İqtisadiyyat nazirinin müavini Elnur Əliyev “İnsan resursları zirvəsi– 2023” forumu çərçivəsində keçirilən “Neft kapitalından insan kapitalına keçiddə dövlətin rolu” panel müzakirəsində Azərbaycanın 2022-ci ildə qeyri-neft sektorunda ixracının 3 milyard ABŞ dollarını ötdüyünü qeyd edib. 

Nazir müavini, həmçinin belə bir mü­hüm nailiyyətin çoxçeşidli iqtisadiyyatın inkişafı istiqamətində səylərin parlaq nü­munəsi olduğunu, eyni zamanda, həmin göstəricinin artırılmasına yönələn fəaliy­yətin hazırda uğurla davam etdirildiyini deyib. Onun sözlərinə görə, Azərbay­canda bu gün qeyri-neft məhsullarının rəqabət qabiliyyəti üçün hüquqi rejimlərin nəzərdən keçirilməsi, müxtəlif ölkələr, sərbəst bazarlarla preferensial ticarət sazişlərinin imzalanması üzrə danışıqlar aparılır.

Xatırladaq ki, 2018-2022-ci illər ər­zində sənaye məhsulları ixracının əmtəə nomenklaturası 884-dən 1204-dək, kənd təsərrüfatı məhsulları ixracının əmtəə no­menklaturası isə 307-dən 332-dək artıb. 2018-2022-ci illərdə ölkəmizin qeyri-neft ixracı həm faktiki qiymətlərdə, həm də real ifadədə 1,72 milyard dollardan 3,05 milyard dollaradək artıb.

Ekspertlərin fikrincə, respublika iqtisa­diyyatında belə yüksək göstəricilərin əldə olunması, ilk növbədə, ölkədə investisiya fəaliyyətinin genişləndirilməsi, biznes mü­hitinin yaxşılaşdırılması, sənaye istehsa­lının artırılması və qeyri-neft sektorunun inkişafına xüsusi önəm verilməsi ilə bağ­lıdır. Bütün bunlarla bərabər, mövcud di­namikanı şərtləndirən sahibkarların ixrac potensialının gücləndirilməsi, potensial tərəfdaşların tapılması və birgə əməkdaş­lıq layihələrinin həyata keçirilməsi kimi amillər də daim prioritetlər sırasındadır. 

Son illərdə respublikada qeyri-neft sektorunun şaxələndirilməsi, Azərbay­can məhsullarının ixrac coğrafiyasının genişləndirilməsi nəticəsində yüksək göstəricilər əldə olunub. Məsələn, İqtisa­di İslahatların Təhlili və Kommunikasiya Mərkəzinin “İxrac icmalı”nın iyun sayına əsasən, cari ilin yanvar-may aylarında respublikamızın ümumi ixracı 16,1 mil­yard ABŞ dolları, qeyri-neft sektoru üzrə ixrac isə 1,5 milyard ABŞ dolları təşkil edib. Qeyri-neft sektoru üzrə ixrac 2022-ci ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 22,1 faiz artıb. 

Bu ilin yanvar-may ayları ərzində yeyinti məhsulları üzrə ixrac 334,4 mil­yon ABŞ dollarına bərabər olub. İlin ilk 5 ayı ərzində spirtli və spirtsiz içkilərin ixracı 5,9 dəfə, şəkər ixracı 43,8 faiz, meyvə-tərəvəz ixracı isə 10,4 faiz artıb. Hesabat dövründə aqrar və aqrar-səna­ye məhsulları üzrə birgə ixracın statistik dəyəri 16,9 faiz artaraq 349,1 milyon ABŞ dolları təşkil edib. 

Cari ilin yanvar-may aylarında qeyri-neft-qaz ixracının tərkib hissəsində əhə­miyyətli yer tutan aqrar-sənaye məhsul­larının yaratdığı dəyər ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə 55,8 faiz artaraq 92,2 milyon ABŞ dolları təşkil edib. Təkcə bu ilin may ayında qeyri-neft ixracı 278,2 milyon ABŞ dolları olub.

Azərbaycanda qeyri-neft ixracının art­masına təsir göstərən mühüm amillərdən bir qismini diqqətə çatdırmaq istərdik:

–İqtisadiyyat Nazirliyi tərəfindən verilən investisiya təşviqi sənədi səna­ye, kənd təsərrüfatı, logistika və turizm sahələri ilə məşğul olan hüquqi şəxs və fərdi sahibkarlara vergi və gömrük güzəşt­lərindən yararlanmaq imkanı yaradır;

–qeyri-neft-qaz sənayesinin inkişafı istiqamətində həyata keçirilən layihələr, xüsusilə son illərdə yaradılan sənaye parklarının fəaliyyəti önəmli rol oynayır;

–son illərdə qeyri-neft sənaye sahələri modernləşdirilib və strukturu təkmilləşdi­rilib, yüksək əlavə dəyər yaradan rəqa­bətqabiliyyətli, elmtutumlu və innovativ istehsalı genişləndirilib. Sənayedə isteh­salın diversifikasiyası diqqətdə saxlanılıb;

–qeyri-neft-qaz ixracının həm faktiki qiymətlərlə, həm də real ifadədə artma­sına xarici ticarət fəaliyyətini tənzim­ləyən qanunvericiliyin təkmilləşdirilməsi, “Gömrük tarifi haqqında”, “Antidempinq, kompensasiya və mühafizə tədbirləri haqqında”qanunları və digər müasir nor­mativ hüquqi aktlar da öz müsbət təsirini göstərib.

