2023-cü ildə bütün sahələrdə irəliləyiş davam edib

2023-cü il ölkə həyatında mühüm islahatlar dövrü kimi yadda qaldı. Müasir iqtisadi yanaşmaların diqqətdə saxlanılması, iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi, əlverişli biznes mühitinin yaradılması, investisiya cəlbediciliyinin gücləndirilməsi, vergi və gömrük sistemində köklü dəyişikliklər edilməsi, şəffaflığın artırılması kimi mühüm addımlar atılması respublikada dayanıqlı və inklüziv sosial-iqtisadi inkişafı daha da sürətləndirdi. Bütün bunlar möhkəm təməllərə əsaslanan milli tərəqqi modelinin tam olaraq formalaşdırılmasını şərtləndirdi. 

Belə bir şərait isə 2024-cü il və ortamüddət­li dövr üçün nəzərdə tutulan büdcə siyasətinin müəyyənləşdirilməsində əsas rol oynadı. Həm­çinin bu zaman icrasına 2022-ci ildə başlanılan və hazırda da uğurla davam etdirilən sosial-iq­tisadi inkişaf strategiyası diqqət mərkəzində saxlanıldı. Eyni zamanda, Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonlarının bərpası və ye­nidənqurulması, eləcə də Böyük Qayıdışın re­allaşdırılması üzrə tədbirlər planlarına prioritet istiqamətlər kimi yanaşıldı.

Bütün bunlarla bərabər, ərzaq təh­lükəsizliyinin təmin edilməsi və sahib­karlığın inkişafının dəstəklənməsi, ən vacib prioritet layihələrin maliyyələş­dirilməsi üçün yeni borclanma siyasə­ti, makroiqtisadi sabitliyin və büdcə dayanıqlılığının gerçəkləşdirilməsi məsələləri qarşıya önəmli vəzifələr kimi qoyuldu. Cari büdcə siyasətinin formalaşmasında “2022–2026-cı illər­də sosial-iqtisadi inkişaf Strategiya­sı”nda nəzərdə tutulan hədəflər, Böyük Qayıdışa dair I Dövlət Proqramı və hər­bi xərclərin maliyyə öhdəliyi də diqqət mərkəzində saxlanıldı. 

Yeri gəlmişkən, əgər dövlət büd­cəsi xərclərinin ÜDM-də payı 2017-ci ildə 25 faiz idisə, 2024-cü ildə 31 faizə yüksəlib və xərclərin həcmi 2 dəfədən çox artıb. Bu il üçün dövlət büdcəsinin gəlirləri 34 milyard 173 milyon manat proqnozlaşdırılıb ki, bu da 2023-cü ilin proqnozu ilə müqayisədə 282,5 milyon manat artıb. 2024-cü ildə dövlət büd­cəsinin qeyri-neft gəlirlərinin cari xərc­lərinin təminetmə səviyyəsi isə 75 faizi keçib. Ümumiyyətlə, qeyri-neft sektoru üzrə büdcə gəlirləri son 7 ildə 2 dəfəyə yaxın yüksəlib. 

Dövlət büdcəsinin xərcləri 2023-cü illə müqayisədə 138,2 milyon manat artırılaraq 36 milyard 763 milyon manat proqnozlaşdırılıb. Dövlət büdcəsi kəsi­rinin ÜDM-də payı isə 2,2 faiz nəzərdə tutulub. Bütövlükdə, 2024-cü il üçün icmal büdcənin gəlirləri 38 milyard 997 milyon manat, xərcləri isə 42 milyard 376 milyon manat proqnozlaşdırılıb.

Makroiqtisadi çərçivə proqnozlaş­dırılan zaman “2022–2026-cı illərdə sosial-iqtisadi inkişaf Strategiyası”nda ortamüddətli dövrdə iqtisadi artımla bağlı müəyyənləşdirilən hədəflər də nəzərə alınıb. Belə ki, iqtisadi artımın proqnozlaşdırılan orta illik tempi 2,9 faiz, həmçinin qeyri-neft sektoru üzrə 4,8 faiz planlaşdırılıb. 

