Rəsmi Bakı hələ üç ay bundan əvvəl əmin olduğunu bildirmişdi ki, çətinliklərə baxmayaraq, çoxillik düş­mənçilik səhifəsini çevirmək və bey­nəlxalq hüquq normalarına əsaslanan sülh müqaviləsini bağlamaq mümkün­dür. Bəli, inam və xoş mərama söy­kənən dialoq mütləq müsbət nəticə ilə bitməlidir. İndi Vaşinqtona dikilmiş baxışlarda ümid həmişəkindən daha çoxdur... 

ABŞ Dövlət katibi Antoni Blinkenlə Azərbaycan və Ermənistan xarici işlər nazirləri arasında baş tutan təkbətək görüşlərdən sonra mətbuata açıqla­ma verən ABŞ Dövlət Departamentinin Qafqaz danışıqları üzrə baş müşaviri Luis Bono bildirib ki, sülh danışıqları bir çox məsələləri əhatə etdiyi üçün “çətin prosesdir”. 

Dövlət katibinin hər iki ölkənin xari­ci işlər nazirləri ilə ötən ilin noyabrında, daha sonra Münxen Təhlükəsizlik Konf­ransında bir araya gəldiyini deyən L.Bo­no “danışıqlardan sonra tərəflərin sülh prosesinə sadiq olduğunu gördük. Bu məqamı nəzərə alaraq, Birləşmiş Ştatlar Bakı və İrəvana bir neçə gün müzakirə üçün yenidən imkan yaratdı” deyib. Va­şinqtonun Cənubi Qafqazda dinc gələ­cəyi hədəfləyən danışıqlara yardım et­məkdən məmnunluq duyduğunu və “iki ölkə arasında sülhün və əmin-amanlığın bərpası üçün çalışdığını” qeyd edən dip­lomat son qərarın onların özündən asılı olacağını vurğulayıb.

Qeyd edək ki, Ceyhun Bayramov və Ararat Mirzoyan Vaşinqtonda Blinkenlə təkbətək və birgə görüşlərinin ardınca hər iki ölkənin nümayəndə heyətləri ara­sında geniş tərkibdə dialoq baş tutub.

Qapalı proses nə ilə bitəcək? 

Bağlı qapılar arxasında davam edən ikitərəfli danışıqlarla bağlı Birləşmiş Ştatların Dövlət katibi Antoni Blinkenin “problemin yeganə həll yolu və möhkəm sülhə nail olmağın açarı birbaşa dialoq­dur” açıqlamasını onun mətbuat katibinin müavini Vedant Patel də təkrarlayıb. Bəs, Ağ evin təşəbbüsü ilə baş tutan ikitərəfli görüşlərə Moskvanın reaksiyası necədir? Əlbəttə, Cənubi Qafqazda sülh təşəb­büslərinin okeanın o tayına adlamasında İrəvanı əsas təqsirkar sayan Kreml bu­nun əvəzini hansısa formada çıxmağa çalışacaq və bunu mütləq büruzə verə­cək. Amma necə? 

Rusiya Prezidentinin mətbuat katibi Dmitri Peskovun Vaşinqton görüşləri ilə bağlı “Ermənistan və Azərbaycan ara­sında vəziyyətin nizamlanmasına kömək etmək alqışlana bilər, ancaq Rusiya ilə birgə imzalanmış üçtərəfli sazişlər əsa­sında” açıqlamasını birbaşa ABŞ Dövlət Departamentinin təşəbbüsünə təhdid kimi də dəyərləndirmək mümkündür. Kreml rəsmisi açıqlamasında daha irəli gedərək açıq mətnlə söyləyib: “İki ölkə arasında mövcud problemlərin həlli və regionda gərginliyin azaldılmasına yönəl­miş bəzi birgə hərəkətlərin və addımların mümkün inkişafı ilk növbədə Rusiya ilə birgə imzalanan üçtərəfli sənədlər əsa­sında mümkündür. Hələlik nizamlanma­ya töhfə verəcək başqa hüquqi əsaslar yoxdur. Müvafiq olaraq, hələlik üçtərəfli sənədlərin heç bir təsiri yoxdur”. Yəni, cənab Peskovun demək istədiyi budur ki, Vaşinqtonda qəbul ediləcək, yaxud imzalanacaq sənəd Moskva üçün heç bir hüquqi qüvvəyə malik olmayacaq. 

