Nəcib Fazil Qısakürək-120

Azərbaycan əsilli Nəcib Fazil Qısakürə­yin türk ədəbiyyatında özünəməxsus yeri var. Çoxsahəli yaradıcılığa malik böyük şəxsiyyət, şair, yazıçı, drama­turq, filosof, publisist olub. 

Nəcib Fazil İstanbulda dünyaya göz açıb. Həyat hekayəsi təzadlarla dolu­dur, 15 yaşına qədər ciddi xəstəliklərə mübtəla olub. Gələcəyin böyük şairi erkən vaxtından öz düşüncələri və fikir qönçələri ilə baş-başa qalıb, özünün qəri­bəlikləri ilə insanların diqqətini cəlb edib. Hamıdan qaçıb, guşənişin həyatı yaşa­yıb. Müəllif özünün “O və mən” kitabında bu haqda maraqlı məqamlara toxunub. Ədəbiyyata olan sevgisi onu şöhrətin zirvəsinə doğru aparıb. Xasiyyətində baş verən dəyişikliklər onun həyatını xoş məcraya yönəldib. Bir insan və şair kimi öz dəyərini dərk etməyə başlayıb. 

Nəcib Fazil daim həqiqət və ədalət sorağında olub. Elə bu səbəbdən də bir neçə məktəb dəyişib. İbtidai və orta təh­silini Amerikan və Fransız kollecləri ilə “Bəhriyyə” məktəbində (Hərbi Dəniz Lise­yi) alıb. Axırda orta təhsilini Haybeli Nü­munə məktəbində başa vurub. Ona lisey­də dövrün məşhur adamları olan Yəhya Kamal, Əhməd Həmdi (Aksəki), İbrahim Aşkı kimi böyük söz ustadları dərs deyib. O, İstanbul Universitetinin ədəbiyyat fa­kültəsinin fəlsəfə bölümünü bitirdikdən sonra Fransanın Sorbonna Universitetin­də də təhsil alıb. Bir müddət banklarda müfəttiş və mühasib vəzifələrində çalışıb. İçindəki ədəbiyyat sevgisinə görə bank işindən ayrılıb. Sonra kollecdə, İstanbul İncəsənət Akademiyasında, Ankara Döv­lət Konservatoriyasında, Ankara Univer­sitetində müəllimlik edib. O, məcmuə və dərgilərdə dərc olunan şeirləri ilə diqqət çəkib, Nəcib Fazil Qısakürək imzası­nı tanıdıb. “Kaldırımlar”, “Mən və ötəsi” kitabları əl-əl gəzib. 

Sonralar şairin dünyagörüşündə də­yişiklik baş verib. Nəqşi şeyxi olan Əbdul­hakim Arvasiylə tanışlığı onun şeirlərində irfan düşüncəsini ortaya çıxarıb. Ruhuna hopan təsəvvüf, irfan düşüncəsi Nəcib Fazili Tanrıya daha da yaxınlaşdırıb. Şöhrətin zirvəsində ikən fəlsəfi axtarışla­rını davam etdirib. “Bir adam yaratmaq” əsəri ilə türk dramaturgiyasının əsasını qoyub. Bir-birinin ardınca bütün həyat fəlsəfəsini əks etdirən “Toxum”, “Pul”, “Rəis bəy” kimi pyesləri böyük əks-səda doğurub. 

Onun şairliyi və yazıçılığı qədər çıxardığı “Ağac”, “Böyük Şərq” dər­giləri də böyük əhəmiyyət kəsb edib. Bu məcmuələrdə dövrünün məşhur qələm adamlarını bir araya gətirib. Anadolunun, demək olar ki, hər yerində öz həmfikir­ləri ilə geniş əlaqə qurub. Nəcib Fazil öz yazıları ilə İsmət Paşa və tək partiya (CHP) rəhbərliyinə qarşı qatı müxalifliyi ilə seçilib. Bir neçə dəfə dərgiləri müxtəlif bəhanələrlə bağlanıb, nüsxələri yığışdı­rılıb. Sonra yazıları müxtəlif jurnallarda gizli imzalarla (Mürid, Əhməd Abdülbaki və s.) dərc olunub. 

Nəcib Fazil Fatma Neslihanla ailəli olub, Mehmet, Ömər, Ayşə, Osman və Zeynəb adlı 5 övladı dünyaya gəlib. Ailə həyatında özünü xoşbəxt sayıb. Amma Nəcibin qismətində zindan həyatı da olub. Siyasi yazılarına görə həbs edilən şair zillətlər də çəkib. Demək olar ki, öm­rünün yarısını 4 divar arasında keçirib. “Cinnət Mustatili” adlı əsərində həbsxana xatirələri geniş yer alıb.

Hər bir halda, onun yaradıcılığına yüksək dəyər verilib. Anadan olmasının 50 illiyi Türkiyə Böyük Millət Məclisində qeyd edilib. O, Türkiyə Mədəniyyət Na­zirliyinin “Böyük Mükafat”ına, “Milli Kültür Vəqfi Mükafatı”na, Türkiyə Yazıçılar Bir­liyinin “Ali Xidmət mükafatı”na layiq gö­rülüb. Türk Ədəbiyyatı Vəqfi tərəfindən 1980-ci ildə "Şairlər Sultanı” fəxri adını alıb.

Qısakürəyin əsərlərinin bir qismi Azərbaycanda da nəşr edilib. Filologiya elmləri doktoru Eşqanə Babayeva şairin ömür yolu, ədəbi mühiti və yaradıcılığın­dan bəhs edən “Nəcib Fazil Qısakürəyin yaradıcılıq yolu” adlı monoqrafiya, 100-ə qədər məqalə yazıb. Onun “Bir adam yaratmaq”, “Yunus Əmrə”, “Rəis bəy”, “Siyah pelerenli adam” və “Qanlı sarıq” pyesini də dilimizə uyğunlaşdırıb. Qısa­kürəyə həsr olunan beynəlxalq konfrans­larda iştirak edib. Alimin əldə etdiyi mə­lumata görə, ölkəmizdə ustad haqqında ilk dəfə şair Mikayıl Müşfiq fikir söyləyib. “Dəmir pərdə”nin bütün təzyiq və yasaq­larına baxmayaraq, hələ 1958-ci ildə böyük şairimiz Rəsul Rza Nəcib Fazilin məşhur “Otel odalarında” şeirini dilimizə çevirərək “Ədəbiyyat və incəsənət” qə­zetində çap etdirib. Sənətkarın poetik nümunələrinin ölkəmizə ikinci gəlişi tam 30 il sonraya – müstəqilliyimizin ilk illə­rinə təsadüf edir. 1991-ci il mayın 22-də “Ədəbiyyat qəzeti”ndə şairin bir neçə şe­iri çap olunub. Bəxtiyar Vahabzadə, Zə­limxan Yaqub, Xəlil Rza Ulutürk, Fikrət Sadıq böyük sənətkar haqqında qiymətli fikirlər söyləyiblər.

Keçdi, keçdi mövsümlər,

Süpürüldü təqvimlər,

Gedənlərdən qalan şey

Divarlarda rəsmlər,

Məzarlarda isimlər…

– deyən Nəcib Fazil Qısakürəyin öz ismi məzar daşına 1983-cü il mayın 25-də – doğum günü ərəfəsində həkk olunub. 

Həzi HƏSƏNLİ,
şair-publisist