“Karpal tunel sindiromu”ndan necə qorunmaq olar?

Elmə 170 ildən bəri məlum olan bu xəstəlik haqqında çoxlarının məlumatı yoxdur. Karpal tunel sindromu adlanan bu xəstəliyə son vaxtlar ölkəmizdə tez-tez təsadüf edilir. Səhiyyə Nazirliyi Elmi-Tədqiqat Tibbi Bərpa İnstitutunun nevroloqu Elşanə Mustafayeva cəmiyyətdə tunel sindiromunun əlamətləri, aradan qaldırılma yolları ilə bağlı açıqlamasında bildirdi: 

– Tunel sindromu sinirin keçdiyi ana­tomik kanal səviyyəsində lokal zədələn­məsidir. Tunel sindromları arasında geniş yayılan və ən çox rast gəlinən Karpal tunel sindromudur. Müxtəlif elmi mənbələrdə yazıldığına görə, Karpal tunel sindromu bütün tunel neyropatiyalarının yarıdan çoxunu təşkil edir. Bu sindrom ilk dəfə 1854-cü ildə ingilis cərrahı Ceyms Pecet tərəfindən aşkar edilib. Karpal kanal bilək nahiyəsində yerləşən, təxminən, 2,5 san­timetr uzunluğunda və 2 santimetr enində olan, bilək sümükləri və biləyin köndələn bağı ilə məhdudlaşan bir boşluqdur. Bu kanalda bükücü əzələlərin vətərləri və orta sinir yerləşir. Orta sinirin dar anatomik ka­nalda sıxılması və ya zədələnməsi nəticə­sində yaranan hissiyyat, trofiki simptomlar (əlamətlər) ilə təzahür edən tunel sindromu KTS sindromu adlandırılır.

– Xəstəliyin yaranma səbəbi nədir?

– Karpal tunel sindromu zamanı kana­lın sümük divarı və bükücü əzələ vətərlə­ri arasında orta sinirin sıxılması baş ve­rir. Davamlı təkrarlanan təsir birləşdirici toxumanın xroniki iltihabına gətirib çıxa­rır. Nəticədə, o kobudlaşır, qalınlaşır və şişir. Bu da karpal tunel daxilində təzyiqi artırır. Artan təzyiq venoz durğunluğu və ödem yaradır. Bu da sinirin işemiyasına – qan təchizatının pozulmasına səbəb olur. Bir çox hallarda dominant əl zədələnir, lakin sindrom tez-tez hər iki tərəfdə də yaranır.

Sindromun yaranması səbəbinə gə­lincə, bir neçə qrup tibbi risk faktorların­dan danışmaq lazım gəlir. Karpal tunelin anatomiyasını dəyişdirən amillərə bilək nahiyəsinin birbaşa travması, bilək oynaq sümüklərinin sınığı, posttravmatik artroz, deformasiyaedici artroz aiddir. Həmçinin, bəzi inkişaf anomaliyaları, ekzostozlar, os­teofitlər anatomik kanalın həcminin kiçil­məsinə səbəb ola bilər.

Tuneldaxili təzyiqi artıran və orqa­nizmdə su balansının pozulmasına səbəb olan amillərə hamiləlik, klimaks, piylən­mə, böyrək çatışmazlığı, hipotiroidizm (qalxanabənzər vəzin hormonunun azal­ması), ürək çatışmazlığı, revmatoid artrit, oral kontraseptivlərin qəbulu aiddir.

– Xəstə nə zaman həkimə müraciət etməlidir?

– Xəstəliyin kliniki mənzərəsi müxtə­lifdir və prosesin ağırlığından asılıdır. La­kin buna baxmayaraq, bir sıra tipik simp­tomlar var ki, KTS-ni başqa xəstəliklərdən fərqləndirir. Bunlara əldə olan hissi və hərəki pozuntular aiddir.

