Bolqarıstanın Enerji və Su Resurslarını Tənzimləmə Komissiyası avqust ayı üçün təbii qazın qiymətini çıxış imkanı, ötürmə, aksiz və ƏDV xərcləri istisna olmaqla, bir meqavatt-saat üçün 59,67 lev səviyyəsində təsdiqləyib.

Tənzimləyici orqan daxili bazar üçün lazımi qazın iki fərqli tədarük mənbəyi hesabına təmin olunduğu­nu müəyyənləşdirib. Avqust ayı üzrə qiymətin tərkibinə Azərbaycanla bağ­lanmış və qüvvədə olan uzunmüd­dətli sazişə əsasən, Yunanıstan–Bolqarıstan interkonnektoru (IGB) ilə nəql olunan Azərbaycan qazının tam razılaşdırılmış həcmi daxildir. Bu həcm aylıq istehlakın 74,66 faizini qarşılayır və qazın əlverişli qiymət­lərinin əldə olunmasında həyati əhə­miyyətli rol oynayır.

Göründüyü kimi, Bolqarıstanda “mavi yanacağ”ın ucuzlaşmasın­da IGB mühüm rol oynayır. Başqa sözlə, bu ölkəyə təbii qaz nəqlinin diversifikasiyalaşdırılması üçün ilk marşrut olan IGB tədarükün daha yüksək təhlükəsizliyinə və mənbələ­rin müxtəlifliyinə zəmanət verməklə, təbii qaz bazarında rəqabətə mühüm töhfə verir. Bu isə ölkədəki müəs­sisələr və daxili istehlakçılar üçün qiymətlərin aşağı düşməsini şərtlən­dirir. 

Bu məsələ ilə bağlı bir qədər ətraflı bəhs etmək istərdik. Belə ki, zəngin neft-qaz ehtiyatlarına malik Azərbaycan uzun illərdir ki, Avro­panın enerji təhlükəsizliyinin təmi­natında mühüm rol oynayır. “Köhnə qitə”nin təbii qazla təminatına mü­hüm töhfələr verən ölkəmiz artıq bu gün beynəlxalq aləmdə etibarlı ener­ji tərəfdaşı kimi tanınır. Xatırladaq ki, Azərbaycan 2020-ci il dekabrın 31-də Trans–Adriatik boru kəməri (TAP) vasitəsilə Avropaya qaz ixrac edir. 

TAP boru kəməri Yunanıstan, Albaniya və Adriatik dənizindən keç­məklə İtaliyanın cənubuna qədər uzanır. Boru kəmərinin ümumi uzun­luğu 878 kilometrdir ki, bunun da 550 kilometri Yunanıstanın şimal hissə­sindən, 215 kilometri Albaniya əra­zisindən, 105 kilometri Adriatik də­nizinin dibi ilə, 8 kilometri isə İtaliya ərazisindən keçir. Hazırda Azərbay­can TAP vasitəsilə İtaliya, Yunanıs­tan və Bolqarıstandakı istehlakçıları təbii qazla təmin edir.

XXI əsrin nəhəng enerji dəhlizi olan Cənub Qaz Dəhlizinin son seq­menti sayılan TAP boru kəməri Avro­pa ölkələrinə qaz idxalı marşrutlarını şaxələndirməyə geniş imkanlar yara­dır. Artıq bir sıra ölkələr tərəfindən in­terkonnektorlar (birləşdirici kəmərlər) vasitəsilə TAP boru kəməri ilə daxili qaz şəbəkələrinin əlaqələndirilmə­sinə böyük maraq göstərilir. Bu da Azərbaycan qazının Avropanın də­rinliklərinə qədər gedib çatmasına imkan yaradır. Bu baxımdan Yuna­nıstan–Bolqarıstan (IGB) interkon­nektorunu xüsusi qeyd etmək olar.

Bolqarıstan–Yunanıstan İnter­konnektoru (IGB) vasitəsilə təda­rük edilən Azərbaycan təbii qazının həcmi Bolqarıstanın tələbatının təx­minən 75 faizini ödəyir və bu ölkədə “mavi yanacaq”la bağlı münasib qiy­mətlərin formalaşmasında həlledici rol oynayır. 

Bolqarıstanın Azərbaycandakı fövqəladə və səlahiyyətli səfiri Rus­lan Stoyanov bu yaxınlarda media­ya müsahibəsində IGB-nin ölkəsinin müxtəlif mənbələrdən və marşrutlar­dan qazın paylanması üçün əsl regi­onal haba çevrilməsinə imkan yarat­dığını bildirib. 

Səfir müsahibəsində, eyni za­manda, IGB-nin ötən il oktyabrın 1-də Sofiyada Prezident İlham Əliyev və Avropa Komissiyasının prezidenti Ursula fon der Lyayenin iştirakı ilə keçirilən mərasimdə kommersiya tə­darükünə başladığını vurğulayıb. 

Xatırladaq ki, IGB qazın Yuna­nıstan ərazisi ilə Trans–Adriatik Boru Kəməri (TAP) vasitəsilə Bolqarıs­tana və qonşu ölkələrə nəqli üçün əsas marşrutdur. Bu, Cənub–Şərqi Avropa regionuna qaz tədarükləri­nin diversifikasiyası üçün mühüm və ümumi maraq daşıyan layihə olmaq­la Mərkəzi və Şərqi Avropada enerji bağlantısı üzrə yüksək səviyyəli infrastrukturdur. Eyni zamanda, Bolqa­rıstana təbii qaz nəqlinin diversifika­siyalaşdırılması üçün ilk marşrut olan IGB tədarükün daha yüksək təhlükə­sizliyinə və mənbələrin müxtəlifliyinə zəmanət verməklə təbii qaz bazarın­da rəqabəti şərtləndirir. 

