Arif Məlikov – 90

Qara Qarayevin istedadlı yetirməsi 

Böyük Azərbaycan bəstəkarı, Xalq artisti Arif Məlikov yaşasaydı, 90 yaşını qeyd edəcəkdi. O, özünün ölməz əsərlərində və onu sevənlərin ürəyində yaşayır. 

Bəstəkar, Əməkdar incəsənət xa­dimi, Xalq artisti, professor, Dövlət mükafatı laureatı, Milli Elmlər Akade­miyasının müxbir üzvü, “Şərəf Nişanı” ordenli sənətkar... Siyahını uzatmaq da olar. Amma, sadəcə, Arif Məlikov demək də kifayətdir ki, onun kimliyini anlayasan. 

Həm də Arif Məlikov deyəndə ilk yada düşən “Məhəbbət əfsanəsi” baleti olur. Sənətkarlıq da elə budur. 

Böyük türk şairi və dramaturqu Na­zim Hikmətlə Arif Məlikov dost olublar. İllər bu dostluğu ata–oğul münasibətlə­rinə qədər gətirib çıxarıb. Bakıya yolu düşəndə möhtərəm qonağı hamı öz evinə dəvət edərdi. Nazim Hikmət isə “Öncə oğluma dəyməliyəm” – deyər­miş. Arif Məlikov da oğulluq sevgisini məhz Nazim Hikmətin “Məhəbbət əf­sanəsi” pyesi əsasında eyni adlı baleti yazmaqla izhar etdi. 

Baletə böyük həyəcanla baxan Na­zim Hikmət tamaşadan sonra belə söy­ləmişdi: “Bir daha əmin oldum ki, balet muzey incəsənəti deyil, bu, müasir in­cəsənətdir. Mən çox həyəcanlanırdım ki, səhnədə Şərq necə görünəcək. Arif Məlikov baletdə Şərq adamına müasir insanın dünyabaxışı ilə baxıb”. 

Arif Məlikovun “Məhəbbət əfsanə­si”nin dünya səhnələrini fəth etməsi ya­rım əsr əvvəl məhz Sankt-Peterburqun Akademik Mariya Teatrındakı ilk tama­şadan başlanıb. O vaxtdan bu balet dünya teatrlarının böyük səhnələrində səslənməkdədir. 

Böyük Teatr (Moskva) müntəzəm surətdə öz repertuarında “Məhəbbət əfsanəsi”nə yer ayırır. Arif Məlikov ye­ganə azərbaycanlı bəstəkardır ki, onun əsərləri bu teatrda hər il tamaşaya qo­yulur. Dünyanın yüzdən artıq teatrının məmnuniyyətlə təqdim etdiyi “Məhəb­bət əfsanəsi”nin müəllifin arxivində 60-dan artıq videolenti var idi. 

Dmitri Şostakoviç deyib ki, Arif Mə­likovun musiqisi əsl professionaldır. Onun əsərində dərin musiqi dramatur­giyası, daxil inkişaf, dəqiqlik, qəhrə­manların xarakterini yüksək səviyyədə ifadə etmək məziyyətləri var. Orkestrin idarə edilməsində Arif Məlikovun nadir istedadı musiqiyə rəngarənglik və ta­maşaçılara məftunluq gətirib. 

Heydər Əliyev Arif Məlikovun yara­dıcılığını çox sevirdi. Rusiyada tama­şaya qoyulmuş əsərlərinin seyrçiləri arasında onu görən bəstəkar bununla qürur duyurdu. 1994-cü ildə Heydər Əliyev Arif Məlikovu özü ilə birlikdə Məkkə ziyarətinə aparıb. Arif Məli­kov danışır ki, ziyarət zamanı Heydər Əliyev mənə dedi: “Arif, bilirsən səni bura niyə gətirmişəm? İstəyirəm ki, sən buraları da görəsən və bunun tə­siri altında bir simfonik əsər yazasan. Böyük şəxsiyyət hiss edirdi ki, məhz oradan qidalanıb dəyərli simfonik əsər yazmaq mümkündür. Mən 8-ci simfo­niyanı Heydər Əliyevlə müqəddəs zi­yarətə həsr etdim”. 

Arif Məlikov “Məhəbbət əfsanəsi”, “İki nəfər”, “İki qəlbin dastanı”, “Fövqəl­gözəl Yusif”, “Səkkizinci simfoniya”, “Nağıl”, “Metamorfozlar”, “Axırıncı aşı­rım”, “Qəhrəmani” simfonik poemaları; kamera instrumental əsərlər (prelüdlər, süitalar); Nazim Hikmətin sözlərinə 2 vokal silsilə; Xalq Çalğı Alətləri Orkestri üçün əsərlər. 7 saylı Simfoniya, “Azər­baycan” balladası kimi əsərlərin müəl­lifidir. 

Beşinci simfoniya hələ tamamlan­mamış o, iki maraqlı kamera əsəri: for­tepiano üçün “Anilik” və Skripka üçün sonatanı başa çatdırıb. 

Bəstəkarın 1969-cu ildə Leninqrad Dövlət Opera və Balet Teatrında “İki­likdə” (“Bu torpaqda iki nəfər”) adlı ba­leti tamaşaya qoyuldu. 1981-ci ildə isə “İki ürək” baleti tamamlandı. Böyük və möhtəşəm əsərlərlə yanaşı, Arif Məli­kov “Torpağın səsi” kantatasını, “Dalğa­lar” operettasını, fleyta və orkestr üçün konsertini, bir sıra kamera instrumental əsərlərini, bədii filmlərə (“Sehrli xalat”, “26 Bakı komissarı”, “Axırıncı aşırım” və s.), eləcə də Dram Teatrında səh­nəyə qoyulmuş tamaşalara (“Torpağa sancılan qılınc”, “Atabəylər”, “Natəvan” və b.) musiqilər yazıb. 

Arif Məlikov 1958-ci ildən vəfatına qədər konservatoriyanın bəstəkarlıq kafedrasında çalışıb və bu onun müdiri olub. Qara Qarayevin tələbəsinin yetir­mələri ölkəmizdə, Avropanın müxtəlif şəhərlərində və Türkiyədə çalışırlar. 

İllər sonra, dahi bəstəkarın 90 illiyi münasibətilə sentyabrın 18-i Bakıda Heydər Əliyev sarayında “Məhəbbət əfsanəsi” yenidən oynanılacaq. 

Ramilə QURBANLI