Bugünlərdə Üzeyir Hacıbəyli XV Beynəlxalq Musiqi Festivalı çərçivəsində dünya şöhrətli bəstəkar Arif Məlikovun 90 illik yubileyi münasibətilə “Məhəbbət əfsanəsi” baletinin Heydər Əliyev Sarayında təntənəli təqdimatı ölkənin mədəni həyatında sənət hadisəsi oldu. Müsahibimiz tamaşada Üzeyir Hacıbəyli adına Dövlət simfonik Orkestrini idarə edən drijor, Xalq artisti, professor Yalçın Adıgözəlovdur. 

– Əvvəlcə, dünyanın bir çox səh­nələrində çıxış etmiş bir sənətkar kimi deyin: bu gün kənardan Azərbaycan necə görünür?

– Dünya artıq bizi tanıyır. 20 – 25 il əvvəl hansısa bir ölkəyə gedəndə soru­şurdular ki, Azərbaycan harda yerləşir, sənətkarlarınız kimdir? Mədəniyyətimizlə maraqlanırdılar. Son 25 ildə çox böyük işlər görülüb. 20 il əvvəl Heydər Əliyev Fondu fəaliyyətə başlayıb, bu qurum mədəniyyətimizi xaricdə tanıtmaqla bağlı çox işlər görüb. Dünya konsert salonla­rında, operalarda, antik teatrlarda mədə­niyyətimiz uğurla təqdim edilib. Mədəniy­yət və din ocaqları bərpa edilib. 

Azərbaycan bəstəkarlarının notları­nın uzun illər gözlədiyimiz nəşri gerçək­ləşdi və qələbədən sonra Şuşada Cıdır düzündə ilk “Xarıbülbül” festivalında təq­dimatı oldu. Bunlar çox böyük işlərdir. Artıq dünya Üzeyir bəy Hacıbəylini də, Niyazini də, Soltan Hacıbəyovu da, Arif Məlikovu da, Vasif Adıgözəlovu da tanı­yır. Avropada dəfələrlə konsertimiz olub. Şəhərlərdə təkrar konsertlərimiz olan­da salon dolur. Deməli artıq bizi tanıyır və konsertlərimizə gəlirlər. Azərbaycan Bəstəkarlıq məktəbinin səviyyəsi çox yüksəkdir. Bizim qürurverici böyük əsər­lərimiz var. 

Dəfələrlə demişəm, yenə təkrar edirəm, keçmiş sovet məkanında, Rusi­yadan başqa, musiqi mədəniyyəti baxım­dan bizimlə müqayisəyə gələcək ikinci ölkə yoxdur. Azərbaycanda Üzeyir bəyin özülünü qoyduğu məktəb daim böyüyüb, şöhrətlənib. Təkcə Maestro Niyazi, Qara Qarayev, Fikrət Əmirov bəs edərdi ki, Azərbaycan böyük musiqi ölkəsi sayıl­sın. Amma baxın, bu nəslin davamı necə möhtəşəm gəldi: Soltan Hacıbəyov, Cöv­dət Hacıyev, Tofiq Quliyev, Rauf Hacıyev, Arif Məlikov, Musa Mirzəyev, Xəyyam Mirzəzadə, Vasif Adıgözəlov və onlardan sonra gələnlər... 

Sovet vaxtı SSRİ Bəstəkarlar İttifaqı­nın qurultaylarında hamı Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbinin yetirmələrinə xü­susi hörmətlə yanaşırdı. Dmitri Şostako­viç 3 dəfə Bakıda olub, hər dəfə də deyir­di ki, Qara Qarayevlə, Cövdət Hacıyev mənim övladlarımdır, siz hamınız nəvələ­rimsiniz, çünki siz onların övladlarısınız. 

– O məktəb, sizcə, davam edirmi, yeni nəsil yetişirmi? 

– Hesab edirəm ki, davam edir. Ara­da bir az boşluq oldu, bu, həm də Azər­baycanda yox, bütün ölkələrdə hiss edil­di. Azərbaycanda müharibə ilə bağlı çətin illərimiz oldu. Musiqi mütəxəssislərimizin çoxu ölkəni tərk etdi. Ən yaxşıları qayıt­madı. İndi o boşluğu bərpa edirik. 

– Qarabağ ağrıları musiqimizə tə­sirsiz ötüşmədi.

– Elədir. Mənim gözümün qabağı­na, ilk növbədə, atam Vasif Adıgözəlo­vun yaradıcılığı gəlir. Ona görə yox ki, atam qarabağlı idi. Anar Məmmədxanov deyirdi ki, nə qədər Qarabağ işğaldadır, hamımız qarabağlıyıq. Təbii ki, Qarabağ faciələri bəstəkarların əsərlərinə də keç­di. Amma qarabağlı bəstəkarların – Vasif Adıgözəlovun, Süleyman Ələsgərovun yazdıqları ürək ağrısı idi. Atam 90-cı il­dən sonra nə yazdısa, hamısı Qarabağ mövzüsunda oldu. 

– Hamısı da nisgilli...

– Hamısı – həm “Qarabağ şikəstəsi oratoriyası”, həm “Qəm karvanı” kantata­sı. Mahnısına fikir verin: “Şuşam laylay”. Qarabağ həsrəti, acısı ürəklərindən çıx­mırdı ki, başqa musiqi də yaratsın. Ömrü­nün sonuna qədər atamın əsas mövzusu Qarabağ oldu. Biz çox xoşbəxt nəsilik ki, qələbəni gördük.