Bu barədə fikirlərini qəzetimizlə bölüşən Milli Məclisin deputatı, polito­loq Rasim Musabəyov Rusiyanın açıq şəkildə sülhə qarşı çıxmayacağını bildirir: “Sadəcə olaraq, burada qısqanc yanaş­ma var. Bu, xarici işlər naziri Lavrovun, onun sözçüsü Zaxarovanın açıqlama­larında olub, indi də Peskovun dilindən eşidirik. Onlar deyirdilər ki, vasitəçi kimi Rusiyanın sülh missiyasına ABŞ, yaxud Avropa İttifaqı sahib çıxmaq istəyir. Biz, eyni zamanda, onu da müşahidə edirik ki, Rusiya İrəvana təzyiqləri kifayət qə­dər artırıb. Elə Ermənistanın süd məh­sullarının, guya sanitariya qaydalarına görə, Rusiya bazarına girməsinə qoy­duğu qadağanı misal göstərmək olar. Gürcüstandan Rusiya ərazisinə keçən yol təmirlə bağlı qismən bağlandı və er­mənilərə məxsus nəqliyyat vasitələri geri qaytarılır. Nəhayət, Krasnodar diyarında birdən-birə qaz kəmərində təmirə ehtiyac yarandı və Rusiya Ermənistana qazın nəqlini dayandırdı”. 

Mövzuya münasibətini bildirən po­litoloq Yeganə Hacıyeva da Vaşinqton görüşlərinin, eləcə də bölgədə və mü­naqişə ətrafında baş verənlərin Kreml­də qıcıq yaratmasının səbəbkarının elə Rusiyanın özü olduğunu bildirir: “Çünki Kreml status-kvonu saxlamaq, sülhə apa­ran yolu uzatmaq istəyir. Hazırda sülh, qarşılıqlı dialoqla bağlı ikitərəfli, üçtərəfli danışıqların moderatorluğu Vaşinqtonun əlindədir. Çünki postmüharibə dövrün­də Rusiyanın vasitəçiliyi ilə Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh gündəli­yi başladı, daha sonra Avropa Birliyi bu platformaya cəlb olundu. Amma nə Ru­siyanın, nə Fransanın timsalında Avropa Birliyinin, nə də yenə Kremlin razılığı ilə İranın bölgədəki yeni reallığa müdaxilələ­ri heç bir nəticə vermədi. Çünki onlar bu məsələlərdə yalnız öz maraqlarını güdür­dü. Amma ABŞ-ın mövqeyi ondan ibarət idi ki, tərəflər arasında birbaşa görüş, üz-üzə müzakirələr olmalıdır. Beynəlxalq münasibətlərdə tətbiq edilən təcrübəyə görə, tərəflərin “tet-a-tet” görüşləri daha faydalı olur”. 

Əsəblərin kifayət qədər tarıma çə­kildiyi indiki məqamda sülh meydanının sahibi ABŞ-dır. Oyunun qaydalarını da o, diktə edir. 

“Azərbaycan və Ermənistanın xarici işlər nazirləri arasında ABŞ-da keçirilən danışıqlar bir neçə gün davam edəcək”. Bu barədə Azərbaycan XİN-in mətbuat xidmətinin rəhbəri Ayxan Hacızadə məlu­mat verib: "Danışıqların əsas mövzusunu sülh sazişi təşkil edir. Hazırda təfərrüatla­rı açıqlaya bilmirik. Görüşlər bir neçə gün davam edəcək". 

Ağ ev közərən ümidləri yandıra biləcəkmi? 