Müsbət makroiqtisadi göstəricilər­dən biri inflyasiya tempinin azalması­dır. Hökumətin antiinflyasiya tədbirləri, dünya ərzaq bazarlarında qiymətlərin enməsi, tədiyə balansının profisitli ol­masının məzənnə sabitliyini dəstək­ləməsi inflyasiya idxalına və bununla da inflyasiya səviyyəsinə azaldıcı təsir göstərib. Dövlət Statistika Komitəsinin ilkin rəqəmlərinə görə, 2023-cü ilin 11 ayında orta illik inflyasiya birrəqəmli – 9,4 faiz olub, illik inflyasiya 2,6 faiz təşkil edib. 

Bu il isə inflyasiyanın iqtisadi artım üçün məqbul səviyyəsinin gerçəkləşdi­rilməsi, əhalinin real gəlirlərinin və alı­cılıq qabiliyyətinin qorunması, habelə fiskal və monetar siyasətin koordinasi­yası istiqamətində zəruri tədbirlər da­vam etdiriləcək. 

Azərbaycanda aparılan sosial si­yasət nəticəsində xalqımızın rifahı yax­şılaşıb, yoxsulluq səviyyəsi azalıb, yeni iş yerləri yaranıb. Dövlət başçısının strateji inkişaf kursunun uğurla icrası nəticəsində Azərbaycan 2002–2022-ci illərdə yuxarı orta gəlirli ölkələr qrupu­na daxil olub. Son illər ərzində region­larda infrastruktur, kommunal, enerji, su, qazlaşma və digər sosial xidmət sahələrində keyfiyyətin yüksəldilməsi, məktəblərin və yolların təmiri və bu qə­bildən olan məsələlərin həlli xüsusilə diqqətdə saxlanılıb. Rayon və şəhər­lərimizdə su təchizatı sistemləri yeni­dən qurulub, şəhərlərimizə yeni mən­bələrdən suyun verilməsi təmin edilib. Ümumiyyətlə, sadalanan istiqamət­lərdə qarşıya qoyulan vəzifələrin yük­sək səviyyədə yerinə yetirilməsi üçün nəzərdə tutulan tədbirlər ardıcıl şəkildə həyata keçirilib. 

Vətən müharibəsindən ötən müd­dət ərzində işğaldan azad olunan əra­zilərin yenidənqurulması və bərpası istiqamətində də mühüm layihələr reallaşdırılıb. Qələbədən sonrakı üç il müddətində Qarabağ və Şərqi Zəngə­zur iqtisadi rayonundakı bərpa-qurucu­luq işlərinə dövlət büdcəsindən 12 mlrd manat vəsait ayrılıb. 2024-cü ilin dövlət büdcəsində isə 4 milyard manat vəsait nəzərdə tutulub. 

Böyük Qayıdışa dair I Dövlət Proq­ramının icrası üçün sonrakı illərdə 14,5 milyard manat vəsait nəzərə alınmaq­la 2022–2026-cı illərdə ümumilikdə, təqribən, 30,5 milyard manat məb­ləğində vəsait tələb olunur.

Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iq­tisadi rayonlarında həyata keçirilən məqsədyönlü və genişmiqyaslı la­yihələr, verilən vergi, gömrük, sosial sığorta, investisiya təşviqi, kredit və digər güzəştlər paketi bölgənin sürətlə dirçəlməsinə, əhalinin məskunlaşması­na və davamlı iqtisadi aktivliyinin təmin olunmasına xidmət edir. Böyük Qayı­dışa dair I Dövlət Proqramı üzrə məs­kunlaşma prosesinin ilkin mərhələsinə start verilib, 2026-cı ilədək 34 min 500 ailənin və ya 140 min vətəndaşın köçü­rülməsi nəzərdə tutulub. 