– Atanızın adlarını çəkdiyiniz mu­siqilərini Şuşada ifa etməyiniz onu Şuşa həsrətli ruhunu şad etdi.

– O tarixi bir gün idi. “Qarabağ şikəstəsi oratoriyası”nın Cıdır düzün­də səsləndirilməsi atamın vəsiyyəti idi. Mənə demişdi ki, mənə qismət olmaya­caq, amma sən hökmən Cıdır düzündə “Qarabağ şikəstəsi oratoriyası”nı səslən­dir. 

– O gün qeyri-adi bir hadisə baş verdi: ifa zamanı qartalın orkestrin başı üstündə qanad salması mistik bir əhvalla qarşılandı.

– Mən sonra mütəxəssislərdən soruş­dum. Dedilər ki, bu yerlərdə uzun müddət qartal olmayıb, cəmi bir cüt qartal var, az görünər. Niyə məhz “Qarabağ şikəstəsi” oratoriyasının ifası zamanı gəldi və ope­rator necə həmin anı yaxaladı? Elə bil, o qartalın qanadlarında Üzeyir bəyin, Fik­rətin, Xanın, Bülbülün, Rəşidin... ruhu bu təntənəni yaxından izləməyə gəldi. Ha­mımız çox təsirləndik. O Tanrıdangəlmə bir əlamət, işarə idi bizə. 

Alim Qasımovla “Qarabağ şikəstəsi” oratoriyasını ilk dəfə Moskvada, 20 Yan­var şəhidlərinin ildönümündə ifa etmi­şik. Şikəstənin adını çəkmədilər. Aparıcı təqdim etdi ki, Vasif Adıgözəlov “Şikəstə oratoriyası”, Qarabağ sözünü çıxartmış­dılar. İfadan sonra Nodar Şaşıqoğlu çıxdı səhnəyə Teymur Elçinin şəhidlərin ruhuna ithaf etdiyi şeirlərini səsləndirdi və dedi ki, xahiş edirəm, hamı ayağa qalxıb ansın 20 Yanvar şəhidlərini. Salon aya­ğa qalxdı. O vaxt Alim Qasımovla mənim saçlarımız qara idi, indi onunku ağarıb, məndə isə heç yoxdur. Düz 30 il sonra eyni tərkiblə – ikimiz Şuşada “Qarabağ şihəstəsi”ni öz adı ilə ifa etdik. Nələr ya­şadıq, bunlar böyük bir tarixdir. 

– Qələbə və uğurlarımız davam edir. Ötən həftə Qarabağda baş verən­lər barədə fikriniz?

– Biz artıq qələbələr gözləyirik. Son illər davamlı qələbələr qeyd edirik. Ölkə başçısına, Ali Baş Komandana sonsuz inam var. Onun nəyi, necə nə vaxt etmək məharəti bizə yeni-yeni uğurlar qazandı­rır. İndi Azərbaycan intibah dövrünü ya­şayır. Xarici ölkələrə gedəndə görürük, bizə münasibət tamam dəyişib. Biz artıq qalib xalq, müzəffər ölkəyik, haqq yerini tutub. Bugünlərdə isə Qarabağda suve­renliyimiz bərpa edildi. Bu ikiqat zəfərdir.

Bir ay əvvəl Laçında idik. Son nəsil gənclik Qarabağı görməyib. Lakin onlar Qarabağ sevgisi, ruhu ilə böyüyüblər. Gənc müğənni “Kəsmə şikəstə”ni elə oxudu ki, tüklərim biz-biz oldu. Soruş­dum, haralısan? Dedi ki, ağdamlı. Əslən ordan olduğu üçün belə dedi, amma Ağ­damı görməyib. Genetika isə öz sözünü deyir. Xalqı qan yaddaşı, genetik yaddaş yaşadır. Üzümü gənclərə tuturam: bizim kimi xalq yoxdur, bu Vətəni, bu bayrağı sevin. 

– Bu günlərin gözəl hadisələrin­dən biri də Arif Məlikovun “Məhəbbət əfsanəsi”nin bəstəkarın Vətənində təntənəli təqdimatı oldu.

– Allah Arif Məlikova rəhmət etsin, bö­yük bəstəkardır. Qara Qarayevin parlaq yetirmələrindəndir. 60-cı illərdə Nazim Hikmət librettonu Arif Məlikova yox, Qara Qarayevə göndərmişdi. O zaman Qara Qarayev “Məhəbbət əfsanəsi” librettosu­nu verir Arif Məlikova. Möhtəşəm əsərdir və Arif Məlikovun gənc yaşında bu əsər­lə ulduzu parladı. Ondan sonra da çox əsərlər yazdı, amma zirvəsi “Məhəbbət əfsanəsi”dir. 40-dan çox ölkədə 60 dəfə­dən artıq oynanılıb. 

Mən ilk dəfə bu tamaşanı İstanbul Dövlət Opera və Balet Teatrında idarə etmişəm. Tamaşa o qədər uğurlu alın­mışdı ki, gətirib Arif Məlikova təqdim et­dim, dinlədi, çox sevindi, qucaqladı məni. “Məhəbbət əfsanəsi” ölməz əsərdir, hələ çox yaşayacaq. 

– Maraqlı söhbətə görə təşəkkür edirik.

Söhbəti apardı:
Ramilə QURBANLI
XQ