Azərbaycanla saziş üzrə layihə­nin əsasını 1 milyard kubmetr tə­darük təşkil etdiyi halda, IGB digər yükgöndərənlər tərəfindən rezerv edilmiş uzunmüddətli imkanlara da malikdir. Bunların əksəriyyəti Bolqa­rıstan bazarı üçün tamamilə yenidir. 

Xatırladaq ki, IGB Xəzər dənizi­nin Azərbaycan sektorundakı “Şah­dəniz” qaz–kondensat yatağının is­tismarının II mərhələsi çərçivəsində hasil edilən “mavi yanacağ”ın Bolqa­rıstana nəqlini nəzərdə tutur. “Bulgar­gaz EAD” dövlət şirkəti “Şahdəniz-2” yatağından 1 milyard kubmetr qazın tədarükü üçün “Şahdəniz” konsorsiu­mu ilə müqavilə imzalayıb. Azərbay­canın təbii qazı Bolqarıstanın tələba­tının 25-30 faizini ödəyə biləcək.

Ümumi uzunluğu 182 kilometr olan boru kəmərinin 150 kilometr­lik hissəsi Bolqarıstan ərazisindən keçir. Boru kəmərin illik ötürücülük qabiliyyətinin 3-5 milyard kubmetr olacağı gözlənilir.

IGB-nin mühüm əhəmiyyətə ma­lik olması artıq statistik göstəricilərlə sübuta yetirilib. Belə ki, 2023-cü ilin birinci yarısında həmin interkonnek­tor ilə 669 milyon kubmetr qaz nəql olunub. Bu barədə boru kəmərinin operatoru olan ICGB şirkətinin icraçı direktorları Teodora Georgiyeva və Corc Satlasın mətbuata açıqlama­larına görə, hesabat dövründə boru kəməri ilə nəql edilən qazın həcmi 7,8 milyon meqavat-saat olub. Bu isə 669 milyon kubmetrə ekvivalent­dir. Bu arada, Azərbaycan qazını Bolqarıstana çatdıran Yunanıstan–Bolqarıstan birləşdirici boru kəməri vasitəsilə kommersiya tədarükünün başlandığı vaxtdan cari il iyun ayının sonunadək nəql olunan qazın həcmi də açıqlanıb. Bolqarıstan mətbuatı­nın yaydığı məlumata görə, hesabat dövründə kəmərlə, təqribən, 1 mil­yard 90 milyon kubmetr qaz nəql edi­lib. Bu da elektrik enerjisi ekvivalen­tində 12,7 meqavat-saata bərabərdir. 

Məlumatda qeyd olunur ki, 185 kilometrlik Yunanıstan–Bolqarıstan birləşdirici boru kəməri Bolqarıstanı Trans-Adriatik Qaz Boru Kəməri ilə (TAP) birbaşa əlaqələndirir. İndiyə­dək IGB-nin 22 interkonnektor istifa­dəçi şirkəti qeydiyyata alınıb. 

Mirağa ƏHMƏDOV,

iqtisadçı-ekspert 

Bolqarıstan–Yunanıstan İnterkonnektorunun (IGB) illik ümumi nəqletmə gücü 3 milyard kubmetrdir. Bunun da 1,57 mil­yard kubmetri 25 ilə qədər davam edən uzunmüddətli müqavilələr əsasında artıq bron edilib. Yer­də qalan imkanlar müxtəlif müd­dətlərlə Avropanın “PRISMA” və “RBP” kimi 2 iri ticarət platforma­larına çıxarılır. Şirkətdən verilən məlumata görə, illik imkanlar üzrə hərraclar uğurla yekunlaş­dıqdan sonra IGB-nin növbəti qaz ili üzrə ümumi imkanlarının artıq 80 faizi bron edilib. 

Avropada təbii qaza tələba­tın getdikcə artması ilə əlaqə­dar gələcəkdə birləşdirici boru kəmərinin illik ötürmə gücünün 5 milyard kubmetrə çatdırılma­sı planlaşdırılır. Yeri gəlmişkən, boru kəmərinin istismarına görə cavabdehlik daşıyan və ötürmə sisteminin müstəqil operato­ru olan ICGB şirkəti adıçəkilən infrastrukturun buraxılış im­kanlarının ildə 5 milyard kub­metrədək artırılmasında bazarın maraqlı olub-olmadığını öyrən­mək məqsədilə bu yaxınlarda buraxılış imkanlarının artırılması proseduruna başlayıb.

Bolqarıstana təbii qaz nəq­linin şaxələndirilməsi üçün ilk marşrut olan IGB tədarükün daha yüksək təhlükəsizliyinə və mənbələrin müxtəlifliyinə zə­manət verməklə təbii qaz baza­rında rəqabətə mühüm töhfə ve­rir ki, bu da ölkədəki müəssisələr və daxili istehlakçılar üçün qiy­mətlərin optimallaşdırılmasının vacib şərtidir. Qeyd edək ki, Bolqarıstanın “Bulgargaz” şirkə­ti Azərbaycan qazının nəqlinə dair “Şahdəniz” konsorsiumu ilə müqavilə imzalayıb. Müqaviləyə əsasən, Bolqarıstan şirkətinin “Şahdəniz-2” layihəsi çərçivə­sində ildə 1 milyard kubmetr qaz alacağı nəzərdə tutulub. 

Vaqif BİNYATOĞLU, “Xalq qəzeti”