Bərpaçı rəssam Natiq Səfərovla müsahibə

Əməkdar rəssam və ali dərəcəli bərpaçı Natiq Səfərov Azərbaycan bərpaçı­lıq məktəbinin banisi Fərhad Hacıyevin tələbəsi olub. 1980-ci ildən mərhum us­tadının yaratdığı Respublika Muzey Sərvətləri və Xatirə Əşyalarının Elmi Bərpa Mərkəzində bu peşənin sirlərini öyrənməyə başlayıb. İndi tanınmış sənətkardır, MDB Bərpaçılar Assosiasiyası münsiflər heyətinə üzv seçilib, özünün çoxlu ye­tirmələri var.

Onunla söhbətimizdə ilk sualımız bərpaçılıq sənətinin xüsusiyyətləri barədə oldu. Rəssam gənclik illərini xatırlayaraq dedi: 

– Hər adam bu sənətdə axıra qədər səbr göstərə bilmir. Əgər onun daxilində seçdiyi sənətə məhəbbət yoxdursa, çə­tinliyə qatlaşa bilmir və çıxıb gedir. Peşə­sinin vurğunu olanlar qalır və inamla irəli gedirlər. Biz o vaxt maddiyyatla maraq­lanmırdıq. Düşünürdük ki, əvvəl nəsə öyrənək, sonra yaxşı olar. Amma indi elə gənclər var ki, gələn kimi qazanc­la maraqlanırlar. Düşünmürlər ki, yaxşı qazanmaq üçün, ilk növbədə, səbrli, dözümlü olmaq lazımdır. Bu sənət çətin və bir qədər də yorucudur. Biz illərlə in­cəlikləri öyrənib müəllimimizin etimadını qazanmışıq. Fəxrlə deyirik ki, Fərhad Hacıyevin davamçılarıyıq. Bizim də ar­dıcılımız olan, sənətimizi davam etdirən gənc nəsil yetişib. Yanımda çalışan şa­girdlərim 10–12 yaşından mənimlə birgə bu yolda addımlayırlar. Həmişə çalışmı­şam ki, sənəti mükəmməl öyrənsinlər. 

– Natiq müəllim, bir neçə kəlmə ustadınız haqqında danışardınız... 

– Müəllimim Fərhad Hacıyev anamın dayısı oğlu olub, mən də onun yanın­da böyümüşəm. Buna görə də Fərhad müəllimin işlədiyi bu emalatxana, bu yerlər mənim üçün əzizdir, doğmadır. O, 1929-cu ildə Şamaxı şəhərində dün­yaya gəlib – bu il 95 yaşı tamam olur. Əvvəlcə Əzim Əzimzadə adına Azər­baycan Dövlət Rəssamlıq Məktəbini bi­tirib, sonra Vasili Surikov adına Moskva Dövlət Rəssamlıq İnstitutunda bərpaçı­lıq sənətinin sirlərinə dərindən yiyələ­nib. Hələ tələbəlik illərində 400-dən çox əsəri bərpa edib. O, mənə bacıoğlu kimi deyil, sıradan bir şagird kimi yanaşıb, bəlkə də daha çox tələbkarlıq göstərib. Hər zaman anlatmağa çılışıb ki, peşəkar bərpaçı-rəssam olub, sənət əsərlərinə 2-ci nəfəs vermək, yeni həyat bəxş et­mək savab işdir. Çünki bu, mədəni irsi qorumaqdır.

Mən burada sənətin sirlərini öyrənib müvəffəqiyyətlə rəssamlıq məktəbinə qəbul olundum. Artıq yarım əsrə yaxın­dır ki, bərpaçılıq sənəti mənim ömrümə, günümə yazılıb. Rəngkar kimi də fəa­liyyət göstərirəm. Divarda gördüyünüz əsərlərin hamısı mənim əl işlərimdir. Muzeylərdə və Dövlət Rəsm Qalere­yasında yaradıcılıq nümunələrim var. Az-çox uğurlarıma görə öncə ustadımın ruhuna borcluyam. 

– Bərpaçı rəssamların işinin başlı­ca önəmi nədən ibarətdir?

– Ümumiyyətlə, dünya incəsənəti­nin incilərini qoruyub saxlamaq, onların qayğısına qalmaq, zədələnmiş əsərləri həyata qaytarmaq bütün dünya bərpa­çılarının şərəf işidir. Əgər bərpaçı rəs­samlar olmasa, muzeyə gələn insanlar belə gözəl tarixi əsərləri görə bilməzlər. Onlar həmin əsərlərə yeni ruh verib ya­şadırlar. Əsər də canlıdır. O da insan kimi istiyə, soyuğa, aldığı xəsarətlərə re­aksiya verə bilir. Elə əsərlər var ki, ümu­miyyətlə onu hardasa göstərmək müm­kün olmur. Məhz bərpaçılar belə sənət nümunələrinə illərini sərf edirlər. Sonra o əsərlər sərgilərdə nümayiş olunur. Bərpaçının mədəniyyətə və incəsənətə verdiyi zəhməti çox adam görmür, daha dəqiq desək, bilmir. Amma bu gün sənət əsərlərimiz dövlət qayğısı ilə ən yük­sək səviyyədə təmin olunub. Elə buna görə xarici ölkələrdə də Azərbaycan incəsənətini uğurla təmsil edir, müxtəlif konfranslar, simpoziumlar və tədbirlərin iştirakçısı oluruq. 