İlkin olaraq pasiyentlər əlin orta sinirin innervasiyası zonasında (1, 2, 3-ü və bəzən 4-cü barmaqlarınn iç səthi boyu) uyuşma, iynəbatma, sancma, qarışqa gəzintisi, gi­zilti, yanğı kimi hissiyyatın pozulmaların­dan – parasteziyalardan şikayət edirlər. Bu nahiyədə hissiyyatın azalması – keyləşmə müşahidə oluna bilər. Uyuşma və ya pa­resteziyalar, ən azı, iki barmaqda və bir ay ərzində əsasən, vaxtaşırı, bəzən isə daimi olur. Bu əlamətlər əlin aktiv bükücü-a­çıcı hərəkətlərindən sonra, əlləri yuxarı qaldırdıqda (nəqliyyatda, telefonla danı­şarkən, maşın sürərkən, kitab və ya qəzet oxuyarkən), əl bir vəziyyətdə uzun müddət qaldıqda, dəfələrlə təkrarlanan hərəkətlər zamanı güclənir. Əlin vəziyyətini – yönü­nü dəyişdirdikdə və ya silkələyəndə, bilək oynağı xüsusi ortezlə (cihaz) fiksasiya olunduğu üçün ağrı azalır. Bununla yana­şı, pasiyentlər sızıldayıcı, bəzən yandırıcı ağrı hiss edə bilərlər. Ağrı, əsasən, bilək­də olur, 1– 4-cü barmaqlara, bir az qola və çiyinlərə yayıla bilər. Uyuşma, pares­teziya və ağrı kimi simptomlar gecələr və ya səhərə doğru gücləndiyindən xəstələrin yuxusunun pozulmasına səbəb olur. Hissi pozuntular və ağrı səbəbindən hərəkətlərin koordinasiyası və əl gücü pozulur.

Xəstəlik uzun müddət davam etdikdə, hərəkət pozuntuları əmələ gəlir. Bu da özü­nü orta sinirlə innervasiya edilən əzələlərdə zəiflik və atrofiya ilə göstərir. İlkin olaraq, əllərdə xırda motor bacarıqları pozulur: düymələri bağlamaq, kiçik əşyaları əldə saxlamaq çətinləşir, əlyazma dəyişilir. Za­manla zəiflik o həddə çatır ki, pasiyent bir çox əşyaları əlində tuta bilmir. Vegetativ pozuntular akrosiyanoz, dəridə quruluq, tərləmənin pozulması, əldə soyuqluq hissi şəklində və s. əlamətlərlə özünü göstərir.

– Xəstəlik hansı yaşlarda daha çox müşahidə olunur və burada genetik fak­tor varmı?

– Karpal tunel sindromundan daha çox əmək qabiliyyətli 40–60 yaşlı insan­lar əziyyət çəkirlər. Sindroma qadınlarda kişilərə nisbətən 3–10 dəfə daha çox rast gəlinir. Elm adamlarının fikrincə, bu, qa­dınlarda karpal tunelin daha dar olması ilə də əlaqədardır. Sindroma dünya üzrə, əsasən, Avropa irqinə aid əhali arasında rast gəlinir. Karpal tunel sindromunun ümumi əhali arasında sayı 1,5–3 faizdir. Bəzi risk qrupları arasında isə bu rəqəm 5 faizə çatır.

Bu xəstəlik irsi deyil, yəni valideyndən övlada mütləq şəkildə keçmir. Lakin xəstə­liyin əmələ gəlməsində irsiyyətin müəy­yən rolu ola bilər. Belə ki, bəzi insanlarda karpal kanalı digərlərinə nisbətən daha dar olur və bunun nəticəsində müvafiq şərait­də xəstəlik daha tez inkişaf edir.

– Sindromun diaqnostikası və müali­cəsi necə aparılır?

– KTS-nin diaqnostikası kliniki və instrumental müayinə üsulları əsasında apa­rılır. Obyektiv müayinə zamanı ələ baxış keçirilir: ödem, trofiki pozuntular, əzələ atrofiyası olub-olmaması müəyyənləşdirilir. Nevroloji müayinə zamanı əlin 1 və 3-cü barmaqlarında hissiyyat, əzələ gücü və to­nusu, habelə reflekslər qiymətləndirilir.

Bu patologiyanın iki növ müalicəsi var: konservativ və cərrahi. Sindromun konser­vativ müalicəsinin əsas prinsipi, xəstəliyi törədən səbəbi müalicə etməkdən ibarət­dir. Preparatlarla müalicə zamanı ağrı, iltihab və ödem kimi simptomları aradan qaldıran müxtəlif dərman vasitələrindən istifadə olunur. Bilək nahiyəsində hərəkə­ti məhdudlaşdırmaq məqsədilə ortopedik ortezlərdən geniş istifadə edilir. Biləyin immobilizasiyası xəstəliyin yüngül və orta dərəcəsində, həmçinin əməliyyatdan sonrakı dövrdə göstərişdir. Ən yaxşı nəti­cə əldə etmək üçün ortezi uzun müddətə, çıxarmadan taxmaq tövsiyə edilir.

