Respublikamızda xarici ticarət dövriyyəsi və ixrac əməliyyatlarının getdikcə genişləndirilməsi ölkələrarası münasibətlərin, iqtisadi əlaqələrin inkişafında mühüm amillərdən biridir. Bununla bağlı rəqəmlərə diqqət yetirəndə həm də aydın görünür ki, ixracın strukturunda qeyri-neft məhsullarının, o cümlədən ərzaq mallarının çəkisi getdikcə artır. Məlumat üçün bildirək ki, son illər ölkəmizdə qeyri–neft sektorunun davamlı inkişafı ilə bağlı reallaşdırılan tədbirlər nəticəsində bu sahədə rəqabətqabiliyyətli məhsulların istehsalı xeyli artıb.

Bu gün həmin məhsullara dünya ba­zarlarında getdikcə böyük maraq yara­nır. İqtisadi İslahatların Təhlili və Kom­munikasiya Mərkəzinin “İxrac icmalı”nın avqust ayına əsasən, 2023-cü ilin ötən 8 ayı ərzində Azərbaycanın ümumi ixra­cının 20,8 milyard dollar, qeyri-neft sek­toru üzrə ixracın isə ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 17,8 faiz artaraq 2 milyard dollar təşkil etməsi də bunu aydın göstərir.

Mərkəzin məlumatında, həmçinin bildirilir ki, cari ilin yanvar–iyul ayları ər­zində yeyinti məhsulları üzrə ixrac 520 milyon ABŞ dollarına bərabər olub. He­sabat dövründə elektrik enerjisi ixracı 5,5 dəfə, spirtli və spirtsiz içkilərin ixracı 4,4 dəfə, şəkər ixracı 53,1 faiz, meyvə–tərəvəz ixracı isə 46,6 faiz artıb.

Bu ilin 8 ayında aqrar və aqrar–sə­naye məhsulları üzrə birgə ixracın sta­tistik dəyəri 10,6 faiz artaraq 540 milyon dollar təşkil edib. Qeyri–neft–qaz ixra­cının tərkib hissəsində əhəmiyyətli yer tutan aqrar–sənaye məhsullarının ya­ratdığı dəyər isə ötən ilin müvafiq döv­rü ilə müqayisədə 41,3 faiz artaraq 119 milyon dollar təşkil edib.

Əlbəttə, belə uğurlu göstəricilərin əldə edilməsinə respublikamızda stra­teji məhsulların ixracında bütün fiziki və hüquqi şəxslərin bərabər hüquqla­rının reallaşdırılması və inhisarçılığın qarşısının alınması istiqamətində gö­rülən işlər, daxili bazarın marketinqinin düzgün müəyyənləşdirilməsi, gömrük əlaqələrinin sadələşdirilməsi, xarici ti­carətin liberallaşdırılması, eləcə də əl­verişli investisiya mühitinin yaradılması və xarici ticarət əlaqələrinin həcminin və coğrafiyasının getdikcə daha da geniş­lənməsi əhəmiyyətli rol oynayır. 

Təbii ki, ixrac imkanlarının geniş­lənməsi üçün respublikada müxtəlif sahələri əhatə edən istehsalat sahələ­rinin, yeni investisiyalar cəlb edilməsi üçün gözəl biznes mühitinin və siyasi sabitliyin yaradılması diqqət mərkəzin­də saxlanılıb. 

Respublikada əlverişli biznes mü­hiti dedikdə şübhəsiz ki, sahibkarlar, iş adamları üçün stimullaşdırıcı biznes və investisiya mühitinin mövcudluğu, bu sahədə dövlət tərəfindən müxtəlif dəstək tədbirlərinin, həmçinin vergi və gömrük güzəştlərinin reallaşdırılması nəzərdə tutulur və bu məsələlərin həlli diqqətdə saxlanılaraq əldə edilən nə­ticələr iqtisadi inkişafın dinamikasını şərtləndirir. 