Beləliklə, yuxarıda sadalanan prioritet məsələlərlə bərabər, qeyri-neft sənaye­sində həyata keçirilən uğurlu struktur-ins­titusional islahatlar nəticəsində özəl sek­torun payı əhəmiyyətli dərəcədə artıb, ÜDM-də özəl sektorun xüsusi çəkisi 80 faizi ötüb. Bundan başqa, iqtisadiyyatda kiçik və orta biznesin dominantlığı xeyli güclənib. Xüsusilə dövlət investisiyaları hesabına yaradılan müasir iqtisadi inf­rastruktur kiçik və orta sahibkarlığın inki­şafını sürətləndirib. 

Biznesin bütün bazarlarda səmərə­li fəaliyyəti üçün zəruri şərtlərin təmin olunması, iqtisadiyyata cəlb edilən in­vestisiyaların, mülkiyyətçilərin mülkiyyət toxunulmazlığının, onların iqtisadi maraq­larının qorunması məqsədilə müəyyən layihələr gerçəkləşdirilib.

Bütün yuxarıda sadalanan amillər hesabına qeyri-neft-qaz sektorunda yük­sək keyfiyyətli məhsul istehsal edilməsi, sənaye məhsullarının xammaltutumlu olmaqla, beynəlxalq bazarda əhəmiyyətli rəqabət şəraitinə malik olması, marka­laşmış məhsulların istehsalının davamlı şəkildə artırılması bu sahədə ixracın həc­mini və dəyərini artırıb. 

Eyyub KƏRİMLİ,
iqtisadçı-ekspert

Dünyada baş verən iqtisadi tə­latümlər fonunda ölkəmizin iqtisadi göstəricilərinin artması qürurvericidir. Prezident İlham Əliyev tərəfindən apa­rılan çoxşaxəli, uğurlu siyasət nəticə­sində Azərbaycan dünyanın sürətli in­kişaf tempinə malik olan ölkələrindən birinə çevrilib. Təbii ki, ümumi iqtisadi göstəricilər arasında qeyri-neft sekto­runun payı da artmaqdadır. 

Ölkə iqtisadiyyyatının şaxələndi­rilməsi ixrac potensialının strukturuna müsbət təsir göstərir. Belə ki, əvvəlki illərdən fərqli olaraq elektrik enerjisinin ixracatı ənənəvi kənd təsərrüfatı məh­sullarını getdikcə üstələyir. Strukturda keyfiyyət baxımından dəyişikliklər mü­şahidə edirik. Bu da birbaşa onunla bağlıdır ki, Azərbaycan əvvəlki illərdən fərqli olaraq yalnız xammal məhsulları deyil, eyni zamanda, emaledici məh­sulları da dünya bazarına çıxarır. Belə bir hal, təbii ki, qeyri-neft ixracatının dayanıqlığı baxımından çox vacibdir.

Son zamanlar Azərbaycanda qey­ri-neft sektorunun inkişafı ilə bağlı dövlət tərəfindən həyata keçirilən təd­birlər nəticəsində uğurlu naliyyətlər əldə edilib, qeyri-neft sektorunun ixrac potensialı, həmçinin bu sektor üzrə vergi daxilolmaları əhəmiyyətli dərə­cədə yüksəlib. 

Аrаşdırmаlаr göstərir ki, qeyri-neft sektorundа iqtisаdi fəаliyyətin kiçik və otа biznes tərəfindən həyаtа keçirilmə­si təkmil rəqаbətin təmin olunmаsınа, müəssisələrin dəyişən bаzаr şərаitinə аsаnlıqlа uyğunlaşmasına, istehsаl edilən məhsulun keyfiyyət stаndаrt­lаrının dаim yüksəlməsinə, meneс­ment,t exnologiyа və s. sаhələrdə innovаsiyаlаrın tətbiqinin stimullаşdır­lmаsınа imkаn verir. 

Qeyd etmək lаzımdır ki, son döv­rlər Аzərbаyсаndа аpаrılаn islаhаtlаr sаhibkаrlıgın iqtisаdiyyаtdа rolunun yüksəldlməsinə imkаn verib. Bаşqа sözlə desək, iqtisаdiyyatdа аpаrılаn institusioаl dəyişikliklər, özəlləşdir­mə, аzаd sаhibkаrlığın gerçəkləşdi­rilməsini tənzimləyən hüquqi bаzаnın yаrаdılmаsı özəl iqtisаdi təşəbbüslərin аpаrıсı rol oynаmаsınа gətirib çıxаrıb. 

Son dövlərdə qeyri-neft sekto­rundа sаhibkаrlıq fəаliyyəti mühitinin yаxşılаşdırılmаsı nəticəsində iqtisа­diyyаtdа xariсi investorlаrın və milli sаhibkаrlаrın sərmаyə qoyuluşlаrının həсmi xeyli аrtıb. Bütün bunlаr dövlət tərəfindən qeyri-neft sektoruna göstə­rilən diqqətin nətiсəsidir.

Vaqif BAYRAMOV, “Xalq qəzeti”