“Turan” informasiya agentliyi ABŞ-da­kı diplomatik mənbələrə istinadən bildirib ki, görüş zamanı tərəflər sülhə aparan "yol xəritəsi”ni müzakirə edirlər. Agentlik diplomatik mənbələrə istinadən yazır ki, Vaşinqton danışıqlarında "yol xəritəsini" hazırlamaq mümkün olsa, “bir neçə həftə ərzində” sülh müqaviləsini imzalamaq üçün Azərbaycan və Ermənistan lider­lərinin görüşü Avropada baş tuta bilər. Amma Vaşinqtonun ardınca eyni format­da görüşün Moskvada keçiriləcəyinin anonsunu Rusiya XİN-in mətbuat katibi Mariya Zaxarova vermişdi: “Belə bir gö­rüş haqqında razılıq əldə edilib, konkret tarix daha sonra elan ediləcək”.

Y.Hacıyevanın fikrincə, Ağ ev bu gün sülh niyyətində səmimidir: “Sülh danışıqlarında üçüncü tərəfin iştirakının zərərli tendensiya olduğunu açıq bildirən Vaşinqton həftənin əvvəlindən sülh sa­zişinin imzalanması yolunda fasiləsiz addımlar atır. Artıq mətnin qaralama ver­siyası mövcuddur, danışıqlar bunun üzə­rindən aparılır. Bəli, gərgin və çətin mü­zakirələr ərazi bütövlüyünün tanınması, beynəlxalq hüququn təmin olunması və regional təhlükəsizliyin digər məsələləri­ni əhatə edir. Əslində bütün sadalanan­ların hər biri Azərbaycanın maraqlarına uyğundur və bu müzakirələrin sonundan müsbət gözləntilərimiz var”. 

“İki ölkə arasında sülh mümkündür”

Belə məlum olur ki, bu minvalla Va­şinqtonda ABŞ Dövlət katibinin iştirakı ilə Azərbaycan və Ermənistan xarici işlər na­zirlərinin və heyətlərin görüşü bir həftə də davam edə bilər. Bu məsələ, həqiqətən də, gərgin iş və uzlaşma nöqtələrinin axtarılıb tapılmasını tələb edir. Sonda isə hansısa sənədin qəbul olunacağı mütləqdir. Əks halda Ağ evin təşəbbüsü fiaskoya uğramaqla yanaşı, supergücün beynəlxalq imicinə, nüfuzuna xeyli ziyan dəymiş olacaq. 

“Xoş məqam ondan ibarətdir ki, hər iki ölkənin liderləri də artıq sülhün əldə edil­məsində maraqlı olduqlarını bəyan edib­lər. ABŞ hər zaman olduğu kimi, Cənubi Qafqazda dinc, demokratik və çiçəklənən gələcəyin qurulması üçün töhfə verməyə daim hazırdır”, - bunu Patel deyib. 

İrəvan ABŞ-ın moderatorluğu ilə ke­çirilən görüşdə göstərməyə çalışır ki, guya, sülh sazişinin imzalanmasında maraqlıdır. Həm onların baş naziri, həm də XİN rəhbəri üzdə bu prosesin davam etməsi, onların məsələnin həllinə təşəb­büs göstərməsi ilə bağlı açıqlamalar ve­rirdilər. Fəqət onların belə riyakar açıqla­malarından bir neçə gün sonra tamamilə əks mövqedən bəyanatla çıxış etdiklərini eşitdik, ardınca sərhəddə təxribatlarını gördük. Haylar onu da yaxşı anlayırlar ki, məsələ xoşluqla həllini tapmasa, Bakı sülhətəhriketmə missiyalı antiterror əmə­liyyatlarını dövriyyərə buraxa bilər. Bu, son variantdır. 

Vaşinqton dialoquna optimist yanaşan politoloq R.Musabəyov bizimlə müəyyən proqnozlarını da bölüşdü: “Vaşinqtonda Azərbaycan və Ermənistan XİN rəhbərlə­ri arasında sülh müqaviləsinin başlanğıcı kimi çərçivə sənədi imzalana bilər. Çər­çivə sənədin qəbul olunmasına paralel olaraq, “yol xəritəsi” cızıla bilər. Ardınca, qarşılıqlı əlaqələrin bərpası, kommuni­kasiyaların açılması və bütün bunların iki ölkənin parlamentləri səviyyəsində paraflanması gözləniləndir. Sülhün əldə olunmasına ümidlər bu imkanı itirmək ehtimalından daha böyükdür”. 

İmran BƏDİRXANLI, “Xalq qəzeti”