– Bərpaçı-rəssam kimi gördüyü­nüz konkret işlər haqqında nə deyə bilərsiniz? 

– Şəki şəhərində Şəkixanovların sa­ray tipli evi var. Bir ara diqqətdən kənar­da qalmış, dağılmışdı. 2013-cü ildə hə­min tikili bünövrəsindən tutmuş damına qədər kompleks şəkildə tam bərpa olun­du. Binanın yenidən qurulmasında mən də çalışmışam. Orada bəzi elementləri təzədən düzəltmək mümkün deyildi. Ancaq mənim təklifimlə həmin hissələr bərpa olundu. Otaqdakı divar rəsmlərini də tam şəkildə bərpa elədik. 

Gördüyüm gərəkli, işlərdən biri də 2018-ci ildə olub. Gəncədə Hüsü məs­cidi var. 2002-ci ildə baş vermiş zəlzələ zamanı binanın bir hissəsi uçulmuşdu. Həmin tikilinin nəzdində Nizami və Puş­kin adına kitabxana yerləşirdi. Sonra kitabxananı köçürdülər. Bina baxımsız və qəzalı vəziyyətə düşmüşdü. Prezi­dent İlham Əliyev və Mehriban xanım Əliyeva filarmoniyanın açılışı ilə əlaqə­dar Gəncədə olarkən sakinlər dövlət başçısına həmin binanın yararsız halda olduğunu demişdilər. Sonra Prezidentin xüsusi tapşırığı ilə binaya baxış keçiril­mişdi. Uçqunlar binanı dəhşətli vəziy­yətə salmışdı. Kitabxana olan hissənin 80 kvadratmetrə yaxın divarında Toğrul Nərimanbəyovun rəsmi var imiş. Tapşı­rıq verilmişdi ki, o əsər mütləq oradan çıxarılmalıdır. Təsəvvür edin ki, o boyda əsər divara ştukatur – gips suvaqla bər­kidilmişdi. Onu divardan çıxartmaq üçün bir çox yerlərə müraciət olundu. İtalyan­lar, türklər və başqaları “bacarmarıq”, – deyə bu işdən imtina etdilər. Mənsə boy­numa götürdüm. Belə qərara gəldilər ki, şəkli çıxaraq, bərpa edək və Gəncənin mərkəzindəki böyük bir sərgi salonuna köçürək. İnanmazsınız, işlədikcə bar­maqlarımızdan qan tökülürdü, hamı­sı yara olmuşdu. Amma biz əsəri xilas etmək üçün bacardığımızı etdik. Rəsmi divardan hissə-hissə çıxardıq. Bir sözlə, bu gün də vicdanım rahatdır ki, əvəzsiz sənət incisinə yeni nəfəs verdik. Bun­dan başqa, Abdulla Şaiq adına Azər­baycan Dövlət Kukla Teatrının foyesini, Milli Məclisdəki divar rəsmini də bərpa etmişik. Eyni zamanda, respublikanın bütün rayonlarında olan tarix-diyarşü­naslıq muzeyləri, rəsm qalereyaları ilə sıx əlaqəmiz var və oralardakı əsərlərin də bərpası ilə məşğul oluruq. 1980-ci illərin əvvəllərində bütün muzeylərdəki nadir eksponatların siyahısını tutmuşuq. O vaxtdan bu sxemlə işləyirik.

– Bərpaçı rəssamlar həm də, san­ki, bir ekspert kimi gördükləri işin mahiyyətini dərk etməlidirlər... 

– Doğrudur. Tutaq ki, sənətşünas hansısa əsərə baxır, onun kim tərəfin­dən çəkildiyini, janrını, formasını və s. müəyyən edir. Bizdə isə fərqlidir. Xü­susi rentgen şüaları var. Həmin qurğu vasitəsilə əsərin texnologiyasını, xarak­teristikasını aşkar edirik. Bəzən mənim qabağıma 5 dənə mis qab qoyurlar ki, hər biri haqqında məlumat verim. Baxıb deyirəm bunu Lahıc ustaları düzəldib, o biri XIX əsrin sonuna aiddir və s. Təəc­cüblə bunları haradan bildiyimi soruşur­lar. Deyirəm ki, metalın rəngindən, çünki Lahıcda daha çox mis qablar düzəldilir, buna da qalay vurulmayıb, rəngi qırmı­zımtıldır. Yəni, belə təhlillər bərpaçı-eks­pertin işidir. Mənə tez-tez elə ekspert kimi də müraciət edirllər. 

– Natiq müəllim, söhbətimizdən bu qənaətə gəldik ki, əsl sənətkar na­dir əsərlərin, eksponatların taleyinə biganə qalmamalıdır. Bu, onun həyat amalı olmalıdır! Sizə maraqlı müsahi­bə üçün təşəkkür edir və yeni uğurlar diləyirik! 

Fidan SALMANOVA,
Elşən AĞALAROV (foto)
XQ