Vətən müharibəsindən sonra işğal­dan azad olunan ərazilərə Böyük Qayı­dış Proqramına uyğun olaraq, ümumi­likdə, 1202 ailənin köçürülməsi təmin olunub. Qarabağ iqtisadi rayonunun əraziləri – Xankəndi, Ağdərə, Xocalı, Xocavənd və bütövlükdə düşməndən təmizlənən rayon və şəhərlərin yerli xərcləri üzrə büdcədə 50 milyon ma­natdan artıq vəsait nəzərdə tutulub. 

Eyyub KƏRİMLİ, 
iqtisadçı-ekspert

2023-cü il Azərbaycan iqtisadiyya­tında yeni istiqamətləri müəyyənləşdir­di. İşğaldan azad olunan ərazilərimizin iqtisadiyyata inteqrasiyası daha da genişləndi, qeyri-neft sekorunda bö­yük artımlar qeydə alındı. Dövlət Neft Şirkəti ilə Rumıniyanın “Romgaz” şirkə­ti arasında 2023–2024-cü illərdə Azər­baycandan bu ölkəyə qaz tədarükü ilə bağlı müqavilə imzalandı. Abşeron qaz-kondensat yatağı istismara verildi. 

Hesabat ili iqtisadi artımla nəzərə çarpdı. 2023-cü ilin yanvar-noyabr aylarında 110 milyard 212 milyon ma­natlıq və ya əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 0,8 faiz çox ÜDM isteh­sal olundu. Neft-qaz sektorunda əlavə dəyər 1,6 faiz azaldığı halda, qeyri-neft-qaz sahəsində 3,2 faiz artdı. 

Ötən ilin yanvar–noyabr ayların­da ölkəmizdən 15 milyard 99 milyon dollarlıq xam neft, 12 milyard 775 mil­yon dollarlıq təbii qaz ixrac olunub ki, 2022-ci ilin eyni dövründə bu rəqəmlər uyğun olaraq 18 milyard 318 milyon dol­lar, 14 milyard 807 milyon təşkil etmişdi.

Ölkədə maliyyə sektorundakı vəziy­yətə gəldikdə isə xatırladaq ki, manat möhkəmlənməyə doğru meyil etsə də, sabit qalıb. Tədiyə balansının cari əmə­liyyatlar hesabında irihəcmli profisitlə (9 ayda 6,7 milyard dollar və ya ÜDM-in 12,5 faizi) əlaqədar olaraq ilin əvvə­lindən bəri keçirilən valyuta hərracları­nın 95 faizində təklif tələbi üstələyib. 

Ümumiyyətlə, həyata keçirilən isla­hatlar ölkəmizi növbəti böyük dönüş as­tanasına gətirib. Yeni mərhələdə daya­nıqlı inkişaf tədbirlərinin uğurla həyata keçirilməsi, o cümlədən iqtisadiyyatın innovativ üsullarla inkişaf etdirilməsi, qeyri-neft sektorunun şaxələndirilməsi, rəqəmsal ekosistemin inkişafı, Qaraba­ğın və Şərqi Zəngəzurun bərpası, ha­belə iqtisadi və sosial sahələrdə nəticə­yönümlü islahatların davam etdirilməsi daha yüksək sosial-iqtisadi nailiyyətləri və artımı gerçəkləşdirəcək. 

Beləliklə, dövlət başçısının xalqımı­zın rifahı və dövlətimizin qüdrətlənməsi naminə gördüyü böyük işlər Azərbay­can tarixinin parlaq səhifəsidir. Bu gün yeni strateji hədəflərə nail olmaq üçün bütün səmərəli artım mənbələrindən istifadəni dəyərləndirən Azərbaycan yeni reallıqlar şəraitində qalib və güclü iqtisadi potensialı olan dövlət kimi dün­yada mövqelərini daim möhkəmlən­dirir. Prezident İlham Əliyevin müdrik və uzaqgörən siyasəti bundan sonra da onilliklər ərzində xalqımızın rifahına böyük töhfə verəcək.

Vaqif BAYRAMOV
XQ