. Ermənistan və Azər­baycan nazirləri Vaşinqtona səfər edib­lər, Ermənistan və Azərbaycan liderləri bir həftə əvvəl Brüsseldə olublar. Sülh müqaviləsi üzərində iş, əlbəttə ki, fun­damental məsələdir. Amma bizim tərəf­daşlarımız bu gün təsdiqləyiblər ki, de­limitasiya məsələləri həll edilmədən, nəqliyyat və kommunikasiya əlaqələri açılmadan sülh müqaviləsinin konkret aspektləri üzrə irəliləmək çətindir”. 

S.Lavrov, həmçinin qeyd edib ki, gələn həftə baş nazir müavinlərinin rəhbərliyi altında üçtərəfli qrupun nəq­liyyat kommunikasiyalarının açılması məsələlərinə dair görüşü keçirilməlidir: “Ümid edirik ki, yekunda müsbət nəticə əldə olunacaq. Tərəflər artıq yekun ra­zılaşmaya yaxındırlar”. 

Paşinyan reallığa bir az da yaxınlaşdı

Moskva görüşündən bir gün əvvəl hökumətin iclasında çıxışı zamanı ma­yın 14-də Brüsseldə üçtərəfli görüşdə əldə olunmuş razılaşmaların önəmin­dən danışan Ermənistan baş naziri Ni­kol Paşinyan istəyini belə dilə gətirib: “Bölgədə sülhün və sabitliyin bərqərar olması üçün Ermənistanla Azərbay­can arasında sülh sazişinin mətnini dəqiqləşdirmək və sərhədlərin delimi­tasiyasını aparmaq çox vacibdir”. 

Hayların baş naziri bu dəfə, nə­dənsə, “Qarabağ ermənilərinin öz müqəddaratını təyinetmə hüququn­dan”, ikitərəfli danışıqların bu hissəsinə “beynəlxalq institutların cəlb olunma­sından” danışmayıb. Yəqin son vaxtlar bir qədər realist və praqmatik fikirləri ilə diqqəti çəkən Paşinyan Bakının heç vaxt buna yol verməyəcəyini, bu xüsusda, son və qəti mövqeyini çox­dan ortaya qoyduğunu nəzərə alaraq, yersiz cəhdlərdən əl çəkməyi qərarlaş­dırıb. Təki dediyimiz kimi olsun. Danı­şıqların bu mərhələsində irrasional tək­liflərə vaxt ayırmaq əbəsdir. 

Milli Məclisin deputatı, politoloq Rasim Musabəyov Kremlin təşəbbü­sü ilə dünən xarici işlər nazirləri sə­viyyəsində baş tutan, mayın 25-də isə dövlət başçılarının qatılacağı üçtərəfli sülh danışıqlarının Moskva formatında konkret hansısa qərarın qəbul ediləcə­yini gözləmədiyini vurğulayıb: 

“Öncə onu qeyd edək ki, Vaşinq­ton Azərbaycan və Ermənistan ara­sında sülh dialoqu ilə bağlı Avropa İttifaqı, konkret olaraq, Şarl Mişellə yaxından əməkdaşlıq edir. Moskva isə özü təşəbbüs göstərir. Bu gün iki ölkənin xarici işlər nazirləri mayın 25-nə təyin edilmiş liderlərin görü­şünə hazırlıq işlərini görürlər və mü­zakirələr də bununla bağlıdır. Amma həmin üçtərəfli danışıqlarda hansı­sa sənədin imzalanacağını güman etmirik. Sadəcə olaraq, həm Bakı, həm də İrəvan daha çox ABŞ-ın və Avropa İttifaqının dəstəyi ilə sülh prosesinin irəli aparıldığına əmin olduqları vəziyyətdə Moskvanın yeri dəqiq müəyyənləşməlidir”. 

Tanınmış politoloq münaqişənin nizamlanmasının indiki mərhələsində Moskvanın yerinin və oynadığı rolunun dəqiqləşdirməyə ehtiyac duyulduğunu xüsusi olaraq önə çəkir: 

“Rusiya bölgədədir, burada özü-nün sülhməramlı kontingentini sax-layır. Yəni, rəsmi Moskva Qərb ölkələrindən fərqli olaraq, Zəngəzur dəhlizi və Laçın yolu ilə, eləcə də şərti sərhəddəki son vəziyyətlə bağ­lı regionda mövcuddur. Düşünürük ki, sülh prosesini irəliyə aparmağa real səylər göstərən Qərb Rusiya­nın bu geosiyasi müstəvidə rolunu dəqiqləşdirmək və təşəbbüsü ələ almaq istəyir. Həm də bu səbəbdən Moskvada sülhlə bağlı sənədin im­zalanacağını gözləmirəm”. 

Uğurun bizim tərəfimizdə olacağı şəksizdir

Cənubi Qafqazda postmüharibə dövrünün yaratdığı vəziyyətin sanki dünya güclərinin müzakirə predmetinə çevrildiyini vurğulayan tanınmış poli­toloq Fikrət Sadıxov bu güclərin sülh sazişinin imzalanmasında maraqlı ola biləcəyini də istisna etmir:

“İndi hər bir güc öz maraqları çər­çivəsində hərəkət edir. Bu maraqlar isə müxtəlif olduğu qədər də bir-bi­rinə ziddir. Misal üçün, Moskva Va­şinqtonda və Brüsseldə təşkil olu­nan sülh dialoqundan çox narazıdır və düşünür ki, Qərb ölkələri bölgəyə müdaxilə etməməlidir. Kreml özünü əsas oyunçu hesab edir və 2020-ci il 10 noyabr tarixli Bəyanatın yalnız onun vasitəçiliyi ilə imzalandığını, atəşkəsin əldə olunduğunu bildi­rir. Yəni, özünün sülhməramlı qüv­vələrini yerləşdirdiyi bölgədə kənar güclərin hansısa rolu oynamağa, di­aloq təşəbbüsünü irəli sürməyə ix­tiyarı yoxdur. Bunu həm Rusiyanın baş diplomatı Lavrov, həm də onun sözçüsü Zaxarova dəfələrlə bəyan edib”.

Politoloq F.Sadıxov indiki şəraitdə Moskvanın tərəflər arasında sülh sa­zişinə yaxın, yaxud sazişin mətni üzrə ən azı şifahi hansısa razılaşmanın əldə olunmasına çalışdığını ehtimal edir. Kremlin təşəbbüsü əldən verəcəyindən ehtiyat etdiyini bildirən və bu riskin real olduğuna diqqəti çəkən siyasi şərh-çi Azərbaycanın bütün hallarda udan tərəf olacağına inandığını deyir:

“Mövcud vəziyyətdən biz də ya­rarlanırıq. Bakı kifayət qədər düşü­nülmüş diplomatik addımlara, hü­cum taktikasına köklənib. Artıq bəzi məsələlərin müzakirəsində müəyən uğurlar qazanmışıq. Paşinyanın Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıması məhz diplomatik təzyiqin nəticəsidr”. 

Aydın məsələdir ki, dünən xarici işlər nazirləri səviyyəsində keçirilən Moskva müzakirələri Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyan və Azərbay­can Prezidenti İlham Əliyev arasında mayın 25-nə planlaşdırılmış üçtərəfli görüşün diplomatik preambulasıdır. Bakının sülh dialoqunun Kremlin evsa­hibliyi edəcəyi qarşıdakı raundundan da müsbət nəticələrə imza atmaqla çıxacağına indidən əminik. 

İmran BƏDİRXANLI, “Xalq qəzeti”