Azərbaycanda həyata keçirilən la­yihələr sayəsində son illər qeyri-neft ix­racında dinamik artım müşahidə olunur. Məsələn, ötən ilin ilk altı ayında qey­ri-neft ixracı 1,5 milyard dollar idisə, bu göstərici 2023-cü ilin müvafiq dövrün­də 1,8 milyard dollar təşkil edib. Bu da son altı ayda 300 milyon dollarlıq artım deməkdir.

Həyata keçirilən bütün bu tədbir­lərin nəticəsidir ki, 2023-cü ilin yan­var-avqust aylarında Azərbaycanla Müstəqil Dövlətlər Birliyi (MDB) ölkələri arasında ticarət dövriyyəsinin dəyəri 4 milyard 261 milyon 917 min dollar (ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 17,5 faiz çox) təşkil edib. Həmçinin MDB ölkələri ilə ticarət əməliyyatları ölkənin ümumi ticarət dövriyyəsinin 28,7 faizi səviyyə­sinə yüksəlib. 

Dövlət Gömrük Komitəsinin yaydı­ğı məlumata əsasən, hesabat dövrün­də Azərbaycanın ticarət dövriyyəsinin dəyəri Rusiya ilə 2 milyard 786 milyon 710 min dollar (1 il əvvələ nisbətən 26,8 faiz çox), Türkmənistanla 644 milyon 767 min dollar (2,7 dəfə çox), Belarus­la 218 milyon 349 min dollar (18,8 faiz çox), Tacikistanla 4 milyon 103 min dol­lar (7,2 faiz çox) olub.

8 ay ərzində respublikamızdan Ru­siyaya 794 milyon 478 min dollar (illik müqayisədə 46,1 faiz çox), Qazaxısta­na 75 milyon 39 min dollar (72 faiz çox), Türkmənistana 56 milyon 622 min dollar (4,7 dəfə çox), Özbəkistana 29 milyon 849 min dollar (2,1 faiz çox), Qırğızısta­na 27 milyon 323 min dollar (22,3 dəfə çox), Tacikistana 4 milyon 62 min dollar (9 faiz çox) dəyərində məhsul ixrac edi­lib. Ölkənin ümumi ixracında Rusiya 3,3 faiz, Qazaxıstan 0,3 faiz, Türkmənistan 0,2 faiz, Özbəkistan 0,1 faiz, Qırğızıs­tan 0,1 faiz və Tacikistan 0,02 faiz paya sahib olub.

Hesabat dövründə neft məhsulla­rının ixracında da artım qeydə alınıb. Belə ki, 8 ayda respublikamızdan 403 milyon 953 min dollarlıq (ötən ilin mü­vafiq dövrünün göstəricisindən 64,3 faiz çox) 678 min 402,9 ton neft məhsulla­rı ixrac olunub. Bütün ixracın 1,66 faizi neft məhsulları ixracının payına düşüb. 

Azərbaycanın ixrac potensialını il­dən-ilə yaxşılaşdırması təsadüfi deyil. Bu, son illər qeyri-neft sektorunda xü­susi fəallığın nəzərə çarpması, iqtisa­diyyatının şaxələndirilməsi istiqamətin­də uğurla həyata keçirilən layihələrin məntiqi nəticəsidir. Bunu belə bir fakt da təsdiqləyir: 2010-cu ildə respublika­mızın qeyri–neft sektorunda 18,4 mil­yon manatlıq məhsul istehsal olunduğu halda, çoxsaylı mənfi şokların təsiri ilə mübarizə aparan qlobal iqtisadiyyatın həssas olduğu indiki məqamda həmin sahədə artım neft–qaz sənayesindəki göstəriciləri üstələyir. Belə ki, mövcud sahədə əlavə dəyərin cari ilin ilk yarı­sında 6,5 faiz yüksəlməsi, ümumi ola­raq isə qeyri-neft sektorunda 3 faizdən çox artımın müşahidə olunması bunun bariz ifadəsidir. 

Qeyri-neft sənayesinin inkişafı ölkə­nin karbohidrogen daşıyıcılarının hasi­lat və ixracından əldə edilən gəlirlərdən, həmçinin daxili istehsalın və istehlak bazarının idxaldan asılılığını azaldır, ix­racın şaxələnməsinə xidmət edir.

Vaqif BAYRAMOV
XQ