Digər müalicə üsulu kimi fizioterapi­yadan istifadə olunur. Fizioterapiya tunel sindromunun dərmansız müalicə üsulu olaraq xəstəliyin etioloji və patogenetik mexanizmlərinə təsir etmək məqsədilə aparılır. Bu səbəbdən geniş spektrli fizi­oterapevtik üsullardan istifadə olunur: fonoforez, elektroforez (analgetik, damar­genişləndirici dərmanlarla), krioterapiya, maqnitoterapiya, yerli darsonvalizasiya, elektrostimulyasiya, lazeroterapiya, pal­çıq vannaları, naftalan yaxmaları, habelə müalicəvi masaj, akupunktura, manual terapiya və müxtəlif fiziki məşqlər. El­mi-Tədqiqat Tibbi Bərpa İnstitutunda sa­daladığım fizioterapevtik üsullarla müa­licə metodikaları işlənib hazırlanmışdır. Hazırda bu xəstəlikdə naftalan neftinin təsir gücü öyrənilir. 

Əgər terapevtik müalicə altı ay ər­zində istənilən nəticəni vermirsə, Karpal tunel sindromunun cərrahi müalicəsi töv­siyə olunur. Cərrahiyyə əməliyyatı yerli anesteziyadan istifadə edərək, açıq və ya endoskopik üsulla icra olunur. Əməliyyat nəticəsində karpal kanalda köndələn bağ kəsilərək sinirin sərbəstləşməsi təmin edi­lir. Cərrahiyyə əməliyyatı xüsusi ixtisaslı – əl-bilək cərrahları tərəfindən aparılma­lıdır. Lakin ölkəmizdə belə əməliyyatlar neyrocərrahlar və ortoped-travmatoloqlar tərəfindən həyata keçirilir.

– Karpal tunel sindromunun yayıl­masının qarşısını necə alacaqlar?

– Xəstəliyə ürcah olmayaq, eləmi? Karpal tunel sindromunun yaranmasının və ya xəstəliyin kəskinləşməsinin qarşı­sını almaq üçün soyuq mövsümdə əlləri əlcəklərlə qorumaq, hər hansı fiziki işi yerinə yetirərkən, biləyi həddindən artıq gərginləşdirməmək və ya qəfil hərəkətlər etməmək tövsiyə olunur. Bundan əlavə, iş zamanı qaməti düzgün saxlamaq, biləkləri ən rahat vəziyyətdə saxlaya biləcək mebel və ofis avadanlıqlarından istifadə etmək lazımdır. Həmçinin, monoton hərəkətlər edərkən, müntəzəm olaraq fasilələr etmək və əllərə istirahət vermək tövsiyə edilir.

Karpal tunel sindromuna səbəb olan xəstəliklərin müalicəsini gecikdirməmək şərti ilə sağlam həyat tərzi sürmək, gündə­lik əl hərəkətlərini yerinə yetirmək məqsə­dəuyğun hesab olunur. Əgər işləyərkən kompüter arxasında çox oturursunuzsa, ofis kreslosu rahat, boyunuza uyğun tən­zimlənən, arxa dayaq və qoltuqaltı olma­lıdır. Klaviatura və “mışka” erqonomik olmalıdır, işləyərkən xüsusi dayaqlardan istifadə məsləhət görülür. Monitor göz sə­viyyəsində və ya bir qədər aşağı yerləşmə­lidir. Boyunu irəli və aşağı əyməkdən çə­kinmək lazımdır. Kompüterdə işləyərkən, kürəyi oturacağın arxasına söykəməklə çiyinlər üçün rahatlıq yaradılmalıdır. 

Sonda onu deyə bilərik ki, Karpal tu­nel sindromu həyat üçün təhlükəli deyil, lakin iş qabiliyyətinə ciddi təsir göstərir. Buna görə də ilk əlamətlər əmələ gəldikdə, mümkün qədər mütəxəssisə tez müraciət etmək tövsiyə olunur.

Zərifə BƏŞİRQIZI
XQ